De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 317]

Paul de Vree
De evolutie van Gard Sivik

De programmatische stukjes die in gard sivik 33 de ‘nieuwe poëzie’ of het ‘nieuw realisme’ trachten te bepalen lopen merkwaardig parallel met het plastische ‘nouveau réalisme’ waarvoor sedert 1960 Pierre Restany in de bres sprong. Raadplegen we even zijn tekst van januari 1963:

Wij maken vandaag aan de dag de algemene uitputting en sclerose van alle gevestigde vocabulaires door: .... zekere individuele pogingen trachten de normatieve basis te vinden voor een nieuwe uitdrukking. Wat ze ons bieden is het boeiende avontuur van een in zich zelf waargenomen realiteit, niet meer gezien door het prisma van een conceptuele of verbeeldende omschrijving. Welk is dan haar kenmerk? De introductie van een sociologische aflossing op het essentieel plan van de mededeling.... De nieuwe realisten beschouwen de wereld als een Schilderij, het Groot fundamenteel Werk, waarvan ze zich fragmenten toeëigenen, die ze een universele betekenis toekennen. Zij bieden de realiteit in de verschillende aspecten van haar expressieve totaliteit.... Na het Niet en de Zéro, zie daar dan de derde positie van de mythe: het anti-kunst-gebaar wordt een functionele houding, een wijze om zich van de uiterlijke realiteit van de moderne wereld meester te maken. Dát is het nieuw realisme: een directe manier om weer met beide voeten op de grond te staan, op dat bepaald niveau waar de mens, zo hij er in slaagt zich in de realiteit te integreren, hij haar gelijkstelt met zijn eigen trancendentie, die emotie is, gevoel en tenslotte, nogmaals, poëzie.

Wat beweert nu Armando:

1.	een konsekwent aanvaarden van de Realiteit,
2.	belangstelling voor meer autonoom optreden van de Realiteit,
3.	isoleren,
4.	annexeren,

[p. 318]

5.	geen kunst, wel koel, zakelijk oog,
6.	poëzie is een persoonlijke selektie uit de Realiteit.

en Buddingh:

1.	de nieuwe poëzie kenmerkt zich dan ook in de eerste plaats door haar ingrijpende democratisering,
2.	een revolutie in de dichtkunst betekent altijd: het binnenhalen van elementen, die tot op dat ogenblik als a-poëtisch of anti-poëtisch werden beschouwd, d.w.z. geen verschil tussen dichterlijke en ondichterlijke elementen,
3.	bannen van alle romantiek,
4.	het nieuwe is het woordgebruik en de mentaliteit,
5.	alles in de wereld heeft het recht op poetry emotion.

en Gysen:

1.	de poëzie ondergaat de weerstand van een taal die in het verleden ontstaan is,
2.	elk woord is nu een constellatie van betekenispartikels, niet meer een ondeelbaar betekenislichaam,
3.	de dagelijkse realiteit is de grondslag voor de poëzie.

en Cassuto:

1.	poëzie is de tijd bijhouden, is actuele poëzie,
2.	de werkelijkheid bestaat uit de dichter plus de wereld,
3.	het gevoel is het intuïtieve richtapparaat, de intuïtieve leidraad,
4.	annexatie van nieuwe woorden, nieuwe situaties, nieuwe emoties,
5.	flitsende diagnoses maken,
6.	het subjectieve ik: een schifter van verschijnselen,
7.	de poëzie is verbruikgoed, tenslotte.

Het is duidelijk dat de poëzie = het nieuwe realisme de introductie beoogt van een sociologische aflossing op het essentiële stadium van de mededeling: de dichter zoekt naar reïntegratie in de werkelijkheid. Hoe? Door haar konsekwent te aanvaarden, tot de ware democratie van de taal over te gaan, deel uit te maken, niet als een romanticus, een elitemens, een outsider, een beat, maar als een producent van

[p. 319]

poëzie, van een verbruikgoed. Alles berust dus op een zakelijke, functionele binding. De dichter behoort zich aan te passen aan de door de tijd nieuw ontstane woorden, de koele spiegel (foto) te worden van de heersende mentaliteit.

Hij doet aan diagnose, legt vast, spreekt wel van emotie, doch kent weinig ontroering. De waarneming is discontinu, dus ook de structuur van het gedicht, maar met het oog op de zakelijke mededeling (objectieve berichtgeving), verstaanbaar, richtend. Het dichterschap lijkt dan een maatschappelijke functie te worden, die positief, met denkbeelden weer wil leiden. Bv. de lof van de snelheid.

De snelheid doet ons goed.

Wij passeren
automobilisten en andere voorbijgangers.

De snelheid levert meer feiten, meer data,
meer inside information.

(Sleutelaar-Vaandrager)

Vermits de dichter niet interpreteert (zie Armando), blijft de ‘inside information’ in het dak steken. Is ze echter nog wel de moeite waard? Of

mensen
mensen?

feliciteer uzelf met dit geslaagd vervoer.
berust in uw verplaatsbaarheid
een mobiel begin een mobiel einde
(berust in uw vervangbaarheid)

(Cassuto)

Is deze poëzie nu ‘werkelijk’ nieuw t.o.v. de experimentele? (Ik beperk me tot deze). Blijkbaar berust het gehele programmatische arsenaal op voorgaanden in de vroegere stroming. Van Lucebert tot Gils zijn meer dan genoeg diagnoses en anonimiteit te vinden. Reeds Picasso zei dat de kunst geen adelskwartieren heeft. Alleen is het reflexieve ik, door de schiftings- of selektiemethode, aan de ene kant registratiever, aan de andere kant lustelozer geworden. De mentale revolutie die de 50ers betracht hadden, is niet geslaagd. Is het daarom dat de nieuwe realisten resoluut

[p. 320]

het sociologisch diagram weer op de dagorde plaatsen? Hopen ze ditmaal zonder agressiviteit, met ietwat vergulde pil, de mentaliteit van een onverschillig publiek te veranderen? Het een dagelijkse droge moraliteit voor te houden? Poëzie als iets dat ‘boven het leven staat’ wordt in het recente werk van o.a. Hans Verhagen en C.B. Vaandrager doelbewust afgewezen, zegt Buddingh. Wellicht is dat een boutade. Want het werk van Verhagen en maats lijkt mij wel op een ‘afrekening’ te duiden. Er is ergens toch een ideëel vergelijkingspunt. Een constatatie als:

bv. één m² dagbladangst

is wel een interpretatie van realiteit, hetgeen naar het zeggen van Armando niet mag.

Oude principes in een nieuwe bustehouder

van Verhagen, is selektief gezien, wel subjectief geladen.

In de zg. ‘nieuwe poëzie’ is het aandeel pathos sterk gereduceerd. Maar dat was reeds in de gard sivikpoëzie vóór nummer 33 zichtbaar, als normale uitdeining van het ontgoocheld enthousiasme der 50ers. De invloed van Gils is trouwens groot - maar hij heeft een dimensie meer - en wat de economie van het woord zelf betreft, Freddy de Vree gaf een les in ‘mots pour karin’, terwijl van ‘poetry emotion’ gesproken, die meer bij hem dan bij Verhagen aanwezig is. De klimaatverandering waarover de nieuwe realisten het hebben is beneden de Moerdijk al lang bezig. Gysen vergist zich dat het maar louter formalisme is.

Het nieuwe realisme is m.i. weer een uiting van het ingeworteld Nederlands ontwaterings- of verlandingscomplex, zoals destijds de nieuwe zakelijkheid van Forum, na het expressionisme en vitalisme van Marsman, Van den Bergh, Engelman, e.a. Het opduiken van de naam Du Perron zegt dienaangaande veel. De trompetstoot tot een neutrale, grijze poëzie is hier gegeven.