De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 710]

Clarissa Jacobi
De bus

De torenklok van het Kaapstadse stadhuis stond op tien minuten voor drie. De bus naar de buitenwijk waar ik heen moest zou om drie uur vertrekken. Ik klom het nog bijna lege voertuig binnen en ging op een bank bij het raam zitten. Water uit mijn natte paraplu vormde een plasje op de grond tussen weggegooide kaartjes en uitgetrapte sigarettenpeukjes. Ik keek uit het raampje naar het sombere postkantoor, dat een stadige stroom van mensen uitbraakte. Tegen de muur van het postkantoor zat een magere krantenverkoper op een houten kist naast z'n stapel tijdschriften, weggedoken onder z'n jas, in de druilerige regen.

Een donkere man kwam de bus binnen en ging op de bank voor mij zitten. Het was een oudere man. Hij liep enigszins gebogen alsof hij gewend was dagelijks zware lasten op zijn schouders te dragen. Hij was gekleed in een ietwat versleten grijze overjas, een wollen sjaal om zijn nek, en hij droeg een platte pet. Hij had een snor en leek, afgezien van zijn donkere huidskleur, veel op een oom van mij die in Twente woont. Mijn oom zag er ook ouder uit dan hij in werkelijkheid was en liep een beetje voorover gebogen. Hij droeg sedert jaren de doorstane ellende en het verdriet van de afgelopen oorlog in een onzichtbare buidel op zijn rug door het leven.

De donkere man in de bus zat op de verkeerde bank. Het voorste gedeelte van de bus was uitsluitend voor blanken gereserveerd; in het achterste gedeelte kon iedereen plaats nemen. De donkere man kwam waarschijnlijk van het platteland en wist dit allemaal nog niet zo precies. Ik vroeg mij af of ik het hem zou zeggen. Ik zou hem zachtjes op de schouder kunnen tikken en het hem op vriendelijke manier duidelijk maken. Ik wilde, indien het mogelijk was, voorkomen dat een conducteur er hem op pijnlijke manier op zou wijzen. Ik wilde de gebogen man in bescherming nemen; ik wilde niet dat men hem zou vernederen. Maar

[p. 711]

aan de andere kant wilde ik ook niet de indruk verwekken, dat ik persoonlijk er iets op tegen had dat hij daar voor mij zat, op die bank gereserveerd ‘Uitsluitend vir Blankes’. Ik weifelde. Ik ben van nature verlegen. Ik deed niets. Ik keek naar buiten naar het grijs-grauwe postkantoor, de krantenverkoper, de mensen, de regen.

Een blond jongetje van een jaar of negen in school-uniform kwam de bus binnen en ging gemoedelijk naast de donkere man zitten. Een zware koffie-kleurige Bantoe vrouw met een mollige, slapende baby op haar rug gebonden, hees zich moeizaam naar binnen en liep door naar het achterste gedeelte van de bus. Een aantal scholieren kwam binnen; de bus werd langzamerhand voller. Een jonge soldaat met een puisterig gezicht kwam naast mij zitten. De bestuurder kwam aanlopen en klom in z'n cabine. Hij lichtte zijn pet op, krabde zich intensief op het hoofd en verdiepte zich daarna voor een moment in de ochtendkrant. De conducteur kwam de bus binnen. Het was een oude, dikke conducteur met een goedig, vaderlijk gezicht. Fanatieke rassenhaat stond er niet op te lezen. Over zijn stalen bril heen overzag hij de bus en de passagiers als een waardige dorpsschoolmeester, die een klas nieuwe kinderen opneemt. Hij ontwaarde de donkere man, de gebogen man die op de verkeerde plaats zat. Hij bekeek hem een ogenblik met de verbolgen blik van een propere huisvrouw, die een bord ziet dat niet op de juiste plaats in haar keurige glazenkast staat. De donkere man voelde de blik van de conducteur op zich rusten en keek op. De conducteur maakte zwijgend een bijna onmerkbaar gebaar met z'n duim naar achteren toe. De man, die op mijn oom in Twente leek, sprong op alsof de bank onder hem plotseling in brand vloog en haastte zich naar het achterste gedeelte van de bus. Hij deed denken aan een goed afgerichte hond, betrapt op een pluche fauteuil in de salon. Hij had een schandelijke flater geslagen; zijn hele houding drukte diepe verontschuldiging uit. Het speet hem kennelijk, dat hij daar maar zo botweg op de verkeerde bank had gezeten, op die heilige bank ‘Uitsluitend vir Blankes’.

De conducteur gaf het sein tot vertrekken en begon kaartjes te verkopen. Behalve ikzelf had niemand het voorval opgemerkt. De bus zette zich kreunend in beweging en reed

[p. 712]

langzaam weg in de nu hevige regen. Kleine en grote druppels gleden in een onafgebroken stroom langs de raampjes - een stroom van kleine en grote tranen langs een koude, glazen wang. Ik kon de natte stad niet langer zien. Ik keek met gebogen hoofd naar de machteloze handen in mijn schoot en dacht aan mijn oom in Twente.

Kaapstad, 1964.