De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 278]

Wim Gijsen
Berichten anno vroeger I

Ik had het licht aangelaten en keek vanuit mijn bed door de geopende deur naar het trapgat aan de overkant. Ik kon een stuk van de roodbruine leuning zien. De muur daarboven was witgekalkt. Rechts, direkt naar het trapgat, stond het bureau van mijn vader waarop zijn spullen lagen, foto's van oude mensen in lullige jurken die nooit konden hebben bestaan, gemeenteverslagen, twee oude brillen waarvan één in een grijze kartonnen koker en verder boeken van en over de partij, die mijn vader zelden of nooit las, want hij wist het allemaal zo wel. Over andere partijen spraken wij thuis altijd zoals iedereen dat deed, de Peevandeaa zeiden we, en de Kaveepee. Mijn vrienden zeiden, je vader is van de kommenisten maar wij thuis waren solidair en zeiden De Partij. Dat woord wekt herinneringen op aan lange vergaderingen bij ons thuis. De gang hing vol jassen die naar regen stonken of wat anders en de mannen zelf zaten om de vierkante tafel in het midden van de kamer met daarboven de lamp; samenzweerders met een roeping. Ze hadden harde stemmen, die op een vriendelijke wijze door het plaatselijke dialect werden verzacht en de trefwoorden waren altijd gelijk: arbeidersklasse, uitbuiting, de loonstrijd. Ik zat er meestal bij en luisterde met één oor. Ik mocht ze wel. Mijn moeder was minder op ze gesteld en rommelde de helft van de tijd boos in de keuken, want ze hield wél van mijn vader maar niet van De Partij, dat was maar een stelletje zwevers, blinderikken die toch nooit hun zin zouden krijgen. Die wel de mond vol hadden over onderdrukking en lage lonen maar onderhand haar koffie opzopen. Alleen als er pamfletten waren hielp ze soms mee. De kamer stond er dan vol mee, enorme pakken die mijn vader van het spoor haalde. De pamfletten moesten altijd een- of tweemaal gevouwen worden, aan het eind van de avond stonken je vingers muf en gaven grijs af. Eerst mocht ik alleen maar helpen vouwen, later bracht

[p. 279]

ik ook pamfletten weg. Ik voelde me toen al een halve kommunist en verdroeg de scheldpartijen van vreemde jongens met het air van de geroepene. Nog later trok ik er met de leden van het ANJV in het donker op uit met een witkwast en emmer kalk. Kiest CPN, lijst 3 was het toen nog! Dat is nu wel allemaal voorbij. Na Hongarije heeft mijn vader de partij verlaten. Het was een daad die hij beurtelings goedkeurde en betreurde. Daarna was hij nooit meer geheel de oude.

Die avond dacht ik trouwens niet aan De Partij. Mijn vader was ziek. Niemand wist wat. Over de muur voor mij viel de schaduw van de schuingeplaatste ladder waarmee je de zolder kon bereiken. Ik volgde die schaduw en telde de sporten. Mijn voeten bewogen tegen het bruine beschot van het bed. Ik was klaarwakker en dacht aan niets. Ik kan achteraf niet zeggen dat ik wakker bleef voor iets speciaals of de wacht hield. Ik sliep eenvoudig niet en registreerde de kleine bewegingen van het huis, het kraken van een spant boven in het dak, een plank die zich ergens rekte. Het moet diep in de nacht zijn geweest toen mijn moeder uit hun slaapkamer kwam. Ze droeg een van die onooglijke witachtige nachthemden die op oude communiejurken lijken en daalde haastig de trap af. Ik hoorde haar beneden even rumoeren, daarna keerde ze terug en liep mijn slaapkamer voorbij zonder mij te zien. In haar linkerhand hield ze een geëmailleerde witte po. Enkele sekonden daarna zag ik haar schaduw terugkomen. Ze bleef in de deuropening van mijn slaapkamer staan en staarde naar mijn bed. Ze leunde tegen de deurpost, het hoofd er lichtjes tegenaan, de po slingerend in de andere hand. Ze zag dat ik wakker was en zei, - Je vader is zwaar ziek, geloof ik -

Zo bleef ze nog even staan alsof ze antwoord van mij verwachtte, uitkomst misschien. Daarna liep ze terug. Ik had mij niet meer bewogen. Ik hoorde geschuifel op het zeil van hun kamer en stelde mij voor hoe mijn vader uit bed kwam, langzaam, de bleke, met poreus vel bespannen benen in de lange witte broek over de rand, diep ademhalend en tastend naar zijn bril. Dan de benen spreiden, moeder die de po onder hem schuift, haar ene arm half om hem heen, het gezicht gevangen tussen medelijden en weerzin. Want stinken moest hij zeker. Hij had diarree, dat was het enige

[p. 280]

symptoom waarvan wij zeker waren, een koliek die al anderhalve dag alle spieren in zijn onderlijf vergeefs deed spannen, want hij had dagen niets gegeten en bevatte weinig meer dan wat bruinig drab. Ik luisterde en spande mij in om iets meer te horen. Na enige tijd kraakte het bed, hij moest weer zijn gaan liggen. Direkt daarna hoorde ik toch weer iemand opstaan. Ik ging recht overeind zitten en zag mijn vader voorbij komen. De eerste treden van de trap kraakten. Zijn hoofd met de rest zakte lager en lager, verdween alsof het werd afgesneden. Direkt daarop hoorde ik hem vallen, een geluid als in een hoorspel. Ik sprong het bed uit en rende blindelings de trap af. Hij lag onderaan in de gang, half op zijn zij. Hij mompelde en bewoog zijn hoofd langzaam heen en weer, een extatische sjamaan, de handen met de lange vingers krabachtig schuifelend. Hij had zijn gezicht opengeschuurd aan de cocosmat maar hij had niets gebroken. Ik hielp hem overeind, praatte en vloekte tegen hem, dwars door zijn gemompel heen. Hij wilde naar de w.c., begreep ik. We stommelden er samen heen, hij op mij leunend als een oude man. Op de w.c. liet ik hem voorzichtig zakken, hij knikte mij toe op een manier die moest zeggen dat het nu wel weer ging. Daarna liet ik hem alleen, de tussendeur sloot ik zachtjes, alsof hij sliep. Mijn moeder stond in de keuken. Ze droeg pantoffels met roze plukken wol erop. Ze moest ons gevolgd zijn, maar ik had haar niet gehoord.

- Wat is er gebeurd - vroeg ze.

- Hij viel - zei ik, - maar hij heeft niets gebroken. Alleen zijn gezicht is wat geschaafd.

We spraken fluisterend. Ten slotte was er niets aan de hand dan wat diarree, dat zou morgen beteren. Jaja, daar had ik misschien wel gelijk in. We sloegen elkander aandachtig gade; spelers die elkaar wogen op elk woord, elke verdachte trek. Wie het eerst de ernst toegaf, pleitte de ander vrij van kinderachtige bezorgdheid.

- Dus nog geen dokter, denk je? - vroeg mijn moeder.

Ik schudde mijn hoofd en trok mijn lippen in een geruststellende plooi. Daarna zwegen we en luisterden. Mijn moeder had het koud.

In die stilte begon hij opeens te schreeuwen, langzaamaan luider. Ik zag de mond van mijn moeder even bits

[p. 281]

samentrekken. Kleinzerigheid, dacht ze. Wij keken elkaar weer aan, besluiteloos. Mijn vader bleef schreeuwen, een klagelijk verziekt geluid. Pas toen hij onze namen begon te roepen, ging ik er heen. De flanellen broek was op zijn voeten gezakt en lag in twee slordige cirkels om zijn enkels. De rand van de w.c., waaraan al geruime tijd de bril ontbrak, was diep in zijn billen gedrongen, die er nog platter door leken dan anders. Zijn onderlichaam was onderuit gezakt en verdween half in de pot, met de bovenste helft leunde hij ver achteruit, het hoofd half opzij rustend tegen de afvoerpijp. Jezus, afgenomen van het kruis, dacht ik. Dat was een zonderlinge associatie, te dramatisch eigenlijk, maar zo was ik toen wel. Van de stenen vloer kwam ijskoude lucht omhoog. Zijn ogen stonden verdraaid, het wit was gelig gekleurd. Ik kwam dichterbij en stak mijn handen naar hem uit. Hij had het schreeuwen gestaakt en riep nu enkel onze namen, niet langer bijna luidkeels maar tegen zichzelf. Een litanie die hij vermoeid afwikkelde. Hij pakte mijn handen en probeerde zich er aan omhoog te hijsen. Langzaam rees hij overeind, zijn ogen nu strak op mij gericht. Boosaardig? Toen hij bijna stond sloeg zijn stem plotseling over in een primitiever geluid, zijn handen schoten omhoog. Ik kon alleen maar kijken in zijn dolle gezicht terwijl hij zich aan mijn keel verder omhoog trok, brullend nu, gek! De eerste sekonden voelde ik niets, daarna begon het onder zijn vingers pijnlijk te kloppen, binnen in mijn hoofd werd het kouder en kouder. Ik pakte hem bij zijn schouders en sloeg zijn hoofd blindelings eenmaal, tweemaal, driemaal hard tegen de loden afvoerpijp achter hem. Toen pas liet hij mij los en viel achterover. Ik vluchtte naar de deur, smeet die dicht en barrikeerde die in krankzinnige angst met alles wat ik vinden kon, stoelen, zelfs een tafel, haalde ze weer direkt weg en leunde met mijn volle gewicht tegen de deur.

- Hij is gek geworden - schreeuwde ik tegen mijn moeder. Zij rende weg, ik stond alleen en zette mij schrap. Ik hoorde hem krijsen aan de andere kant, zijn nagels krassend over het hout, tot ik hem hoorde vallen. Ik wist hoe koud de vloer daar was en vochtig als de pest. En hij was ziek en bijna naakt. Maar ik maakte de deur niet open, ook niet toen het doodstil werd aan de andere kant. Vermoedde ik

[p. 282]

de list van een gek? Ik weet nu wel beter. Ik moet hebben gestonken van angst en daarom liet ik hem liggen. Pas toen hij begon te snikken opende ik de deur, argwanend, nog steeds bedacht op eigen veiligheid. Even daarna hing hij tegen mijn schouder terwijl ik hem naar boven bracht. Maar dat vergoedde niet alles. Toen niet, nu niet.

Zoveel later weet ik wat dit was.

Vrees is de ergste vijand.