De Nieuwe Stem. Jaargang 17

J.C. van Schagen
Hoe nu verder?

De vooruitgang van de P.S.P. bij de jongste verkiezingen schenkt voldoening - ze brengt ook problemen met zich mede, in meer dan één opzicht. De meest voor de hand liggende vraag is natuurlijk: hoe de partij, die zo kennelijk voordeel heeft gehad van haar pacifistische vlag, te bewaren voor de consequenties dezer toch wel duidelijk àl te smalle fundering, zonder dat toch ook weer dat zo profijtelijke embleem wordt prijs gegeven. Het is intussen niet dit vraagstuk, dat ons het voornaamste lijkt. Belangrijker achten we het feit, dat de P.S.P. met haar succes voor een tweesprong komt te staan. Ze zal nu moeten kiezen tussen quantiteit en qualiteit. Wil zij werkelijk vernieuwend blijven werken, wil ze het zout van het Nederlandse socialisme blijven of worden, dan zal ze afstand moe-

[p. 415]

ten doen van de illusie, het ooit verder dan slechts enkele zetels te zullen brengen in ons parlementaire bestel en zal zij zich hiernaar moeten richten. Wil ze zich daarentegen - als alle jeugd - inspannen om vooral groter te worden, dan is het straks uit met de qualiteit en zal ze haar toekomstige omvang met het gebruikelijke verlies aan trefkracht moeten betalen. Ze zal dan over een aantal jaren even tam en regerings-hongerig, zowel als -fähig, zijn als alle anderen. Zodra de ministerzetels gaan wenken, wijkt het leven, verslapt de greep op de dingen. Zo is het eenmaal de wet. Leven is altijd riskant, altijd dubbeltje op z'n kant, altijd een kleine minderheid. Het kerkhof alleen is secuur, meerderheid, een brede stilstand. Niemand kan tegelijk dik en sterk zijn.

De kracht en het zout van de P.S.P. bestonden tot dusver goeddeels uit het feit, dat ze nog maar nauwelijks partij was. Ze kon nog allerlei kanten uit, ze kon nog een vrij geweten zijn, het gaf haar een bewegingsvrijheid, welke de illusie wekte, dat ze misschien nog wel eens het begin kon worden van een meer direkte beïnvloeding van het maatschappelijk leven, een meer efficiënte greep daarop, dan die via het parlement. En ook dan die via de vakverbonden, die - waarschijnlijk ook al weer door hun omvang en hun burgerlijke belangenbindingen - kennelijk almede de boot gemist hebben voor hout snijdende maatschappelijke vernieuwingen. Toch, als er in onze huidige samenleving - waar de Staat veel te veel macht aan zich heeft getrokken, meer dan gezond voor hem en zijn onderdanen is - één ding nodig is, dan is het een nieuw verzet, een intellectueel kartel, een forum tegelijk, van een zodanig niveau, dat het de tegenspeler zijn kan van de machten, die achter de schermen aan de touwtjes trekken en die wel zo wijs zijn, zich niet openlijk en direktelijk in het parlement te laten vertegenwoordigen. Onze hedendaagse historie laat het zien, hoe alleen een direkte aktie nog wel eens portuur zijn kan voor de Staatsalmacht en haar decadenties, haar periodieke oorlogskatastrofen, die niemand wil en waar iedereen even braaf aan meewerkt. Den Staat

[p. 416]

uit de hand etende politieke partijen hebben we al genoeg. Wat er nodig is: een nieuw verzetsapparaat, dat de Staatsstommiteiten corrigeren, liever nog: beletten kan. En dat dan vanzelfsprekend ook internationaal georganiseerd zou moeten zijn. De P.S.P. zou een eerste begin kunnen worden. Nòg is ze niet verstard.

Toen eind zestiende eeuw het Schotse parlement tot quantité négligeable was geworden, schiep John Knox met de zijnen àndere organen, waarin het nationale leven zich uiten en ageren kon: de parochiale kerkelijke organisatie. Wil de P.S.P. werkelijke betekenis houden, wil ze een reële greep krijgen op ons nationale leven, dan zal ook zij moeten werken in de richting van dergelijke ‘andere organen’, veeléér dan zich zorgen te maken over een paar Kamerzetels meer of minder. De problematiek wordt er aldus zeker niet gemakkelijker op. Want het is veel moeilijker, een antwoord te geven op de vraag, wat een moderne John Knox in dit geval zou doen, dan op de vraag: hoe werken we ons van twee tot zes Kamerzetels op? Maar het moeilijkste vraagstuk is ook verreweg het belangrijkste.

Domburg, juni '62.

P.S. Ter nadere verklaring nog even dit: in bovenstaande gedachtengang zou het dus niet alleen mogelijk maar ook voor de hand liggend moeten worden, dat een weldenkend mens tegelijk lid van een ‘oude’ partij is en van de Regeneratie-groepering, waarin de P.S.P. o.i. zou kunnen metamorfoseren. Een wézenlijke doorbraak is alleen mogelijk naar een groepering, die het partij-patroon volledig loslaat. De tendenz van dit stukje is alzo: de P.S.P. worde mìnder partij; dan zal ze méér dan een partij kunnen worden.

We verwerpen het parlement niet. Maar het apparaat wordt moe. Er zijn ‘nieuwe investeringen’ nodig. Een geregenereerde P.S.P. zou daarvoor mogelijkheden kunnen inhouden.

De lezer vindt dit alles maar weltfremde on-zin? ‘Wanted an unpractical man!’ zeide eens Chesterton.