De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 581]

Ex libris

August Vermeylen, De Vlaamse letteren van Gezelle tot heden.
Bernard Kemp, De Vlaamse Letteren tussen gisteren en morgen.
Vlaamse pockets, Heideland, 1963.

August Vermeylen was misschien wel de meest schrandere essayist en kunsthistoricus die het Vlaamse land ooit heeft gekend. Hij is een van die weinige figuren geweest die getracht hebben de Vlamingen uit hun beperkte en door hun taal geïsoleerde positie in de Europese literatuur op te trekken. Goede literatuur uit alle kultuurgebieden voldoet aan dezelfde kritische basisnormen en wanneer in Vlaanderen literaire werken worden geschreven die aan deze nonnen voldoen zal zij met de beste Europese literatuur kunnen wedijveren.

Het essay hier ter bespreking dateert in feite uit 1923 toen het onder de titel ‘Van Gezelle tot Timmermans’ verscheen. Sedert de derde druk (1949) kreeg het de titel ‘Van Gezelle tot heden’. Het is in Vlaanderen een klassiek geschrift geworden. In het onderwijs gebruikt men het als leidraad bij de Vlaamse literatuur, omdat het op markante en eenvoudige manier de jeugd tot literaire werken inleidt. Boeiend analyseert Vermeylen één van de meest vruchtbare literaire periodes die Vlaanderen heeft gekend. Het gaat hier over het tijdvak waarin Gezelle als onafhankelijke figuur tot een prins der poëzie uitbloeide en de opkomst, ontwikkeling en invloed van het tijdschrift ‘Van Nu en Straks’ rond de figmen Van de Woestijne, Teirlinck, Buysse, Streuvels, e.a. De voornaamste aandacht besteedt Vermeylen aan de priester-dichter Gezelle, waarvoor hij een kinderlijke bewondering koesterde. Voor degenen die Gezelle nog niet ten volle kunnen waarderen zou het lezen van dit essay hen kunnen overtuigen van zijn onmiskenbare poëtische kracht. Gezelle immers is het prototype van de ware poëet omdat hij: ‘geen andere eerzucht kende dan zo eenvoudig mogelijk, buiten elke conventie, maar zo volledig mogelijk, met de minst bepaalbare schakeringen, te zeggen wat er rondom hem en in hemzelve omging: de werkelijkheid die hij waarnam en de oneindige werkelijkheid die hij voelde’.

Het tweede deel van dit overzicht der Vlaamse letteren is van de hand van Bernard Kemp. Het lijkt mij nogal

[p. 582]

hoogmoedig dit schamele werkje samen met het kunstwerk van Vermeylen als één overzicht der Vlaamse literatuur uit te geven. Kemp heeft zich op een goedkope en haastige manier van zijn taak gekweten. Niet alleen is het een onvolledige bibliografie, maar de kritiek die rondom de verschillende figuren geschreven wordt is zo banaal en absurd dat men zich werkelijk mag afvragen of Kemp wel een geschikte man is om literatuur te beoordelen, laat staan een overzicht der Vlaamse letteren te schrijven.

C.L. Kruithof

Dr. M. van Haegendoren:
De Vlaamse beweging nu en morgen

‘In dit nummer 81 van de Vlaamse Pockets en in het volgende nummer (82-83) wordt een overzicht aangeboden: van de Vlaamse Beweging in het verleden; van haar huidige toestand; van haar verwachtingen en oriëntering in de nabije toekomst.’

Deze woorden luiden het werk van Dr. M. van Haegendoren in. In hun uiterste bondigheid geven ze de functie en de betekenis van dit tweedelige werk weer. De Nederlandse lezer heeft het begrepen: het is het handboek dat wegwijs wil maken doorheen de problematiek van de Vlaamse beweging.

Na de lectuur ervan weet men ongeveer alles van de Vlaamse beweging en van de zovele Belgische fenomenen in het licht en in functie van deze beweging betrokken. Maar ik blijf met een beklemmende, onbevredigde vraag: wat is de plaats van dit alles in de problematiek van het land, van deze wereld en van onze tijd? Aan dit gevoel van onbehagen gaf ook Prof. Dr. L. Flam, geïnterviewd door ‘Vrij Nederland’, uiting: ‘Hier heeft men de Congolese kwestie verdoezeld door de schoolstrijd en nu verdoezelt men de zaken met de taalstrijd. Er zijn mensen zoals van Haegendoren, die leven daarvoor.’ Inderdaad, Dr. M. van Haegendoren leeft ervoor. En hij kent zijn Vlaamse pappenheimers. Dit behoort tot de boeiendste aspecten van het werk: de indrukwekkende vertrouwdheid met - in enkele gevallen, eerder: aanvoeling van - bijna alle sociale, economische, politieke, wereldbeschouwelijke en culturele milieus

[p. 583]

in dit wondere, ‘bonte’ land van Vlaanderen. De auteur is voorzitter van de Stichting Lodewijk de Raet, die een bestendig en veelzijdig onderzoek organiseert van alle levensuitingen en -problemen van de Vlaamse gemeenschap.

In het voorliggende werk lezen we twee soorten gegevens: 1. Wat het allemaal is. 2. Hoe het allemaal werkt.

Wat het is? Deze vraag wordt door de auteur beantwoord met een nagenoeg volledig overzicht, alhoewel we toch missen: een grondiger analyse van de stoffelijke toestanden in Vlaams-België. Budgetten van de arbeidersklasse ontbreken.

Hoe het werkt? De auteur heeft harde woorden voor hen die verantwoordelijk zijn voor de geestelijke, culturele achterstand van het Vlaamse volk. We noteren graag dat hij daarbij passim de binding met de stoffelijke onderbouw bevestigt. In zijn uiteindelijke begrip en in zijn interpretatievermogen blijft Dr. van Haegendoren evenwel een man van de burgerlijke ordening. De kapitalistische structuur is voor hem een evidentie. Dr. van Haegendoren houdt geen rekening ermee dat de kapitalistische structuur niet in haar franjes (b.v.: ‘niet volksverbonden’), maar door haar rol en aanwezigheid de hoofdzakelijke ellendebron is voor het Vlaamse volk. Dr. van Haegendoren slaat op de kenmerken van het kwaad, niet op het kwaad zelf.

Als beschrijving: geslaagd. Als interpretatie: onvolledig en vaak geconstrueerd. De auteur laat de meest wezenlijke kansen onbenut. Aldus op p. 150 van het eerste deel, wordt in het belangrijke hoofdstuk ‘Kerk en Vrijzinnigheid’, midden veel uitvoerige kommer, besteed aan het wel en wee van het Vlaamse politieke en wereldbeschouwelijke keukentje, een eenzame volzin geparachuteerd: ‘De politiek-ideologische verschillen schijnen het minst voelbaar in de wereld van de “haute finance” en het blijkt wel dat katholieken en vrijzinnigen zich zonder grote moeite in dezelfde raden van beheer thuisvoelen’. De auteur dringt niet aan. Wij zijn ontgoocheld wanneer wij Dr. van Haegendoorn dergelijke trein zien missen.

Zoals we hoger schreven: de werkelijke dimensie van de Vlaamse beweging blijft ongemeten. Ook hier heeft Dr. van Haegendoren wezenlijke kansen niet gegrepen: hij verkiest het stilzwijgen te bewaren over Vlaanderen tijdens de

[p. 584]

tweede wereldoorlog. Dit is pijnlijk. Geen van de argumenten door de auteur geformuleerd (deel 1, pag. 80), kan me verzoenen met het doodzwijgen van een ontstellend feit: de Vlaamse beweging was voor velen alibi en de aanloop, via een losgeslagen nationalisme, naar de misdaad van het fascisme. Onze honger blijft dus groot: wat is de werkelijke plaats van de Vlaamse beweging in de geschiedenis en in de maatschappelijke verhoudingen?

A.J. Vermeersch