De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 76]

Wim Gijsen
Gebed tegen het boze oog

Ik zit in de goedverwarmde kamer van vrienden en kijk naar de televisie. Om zes uur heb ik behoorlijk gegeten en dat is een vanzelfsprekende zaak. Mijn vrouw vindt dat ze voor de winter eigenlijk kleren tekort komt. Dat is beroerd, maar we zullen het wel weer rooien op de een of andere manier. Op het scherm zegt Charles Heston, de blanke filmakteur tegen Harry Belafonte, de negerzanger: ‘The problem with you, black people is....’.

Belafonte onderbreekt hem nijdig: ‘I am not a problem’.

Charles Heston is een lieve man. Hij heeft de mars naar Washington meegelopen en hij bulkt van de goede bedoelingen. En toch zegt zo'n man: ‘The problem with you, black people, is....’

Twee dagen later. Ik heb post afgehaald en sta voor één van de stoplichten op het Buitenhof. Het is in de zon nog wonderlijk warm. Vanavond de hond maar een uur laten rennen in het bos. Mooi bos. Lekker wild. Maar toch altijd een paadje in de buurt dat terugwijst naar de bewoonde wereld, de belegde boterham en het plastic zakje. Lekker veilig! Vlak voor mij, geheel links, staat naast haar fiets een negermeisje voor de stopstreep. De mensen die links en rechts van haar staan, kijken keurig voor zich uit of letten op het rode licht. De mensen achter haar gluren onbeschaamd. Wat ze erbij denken weet ik niet. Wat denk ik erbij? Lelijke benen, een mooi gezicht, denk ik. En ik denk: hier geen stenen, geen brandspuiten en andere ellende. Wèl ongegeneerde, soms wat vettige nieuwsgierigheid en bijna altijd een zekere distantie. Wèl de woorden van een vage kennis die ik zonder het te weten ergens in mijn hoofd heb opgeslagen: ‘Die blauwen en die zwartjes, ik heb niks tegen ze natuurlijk, dat begrijp je wel, maar ze zijn toch nog wel erg bij ons achter in ontwikkeling’. En daarna het tevreden zwijgen van de flinkerd die het zo goed met zich-

[p. 77]

zelf heeft getroffen. Zíjn ontwikkeling is dik in orde. Hij weet zijn weetje over het strokarton en de tafel van vijf. En vanavond de Perry Como-show. Hij bedoelde natuurlijk dat we (wie is we?) het maar rustig aan moesten doen met het uitdelen van onafhankelijkheid (Kijk maar naar Indonesië, jongens, en de Kongo goddomme!). Ik had hem allicht een klap op zijn smoel kunnen geven, maar hij zou nog gedacht hebben dat het voor wat anders was. Daarbij, ik ben geen held en je zou handen tekort komen in dit land, waarvan ik heb geleerd dat wìj dat onderscheid gelukkig niet maken.

Er is koffie, en later bier en jenever. Ria werkt bij mijn vrouw en haar man bij een rijksdienst. Daar vragen ze een hogere ambtenaar voor de werving van personeel. Kennis van psychologie en bij voorkeur akademisch gevormd. ‘Die en die heeft ook gesolliciteerd’, zegt de man bedenkelijk, ‘maar ik geloof nooit dat ze daar een indischman voor nemen’.

Ik vraag geprikkeld hoe hij dat bedoelt, maar hij maakt er zich listig van af en gaat nog eens rond met de fles. Ik laat het maar zo. Hij kan het niet helpen dat zijn bazen zo denken. Hijzelf zal het wel goed bedoelen. Bovendien zit ik zijn bier te zuipen en ik kan niet altijd met iedereen bekvechten.

Thuisgekomen lees ik in de krant wat Eric Louw, Zuid-Afrika's minister van buitenlandse zaken in Bloemfontein heeft gezegd: ‘Het schijnt dat deze landen (Engeland en de V.S., WG) het niet erg zouden vinden, als er een negerregering in Zuid-Afrika kwam. Maar hebben ze er wel eens aan gedacht wat hiervan de gevolgen zouden kunnen zijn? En zijn nog andere landen die ons goud willen kopen. Als we daarop ingingen, zou dat de leiding van die landen zware hoofdbrekens bezorgen’.

Had ik toch maar van leer moeten trekken, een uurtje geleden?

Boven de 40 is een blad waarvan de redaktie zich beijvert werknemers boven die leeftijd aan passend werk te helpen. Dat boven de 40 ook beneden de maat kan zijn, bewijst een hoofdartikel van één der belangrijkste initiatiefnemers,

[p. 78]

Van Eysden. Het is het nummer van 15 augustus, maar nog aktueel genoeg. Er zit al direkt een mooi stuk tragiek in de kop: De ondergang van het blanke ras. Ik zal hem wat breeduit citeren, want, nietwaar, je hoort zo gauw dat de tekst uit zijn verband wordt gelicht:

De pro-negerpropaganda heeft allengs bedenkelijke vormen aangenomen.... alle emotioneel gejammer over mensenrechten, over slecht behandelde negers en vooral negerkindertjes, doen het bij de zeer eenzijdige propaganda buitengewoon goed.... doch heeft men er wel eens over nagedacht dat de onderdanen der achtergebleven gebieden door hun eigen stamhoofden nu niet bepaald zo zachtzinnig worden behandeld? De bestiale moordpartijen in Kongo, Angola en Zuid-Afrika spreken boekdelen.... koelbloedig afgeslacht, blanke vrouwen gaan van hand tot hand.... een systematische haatpropaganda zet alles wat gekleurd is stelselmatig tegen het blanke ras op.... aziatische volkeren zijn vruchtbaar.... negermachthebbers die zich direkt grote auto's aanschaffen en paleizen laten bouwen.... door eigen energie (sic!) hebben de blanke volkeren zich een ontwikkelingsgraad eigen gemaakt, die de gekleurde volkeren hen benijden.... slavenhandel tiert welig.... diefstal wordt gestraft met het afhakken van een hand.... waarvan het blanke ras als verre in de minderheid en het zich bepalen tot één echtgenote, de onontkoombare gevolgen zal ondervinden (de kloterige zinskonstruktie is óók van Van Eysden).... voor schuldgevoelens, zoals men ons die in bepaalde kring wil aanpraten, bestaat geen grond.... het zijn de blanken die overal getracht hebben ontwikkeling en beschaving te brengen. Wij hebben echter nimmer gehoord van personen van een gekleurd ras, die iets dergelijks hebben gedaan....

Dat was dan Van Eysden ten koloniale voeten uit, een blindganger van formaat. Naast de kop van zijn artikel staat een mooi plaatje, nog schunniger dan de tekst zelf: een in blauw uitgevoerde neger met een rokje van bananenschillen, een enorme buik, om de nek een ketting kralen en voorts kompleet met één manchet, een hoge hoed, dikke begerige lippen en grijphandjes die hij vol verwachting uitstrekt naar de - op het plaatje onzichtbare - rijkdom der blanken.

Terwijl ik zijn middeleeuws proza zit over te tikken,

[p. 79]

vraag ik me wat moedeloos af of het wel zin heeft tegen zoiets in te gaan. Want het ellendige is dat Van Eysden thuis best een gezellige man kan zijn, misschien wel een goeierd, die voor elke kollekte diep in de beurs tast. Ik zou tegenover hem kunnen zitten in de trein en niets bijzonders aan hem merken. Moet ik Van Eysden nu uit gaan leggen dat er wèl in Kongo is gemoord maar voor een flink deel dankzij de moeite die de Union Minière deed om de nog bestaande stammenrivaliteit in de hand te werken; dat überhaupt de Belgen nooit iets hebben gedaan om die ouderwetse en nadelige stamverbanden op te heffen? Van Eysden kan nu natuurlijk zeggen dat ze er dus blijkbaar toch nog niet aan toe waren. Nee, misschien niet in de ogen van hem en zijn kornuiten. Om onafhankelijk te mogen zijn, baas in eigen huis, daar is een blank velletje voor nodig en de subtiliteit van een westerse beschaving die de gekleurde bevolking muizepootje voor muizepootje naar een quasi soort vrijheid voert die ver genoeg weg ligt om zich voorlopig geen zorgen te maken. Ik zou Van Eysden eens een vraag willen stellen: toen onze voorvaders en voormoeders nog geen Nederlanders heetten maar Batavieren en toen die de Romeinen terugschopten naar waar ze thuis hoorden, vlogen ze elkaar toen meteen liefdevol om de hals of joegen ze elkaar over de kling? Of, om wat dichter bij vandaag te blijven, beminden we elkander zo innig toen eindelijk de Spanjaarden hun biezen hadden gepakt? En omdat we dat niet deden, waren we daarom onze vrijheid minder waard? Vrijheid is ieders goed recht en wat we ermee doen een tweede, vrijheid impliceert tevens het recht om fouten te maken. En dan: verreweg de meeste staten in Afrika zijn op een bijna geruisloze manier onafhankelijk geworden. Dat in hùn stem niet altijd de bezadigdheid doorklinkt van het oude Europa is niet alleen verwonderlijk, het zou ook verdomd ongezond zijn als het wel zo was. En wie zijn wij dan wel om hen te betuttelen, na twee wereldoorlogen, na twee orgiën van bruutheid en dom geweld waarbij al het andere verbleekt?

Om wat verder door Van Eysden's leuzen te wandelen: zou hij echt niet weten dat het de Portugezen zijn die moorden in Angola, die negers en hun arbeidskracht verkwanselen, die dorpen met NATO-straaljagers in de napalm

[p. 80]

zetten? Er zal best wel eens een blanke vrouw verkracht worden. Gekleurde volken bestaan goddank niet uit louter heiligen. Maar al die halfbloeden (wat een rotuitdrukking eigenlijk: halfbloed. En de andere helft?) dat is toch wel de vrucht van blanke spermatozoïden, of niet? VE, die zo goed thuis is in de kringen van oud-tropengangers, zal die verhalen toch beter kennen dan ik. Maar dat is waarschijnlijk meer iets om onder het borrelen fijn over te vunzen, niet om in zijn strontblaadje te zetten.

Opmerkelijk is ook dat vE, die aanvankelijk alleen maar over negers praat, even later alles wat niet zijn kleurtje heeft, hupsakee op één hoop veegt, negers, aziatische volkeren, arabieren, allemaal één pot nat.

Diefstal wordt gestraft met het afhakken van een hand. Jawel, in Saoedi-Arabië, waar de oliesheiks het als een probaat middel beschouwen om het proletariaat eronder te houden, diezelfde sheiks die er alleen nog maar zijn dankzij de bescherming van de amerikaanse oliemaatschappijen en die de zaak maar blauw-blauw laten, want het is natuurlijk wel zielig, maar ja, olie is de kurk waarop we drijven en een afgehakte hand kan gelukkig niks terugdoen.

Ik geef het verder maar op om vE in details tegen te spreken. Hij weet heel goed dat wij blanken nimmer ergens een voet aan land hebben gezet dan alleen uit winstbejag. Slavenhandel, kolonisatie, verkrachting, onderbetaling, deportatie, moord, dàt waren onze manieren. En de ambtenaren, geldverdieners en predikheren die onze legers volgden, beoogden altijd in de eerste plaats stabilisatie van de verovering, uitbuiting van het veroverde en het sussen van ons christelijk geweten. Er zijn daarnaast, en pas in onze eeuw, goede menslievende dingen gedaan, maar die menslievendheid (ziekenhuizen, onderwijs, hygiene) ging altijd uit van de arrogantie dat wij niettemin per definitie de baas in huis moesten blijven, zij was dikwijls van een 19e eeuws-vernederende liefdadigheid (gebreide broekjes voor de zwartjes, de kollektes voor missie en zending, de inzameling van stukgelezen dameslektuur), ze geschiedde te vaak contre-coeur en altijd te laat, te langzaam en te weinig.

De vE's hebben mooi praten dat er geen reden is voor schuldgevoelens. Zij hebben in de tropen een mooie dikke

[p. 81]

huid gekweekt. Maar de negers hebben minder reden zo slecht van memorie te zijn en wat mij betreft worden alle Verwoerds precies zo kaal geplukt als eendkuikens behoren te zijn voor ze smakelijk worden. Maar God is totnutoe voor hen een zachtzinnig man geweest, helaas.

vE. ziet beschaving als het handelsmerk van het blanke ras en hij heeft nog nooit gehoord van ‘personen van een gekleurd ras’ die beschaving verbreiden. Ach, we zullen maar afspreken dat de bakermat van onze beschaving niet in Azië stond maar in Bergen op Zoom.

Wat schiet er nu niet allemaal tegelijk door mijn hoofd: de pyramide van Cheops, gebouwd door de voorvaderen van de Arabieren, 2.300.000 stenen van elk 2,5 ton, en nu nog, 4600 jaar later is er geen mes tussen te krijgen; het onvergelijkelijke beeldhouwwerk uit diezelfde tijd, de pagoden en tempels in Azië. Wat dichter bij onze tijd, de wijsheid van Boeddha, die van Lao Tze, de trappyramiden in Zuid-Amerika waar astronomen bijna zonder instrumenten tijdrekeningen maakten die amper van de onze afwijken, die de sterrenhemel beter kenden dan wij in de 19e eeuw. Het Gilgamesj-epos uit het Ur der Chaldeeën, verre voorloper van verhalen uit onze Bijbel. Allemaal gekleurde volkeren en alles wat zij deden was voedsel voor onze beschaving. De musea liggen er vol van, stenen en perkament, kleitabletten, allemaal beschreven of begrift met het verhaal van de mensheid die één en ondeelbaar is: bruut geweld en winstbejag, naastenliefde en opoffering, kunst en barbarij. De chirurg die rond het jaar van Christus' geboorte al hersenoperaties verrichtte is al wat dichter bij onze tijd. Maar het is toch nog steeds tweeduizend jaar geleden en de pappie en mammie van Van Eysden lopen nog steeds in beestevellen. Beschavingen komen en gaan. Ook wij blanken hebben nu de onze. Het is de man die het lineairschrift van Kreta ontcijferde, Erasmus, Picasso, onze astronomen en uitvinders, geleerden, dichters en filosofen. Maar dat zal vE niet bedoelen als hij over beschaving spreekt. Dat ligt eerder in de orde van tantièmes, bedrijfszekere bougies en rentabiliteit. Beschavingen gaan, zei ik, en zij gaan niet ten onder aan beschaving, maar, o paradox, aan gebrek daaraan. Door de grote massa van Van Eysdens, dat enorme leger van hufters wier benen het weinigje weelde

[p. 82]

niet kunnen verdragen en wier stompzinnigheid de doodschop wordt voor wat ook eens geschiedenis zal zijn: de trapnaaimachine, de Eiffeltoren, Les fleurs du Mal en de kinderen van mijn buurman. Amen.