De Nieuwe Stem. Jaargang 19

[p. 28]

Het fatale schot

Het was een fataal schot dat een einde maakte aan het leven van president Kennedy. Fataal, omdat zich aan de afschuw voor deze zinneloze moord een diepe verontrusting paarde over de noodlottige gevolgen die eruit zouden kunnen voortkomen. De dood van deze nog zo jonge president van de machtigste natie ter wereld betekende meer dan het heengaan van een willekeurige staatsman. Niet alleen omdat in hem zulk een grote beslissingsmacht was geconcentreerd, maar omdat deze macht in handen was gelegd van een man op wie de hoop was gevestigd dat hij deze macht zou aanwenden om een weg te vinden uit het labyrint van soms onoplosbaar lijkende verwikkelingen waarin onze wereld, die op straffe van ondergang op éénwording is aangewezen, zich bevindt.

Een hoop die men niet prijs kan geven ook al kan men het vertrouwen, dat die hoop moet steunen, maar ten dele delen. De schok die Kennedy's dood heeft teweeggebracht, niet alleen in zijn eigen land en de landen die met de Verenigde Staten op de een of andere wijze geallieerd waren, maar ook daar waar de Amerikaanse president politiek en ideologisch als machtigste tegenstander gold, kan zonder deze hoop niet verklaard worden. Dat Chroesjtsjow er verslagen uitzag toen hij het bericht van Kennedy's dood vernam en dat de communistische landen deelden in de rouw om Amerika's president, is maar al te begrijpelijk. Chroesjtsjow en Kennedy hadden een, hoe kleine ook, toch eerste stap gedaan tot toenadering en ontspanning. Zij waren partners geworden in een gesprek dat nu toch op gang leek te zijn gekomen. Toonde China geen enkel bewijs van sympathie, Fidel Castro zei de moord te betreuren en geen reden te hebben Kennedy's dood te wensen ook al zou Cuba ‘misschien’ motieven hebben in die richting te voelen. De nieuwe vice-minister-president van Italië, de leider van de linkse socialisten, Nenni, meende dat ten overstaan van deze tragedie voor de gehele wereld, hun eigen zaken maar van gering belang waren.

Natuurlijk is het zo dat Amerika's politiek niet door een president wordt gemaakt. Maar het beeld dat de wereld krijgt van zulk een politiek, wordt wel zeer sterk bepaald door de stijl waarin zij wordt gevoerd. En onmiskenbaar vertoonde zich in de ruim 34 maanden dat hij het presidentschap heeft bekleed, in Kennedy's politiek een eigen stijl.

[p. 29]

In dit opzicht deed hij meer aan zijn illustere democratische voorganger Roosevelt herinneren dan aan de Republikeinse Eisenhower die hij heeft opgevolgd. Hij wekte verwachtingen die in Eisenhowers regering niet vermoed konden worden. En wij mochten wel hopen dat de periode van het brinkmanship van Foster Dulles geschiedenis was geworden. De machten die in de Verenigde Staten in die periode de wereld in angst en bange spanning hielden, leken allengs teruggedrongen te worden.

Dit alles wil niet zeggen dat er met Kennedy's presidentschap een ommekeer is gekomen die zich zal voortzetten. Net zo min als wij hadden mogen verwachten dat hijzelf erin geslaagd zou zijn de tegenstand die hij in zijn eigen land moest bevechten en die van Amerika's bondgenoten geheel te overwinnen. Maar - en dit is wat zijn dood zo verbijsterend maakte - men kon zich moeilijk iemand denken die zo energiek en vasthoudend Amerika vermocht te sturen in een richting die de wereld wat lichter doet ademen. Natuurlijk, Kennedy vertegenwoordigde een natie die er naar streeft haar economisch stelsel te handhaven en dit te steunen waar het in de wereld wordt bedreigd. Dit schrijft een politiek voor waar geen president zich aan kan onttrekken. Maar zijn politiek vertoonde nuanceringen waaruit begrip sprak voor ontwikkelingen en sociale eisen waar geen politieke of economische filosofie aan kan ontkomen. Van het begin van zijn optreden als president af heeft hij zich omringd met raadslieden die in zijn land vaak als ‘eggheads’ werden bespot, maar die een garantie waren voor een liberaler, breder, moderner en intelligenter begrip voor wat te verwachten was. Zijn eigen belangstelling, aanleg, opleiding en intelligentie sloten hierbij aan.

Niet in overeenstemming hiermee was zijn houding tegenover Cuba, toen hij de misstap beging een invasie toe te laten die een echec werd. Maar hij heeft zich weten te verweren tegen de extremisten die aandrongen op de vernietiging van het Castroregiem. Zijn mobilisatie van een enorme strijdmacht tegenover Chroesjtsjows provocerend optreden op Cuba was een bijzonder gevaarlijk risico, maar Kennedy heeft blijk gegeven van grote staatsmanswijsheid door zijn tegenstander de kans te geven zich terug te trekken zonder zijn gezicht te zeer te verliezen en door de afloop van dit conflict aan te grijpen voor het begin van een betere verstandhouding. Hij heeft ernaar gestreefd zich in deze politiek niet in de wielen te laten rijden door de hevige begeerte van West-Duitsland naar een eigen kernbewapening.

[p. 30]

De politiek van de Verenigde Staten zal in grote lijnen worden voortgzet, heeft de nieuwe president Johnson gezegd. In de negerkwestie zal dit ook wel gebeuren, maar met een andere nuance. De stijl die Kennedy in enkele jaren in Amerika's politiek had gebracht, het beeld van een jonge, moderne, redelijke staatsman, is verdwenen, persoonlijke contacten, zo uiterst waardevol in deze labiele wereld vol gevaarlijke spanningen, zijn verbroken, de nieuwe president zal zijn adviseurs zoeken op zíjn niveau. Dit alles doet een vraagteken zetten achter de toegezegde continuïteit. De slotsom kan moeilijk anders zijn dan dat de wereld een zwaar verlies heeft geleden.

O.N.