De Nieuwe Stem. Jaargang 18

Dr. J. Weima: Psychologie van het antipapisme. Paul Brand, 1963.

Dit boek geeft stellig niet wat de titel belooft. De oorspronkelijke titel van dit in de handel gebrachte proefschrift was beter: Autoritaire persoonlijkheid en antipapisme. De eerste helft van dit boek behandelt het begrip ‘autoritaire persoonlijkheid’, dat vooral naar voren is gekomen als uitkomst van het in de V.S. opgezette onderzoek naar het ontstaan van het antisemitisme.

De schrijver geeft een uitvoerig overzicht van de methode van dit onderzoek en van de resultaten waartoe het heeft geleid, waarbij duidelijk de samenhang kon worden aangetoond tussen antisemitisme en vijandigheid tegenover andere vergelijkbare groepen, de samenhang ook tussen antisemitisme en bepaalde meningen over andere verschijnselen.

Op deze wijze kon een schaal worden opgesteld waarop de mate van autoritaire persoonlijkheid kon worden aangegeven, ter verklaring van het antisemitisme en soortgelijke antigezindheden. Met dit psychologisch gezichtspunt verrijkt heeft dr. Weima, die zelf van gereformeerd katholiek is geworden, zich gewaagd aan een onderzoek van het antipapisme. Het komt mij voor dat hij in zekere zin gepredisponeerd was het verschijnsel van de autoritaire persoonlijkheid, welker structuur vooral gekenmerkt wordt door een ‘integrale en fanatieke afwijzing van al datgene wat afwijkt van de normen waaraan zij zich heeft geconformeerd’, te verwachten bij zijn proefpersonen. Deze waren gereformeerd en de onderzoeker heeft prompt gevonden wat achter hun antipapisme school.

Heeft hij ons nu meer begrip bijgebracht van het antipapisme? Kan men van zulk een onderzoek, dat puur psychologisch is, veel verheldering van de kwestie verwachten zonder acht te slaan op historische, culturele, maatschappelijke en intellectuele motieven? Kan men op dergelijke wijze ook het antifascisme, anticommunisme of ook het anti-kolonialisme of anti-kapitalisme verhelderend benaderen? Wordt hiermee iets toegevoegd aan het al of niet gefundeerde of gerechtvaardigde van anti-gezindheden? Ik betwijfel het sterk of wij eigenlijk iets zijn opgeschoten met zulk een onderzoek.

O.N.