De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 713]

Loek den Boef
Hoe de bond mij bindt

Democratie is - zegt men - overdracht van bevoegdheden in vertrouwen. Ik ben het daarmede eens, daarom geloof ik, dat democratie zijn betekenis verliest, wanneer die overdracht van bevoegdheden in blind vertrouwen moet gebeuren. Dit nu is - ik zeg met nadruk: onder andere - bij de vakbeweging het geval. Ik zal in dit stuk bepaald niet naar volledigheid en objectiviteit streven. Volledigheid is onmogelijk en objectiviteit - volgens Marsman - een lafhartig vooroordeel. Ik kán bovendien niet objectief zijn. Ik ben geen man van de wetenschap, die vanuit vakmatige interesse een sociologisch, een sociaal-psychologisch of een organisatorisch probleem behandelt. Ik ben lid van een vakbond en dus partij. Ik haat het als de pest van welke organisatie ook een papieren lid te zijn; ik wil meepraten, meedenken en nieuwe vormen - 't klinkt misschien wat overdreven - mee gestalte geven. Dit is voor het gewone lid van een vakbond onmogelijk. Het wordt hem onmogelijk gemaakt en daar sta je dan; niet eens als de toch altijd min of meer nobele ‘roepende in de woestijn’, maar als de kwajongen, die in de hoek is gezet, omdat hij, toen vader werkgever en onderwijzer vakbond in afzondering zijn belangen behartigden tegen de deur getrapt heeft en gevraagd heeft ook te worden gehoord.

Natuurlijk weet ik, dat formeel alles in orde is. Formeel-organisatorisch zijn onze vakbonden hechtdoortimmerde democratische organisaties. Ik twijfel zelfs niet aan de democratische gezindheid van de vakbondsbestuurders. Het is bepaald niet zo, dat deze zich breeduit op het kussen hebben genesteld en de werknemers in de steek laten. Vakbondsmensen werken hard. Ik kom hoe langer hoe meer tot de overtuiging, dat ze veel te hard werken; dat de kortsluiting - de afstand, zo men wil - tussen de leiding en de leden van de vakbonden voor een goed deel zijn oorzaak vindt in de haast, waarmee alles moet worden gedaan; in het van de

[p. 714]

ene vergadering naar de andere rennen; in het zitting nemen in honderd en één commissies en besturen, zonder zich af te vragen of dat lidmaatschap al dan niet zinvol is voor het goed vervullen van de hoofdtaak; de behartiging van de belangen van de werknemers. Het zou interessant zijn een vergelijking te maken tussen de invloed van een aantal captains of industry met vele commissariaten en de invloed van vakbondsbestuurders via instanties van sociale verzekering, bedrijfsschappen etc. Ik denk dat aan vakbewegingszijde de invloed vrijwel even groot is; alleen de inkomsten van de commissarissen zullen beduidend hoger zijn dan die van de mensen van de vakbond, maar in het zo sterk bij het reilen en zeilen van de publieke zaak betrokken zijn, in het betrokken zijn bij het overleg op hoog niveau zit een flink stuk psychisch loon. Ik dacht hieraan toen kortgeleden de secretaris van een ondernemingsraad me vertelde, dat er meer contact was tussen de vakbond en de leiding van de onderneming dan tussen de vakbond en de leden van de ondernemingsraad. Een incidenteel geval wellicht? Het zou evenwel ook als symptoom van een bepaalde ontwikkeling gemakkelijk te verklaren zijn: de ondernemer en de man van de vakbond begrijpen elkaar beter; zij spreken dezelfde taal. Voor hen is in hun functie - grof geformuleerd - welvaart het produkt van een aantal statistische data, terwijl het voor de werknemer een complex van gevoelens is, dat zich stellig niet onder een statistische noemer laat vangen. Het gesprek tussen de man van de vakbond en de ondenemer kan ook soepeler lopen, omdat er minder verklaard behoeft te worden. De bondsbestuurder weet dingen, waarvan zijn leden geen notie hebben. Ik neem tenminste aan, dat hij tijdens loononderhandeling althans enig inzicht krijgt in de economische situatie van de bedrijfstak of het bedrijf, waarvoor de onderhandelingen worden gehouden. Deze gegevens worden veelal zelfs aan de ondernemingsraden onthouden, laat staan, dat de individuele werknemer er kennis van zou mogen nemen. Een absurde situatie: de werknemer is alleen in zijn vrije tijd mondig. Dan ontvangt hij via krant, radio en televisie een stroom van informatie en wordt hij geacht zich over de meest uitéénlopende onderwerpen een volwassen oordeel te vormen. Zodra hij het bedrijf binnen gaat wordt hij weer de on-

[p. 715]

mondige ondergeschikte, die moet wachten tot directie of ondernemingsraad of vakbond de tijd gekomen achten hem de nodige informatie te geven.

Dit zou allemaal niet zo erg zijn als het systeem goed werkte; d.w.z. als de werknemer met recht mocht verwachten, dat zijn belangen bij de vakbonden in goede handen zijn. Twee nuchtere gegevens. In 1963 was er een ruimte voor loonsverhogingen van 2,7%. In de zomer van dat jaar bleek die ruimte aan de krappe kant te zijn en constateerde men een achterstand van rond 2%. Die achterstand werd niet ingelopen. De C.A.O.'s konden niet tussentijds worden opengebroken en voor 1964 zou alles goed worden gemaakt door forse looneisen te stellen. De eerste forse looneis viel in de metaalindustrie (8%). In de afgelopen zomer moest voor de metaalindustrie opnieuw een achterstand worden geconstateerd. Nu begrijp ik best, dat het allemaal heel moeilijk is en dat je tenslotte ergens vanuit moet gaan en dat men de vakbondsbestuurders niet mag verwijten, dat de werkelijke ontwikkelingen vaak van de prognoses afwijken. Ik heb geen behoefte aan verwijten, maar zo een zaak heeft ergens toch wel iets met gezag te maken. Wanneer al die cijfers, waarmee in tal van colleges (het Centraal Plan Bureau, de S.E.R., de Stichting van de Arbeid) zo naarstig wordt gewerkt in wezen ‘vrijblijvende’ cijfers zijn, dan is er geen enkele aanleiding zich in een ivoren toren van deskundigheid terug te trekken; dan is er geen enkele reden om n' importe welke groep als ‘niet ingewijd’ buiten de deur te houden; er is in zo een situatie ook geen enkele reden voor blind vertrouwen. De praktijk vraagt veeleer om nauwlettende observatie van elke vakbondsactiviteit. Zo wordt in het dagelijks leven ons aller werk gewaardeerd; de man, die een paar keer de plank flink heeft misgeslagen wordt scherper dan voorheen in het oog gehouden en hoeft bepaald niet om een blanco volmacht te vragen. Dat is reëel en het is alleen maar spijtig, dat het ons onmogelijk gemaakt wordt tegenover de mensen van de vakbond dezelfde reële houding aan te nemen.

De vakbondsman beschikt over veel te veel macht en gebruikt deze in een aantal gevallen willekeurig. Recentelijk tijdens een staking bij de Fordfabriek te Amsterdam stelde het stakingscomité (zo een dergelijke instantie al heeft be-

[p. 716]

staan) een eis van 12½ procent produktietoeslag als compensatie voor het terugbrengen van de werktijd van 45 naar 42½ uur. Formeel was de zaak rond. De Forddirectie had het volste recht dit te doen, want in het bedrijf geldt officieel een 40-urige werkweek. Het was zelfs niet nodig geweest de ondernemingsraad tevoren op de hoogte te stellen van het plan tot verkorting van de werktijd (juister gezegd: tot beperking van het aantal overuren). Het ‘officiële’ van de 40-urige werkweek wordt echter wel bijzonder formeel als men weet, dat er gedurende meerdere jaren vrijwel constant 45 uren en meer per week gewerkt is en bovenal: het ging de stakers niet om het aantal te werken uren; de staking was een protest tegen de verlaging van het loon welke formele gronden ook aan te voeren zijn voor rechtvaardiging van deze inkomstenverlaging; het behoort tot de wezenlijke taak van een vakbond zich met dergelijke kwesties bezig te houden. Voor zover ik weet is dit niet gebeurd; er is stellig indirect contact geweest; contact tussen de forddirectie en de vakbonden; contact tussen de vakbonden en de ondernemingsraad, maar nergens is contact gelegd met de belangrijkste betrokkenen, het personeel.

Het is natuurlijk het oude liedje; de stakers zullen wel voor het grootste deel ongeorganiseerd zijn geweest; er kon met stakers niet gepraat worden, want het loonoverleg is krachtens de wet op de ondernemingsraden voorbehouden aan werkgevers en erkende vakbonden. En wat gebeurt er als die vakbonden zich zonder meer conformeren aan het formele standpunt van de directie; wat gebeurt er als ook de ondernemingsraad zich uitsluitend aan formele overwegingen houdt? Dan staat het gewone vakbondslid, dat ook getroffen wordt door de reële verlaging van zijn inkomen, maar dat de poort niet uitloopt, omdat hij nog een sprankje vertrouwen in zijn vertegenwoordigers heeft, weer als de kwajongen voor de gesloten deur. Dit buiten het overleg houden van bonafide werknemers is veel ondermijnender voor de positie van de vakbonden, dan welke wilde staking ook. Er wordt door het simpele feit van het lidmaatschap van een vakbond aan de bestuurders niet een blanco volmacht gegeven; het lid van de ondernemingsraad kan aan het enkele feit van zijn verkiezing niet de bevoegdheid ontlenen gedurende twee jaren zonder contact met

[p. 717]

zijn opdrachtgevers te werken.

Ik moge tenslotte nog een tweetal voorbeelden geven van de vreemde verhoudingen, die tegenwoordig bij de vakbonden ontstaan. In het najaar van het vorige jaar, toen de metaalbedrijfsbonden een eis tot verhoging van de lonen met 8% op tafel hadden gelegd, werden in de afdelingen de reglementair voorgeschreven goedkeuringsvergaderingen gehouden. Een districtsbestuurder van de bond gaf een toelichting. Er waren veel debaters. De meerderheid van hen meende, dat 8% loonsverhoging te weinig was. In zijn antwoord ontweek de districtsbestuurder deze belangrijke opmerkingen. In tweede instantie naar zijn mening gevraagd, gaf hij als antwoord: Hierover kan ik niet oordelen, dan moet je bij het bondsbestuur in Den Haag zijn.

Op zo een moment neem je je voor nooit meer een bondsvergadering te bezoeken, zolang men niet geleerd heeft zijn leden weer au serieux te nemen.

Mijn tweede voorbeeld ligt iets vroeger; in de periode, toen al wel een achterstand was geconstateerd, maar er nog geen nieuwe looneisen waren gesteld. In sommige bedrijven was er toen actie voor een uitkering ineens van 2%. Een aantal van deze acties werd door wilde stakingen ondersteund. In het bedrijf waar ik werk, wilde men ook een uitkering ineens. Deze zaak is toen met de secretaris van de ondernemingsraad besproken. Hij was enthousiast. Hetzelfde verlangen leefde, volgens hem, in de ondernemingsraad en ook de vakbond zou niet afwijzend staan tegen dergelijke acties in de bedrijven. Het zou prettig zijn als er een concreet stuk op tafel kwam; dit zou de positie van de ondernemingsraad tegenover de directie versterken.

Het concrete stuk - heel gematigd geformuleerd - kwam op tafel en werd bij de secretaris van de ondernemingsraad ingeleverd, die er zeer content mee was. Een paar dagen later werden drie van de ondertekenaren van het stuk bij een lid van de directie geroepen om de zaak in tegenwoordigheid van de secretaris van de ondernemingsraad te bespreken.

We waren fout; dat stond vast. De onderhandelingen over primaire arbeidsvoorwaarden zijn immers voorbehouden aan werkgever en vakbonden. Het verweer, dat dit stuk was opgesteld op verzoek van de ondernemingsraad en dat

[p. 718]

daarbij tevens was gesteld, dat de vakbonden dergelijke acties niet zouden afkeuren vond geen gehoor. Kon ook geen gehoor vinden, want de secretaris van de ondernemingsraad zweeg als het graf over zijn aandeel in de affaire. Ik heb hem tot drie keer toe de gelegenheid gegeven zich solidair met ons te verklaren, maar hij achtte het kennelijk beter de formele zijde aan te houden. Over mogelijke sympathie van de vakbonden voor een dergelijke actie werd toen ijlings contact opgenomen met de bond, waarvan ik lid ben en natuurlijk - wat konden ze anders doen? - werd ook daar de veilige, formele kant gekozen.

Het zou voor mij niet zo onbegrijpelijk zijn geweest - ik zou het wellicht als een of andere tactische manoeuvre hebben verklaard - als ik niet een paar dagen daarna een bits briefje van mijn bond had ontvangen, waarvan de strekking geen andere was dan, loop ons niet voor de voeten en bemoei je voortaan met je eigen zaken. Het zou - dacht ik - een heel kleine moeite geweest zijn eerst even naar mijn visie op de zaak te informeren, maar dat liet men na. In het enorm ingewikkelde spel van de vakbondspolitiek is het lid gedegradeerd van ‘waarde bondsmakker’ tot niet veel meer dan contribuant.

Ik heb in het voorgaande noch naar volledigheid, noch naar objectiviteit gestreefd. Ik ben het hartgrondig met Marsman eens, dat objectiviteit een lafhartig vooroordeel is. Ik heb persoonlijk en geëmotioneerd geschreven, omdat de zaak van de vakbeweging me ter harte gaat. Niet alleen, omdat ik het gevoel heb, dat het erfgoed van vorige generaties op ergerlijke wijze wordt verkwist, maar vooral, omdat ik geloof, dat de vakbond ook vandaag nog een zinnige taak heeft te vervullen. De arbeid als geheel heeft zijn plaats in het maatschappelijk leven veroverd; het gaat nu om de plaats van de arbeider en daarvoor is het niet van betekenis werknemersgedelegeerden in de raden van commissarissen te benoemen. Het zou slechts het creëren van nieuwe functies voor vakbondsbestuurders betekenen en de afstand tussen leiding en leden te vergroten. Het is ook niet van wezenlijk belang, dat de vakbonden meer inzicht verkrijgen in de bedrijfsresultaten. Het gaat om verdieping en uitbreiding van het werk van de ondernemingsraden, waardoor het woord ‘medewerker’ niet alleen betekenis zal

[p. 719]

hebben in personeelsadvertenties, maar vooral zijn betekenis zal krijgen in het bedrijf zelf. Laat men bij de vakbeweging geen nieuwe taken entameren voor men voor dit probleem een bruikbare oplossing heeft gevonden.