De Nieuwe Stem. Jaargang 17

[p. 409]

Th. van Tijn
In het licht der verkiezingsuitslagen

Natuurlijk is er in de eerste helft van 1962 wel iets gebeurd in onze vaderlandse politiek, ondanks het feit dat het aan gebeurtenissen practisch ontbrak. Een gebeurtenis van enig belang is immers een feit, dat ons de toekomst anders doet zien dan tevoren; in die zin is er, ondanks alle verschuivingen, niets bijzonders ‘gebeurd’. De verkiezingsuitslagen, eind maart en eind mei, gaven voor ons land warempel wel gewichtig te noemen veranderingen te zien, - maar enige invloed op de landspolitiek van de naaste toekomst lijken deze nog niet te kunnen uitoefenen. De P.S.P. heeft zich in deze beide verkiezingen definitief als partij geconstitueerd, - in die zin dat zij zich in de linkse hoek een plaats veroverd heeft en dat de overige linkse partijen (P.v.d.A., C.P.N.) er ernstig rekening mee zullen hebben te houden. Maar interne verschuivingen in de linkse hoek laten de tegenwoordige regeringspartijen koud zolang ze zich niet in ernstige buiten-parlementaire agitatie zouden uiten, - en dat is niet het geval. De actiekracht van de P.S.P. ‘op straat’ is vooralsnog zeer klein. De enige linkse partij die, onder omstandigheden, zowel belangrijke parlementaire kracht als groot buitenparlementair vertoon zou kunnen voortbrengen is nog steeds de P.v.d.A., en die is er bij de verkiezingen vrij bekaaid afgekomen. De winst die zij aan de ene kant boekte moet er, naar men veilig mag aannemen, aan de andere kant weer door de P.S.P. zijn afgesnoept. Dat beneemt de P.v.d.A.-politici elke redelijke ‘parlementaire’ aanspraak op ministersposten; het vurig gewenste meeregeren en verantwoordelijkheid-torsen zal weer voor vier jaar moeten worden verschoven, tenzij het voorjaar van 1963 andere verkiezingsresultaten zal brengen.

[p. 410]

Dus zit de regering op fluweel, zolang geen onderlinge verdeeldheid het regeren onmogelijk zou maken en met name de K.V.P. niet door ruzie met de V.V.D. ertoe gebracht zou worden, het maar weer met de P.v.d.A. te proberen. Maar juist die V.V.D. heeft de grote opstopper gekregen bij de verkiezingen van dit voorjaar en heeft alle reden om een toontje lager te zingen. Ze heeft de handen te vol aan de innerlijke verdeeldheid om nog een offensief tegen de K.V.P. binnen de regering te kunnen ontketenen. Zo hebben de verkiezingsuitslagen, ondanks de verschuiving naar links en de nederlaag van de V.V.D., de positie van de regering-De Quay eerder verstevigd dan verzwakt.

Verschuivingen dus wel, gebeurtenissen niet. De grote gebeurtenis waarop wij in de Nederlandse politiek wachten, de enige gebeurtenis die de zaken vlot zou kunnen maken, dat zou zijn een flinke doorbraak, met name ten koste van de K.V.P., dus vooral in het zuiden van het land. De K.V.P. is de grote verlammer van alle Nederlandse politiek, doordat zij, verzekerd van een groot stemmenblok dat vooral godsdienstig en regionaal bepaald is, onvermijdelijk de voornaamste regeringspartner is en naar believen voor samenwerking met de P.v.d.A. of met de Protestants-Christelijke partijen en de V.V.D. kan opteren. Die verlammende macht is in de laatste verkiezingen niet alleen overeind gebleven, maar heeft zich, vooral in Limburg, nog behoorlijk versterkt. Het herstel van de K.V.P. in haar zuidelijke bolwerken, die overigens nooit ernstig bedreigd waren, is het in ‘linkse’ commentaren maar al te vaak vergeten feit, dat ondanks alle verschuivingen in het overige maakt, dat de voorbije verkiezingen geen ‘gebeurtenissen’ mogen heten.

Niets dus van waarlijk historische betekenis. Gaan wij dan voort met het registreren van verschuivingen. Eén zo'n verschuiving is, dat de P.v.d.A.-verkiezingscommentaren met geen woord repten over de ‘doorbraak’, die toch niet alleen als intern P.v.d.A.-verschijnsel, maar vooral door zijn werking op de confessionele partijen het grote nieuwe punt in de Neder-

[p. 411]

landse politiek moest zijn, naar ons Vorrink c.s. indertijd verzekerden. Uiteraard geven de laatste verkiezingsuitslagen voor de propagandisten der P.v.d.A. geen aanleiding om veel over die doorbraak te zeggen. Van de doden niets... Des te meer echter horen wij thans van P.v.d.A.-zijde over de P.S.P. Die laat zich niet meer doodzwijgen, nu ze aan de P.v.d.A. die paar procenten heeft afgesnoept, die haar aanspraken op regeringsdeelname kracht zouden hebben bijgezet. Het dilemma waarvoor de opkomst van de P.S.P. de P.v.d.A.-bestuurders stelt is in waarheid verschrikkelijk moeilijk. Aan de ene kant blijft de partijkoers er onveranderd op gericht, weer te mogen meeregeren, hetgeen overgrote betrouwbaarheid in de internationale politiek impliceert: dus vooral niets wat het Atlantisch Pakt zou kunnen aantasten. Aan de andere kant is er het feit van de opkomende pacifistische stroming, die zich vooral buiten de P.v.d.A.-gelederen uit, maar er genoeg van meeneemt om de P.v.d.A. parlementair te verzwakken en haar politici tot voortgezette oppositie te veroordelen. Wat nu te doen? Aan het pacifisme en anti-militarisme in eigen rijen een grotere plaats inruimen? Is het daarvoor, electoraal gesproken, niet al te laat, en zou dat de kansen op samenwerking met de K.V.P. niet verkleinen? De weg die de P.v.d.A. in de practijk lijkt te kiezen is eerder die van de uitvoerige en beredeneerde anti-pacifistische propaganda, zo van: natuurlijk menen de eerlijken onder de pacifisten het goed, maar wij menen het ook goed want we zijn ook tegen oorlog, maar juist door het machtsevenwicht via de NAVO en terwille van de vrijheid waarvan ook de P.S.P. profiteert... enz. enz. De uitwerking is omgekeerd aan de bedoelingen en dat zal wel zo blijven: alle spreken over de mogelijke wereldbrand en de gevaren van de atoombewapening drijft de mensen óf tot moedeloosheid, óf tot een protest tegen de bom, d.w.z. eventueel een stem op de P.S.P.

Niet het spreken over deze problemen kan de P.v.d.A.-leiding baten, maar het zwijgen erover, of beter: het overstemmen ervan door veel ander geluid.

[p. 412]

Daarvoor is de politieke situatie tamelijk geschikt, ze lokt er soms zelfs toe uit; slechts het partij-apparaat van de P.v.d.A. is er minder geschikt voor. In de eerste plaats valt hier natuurlijk te noemen de kwestie-Nieuw-Guinea, ten aanzien waarvan de P.v.d.A.-leiding sinds december van het vorige jaar een goed standpunt inneemt: dat van protest tegen troepenzendingen en van het pleidooi voor overdracht van het gebiedsdeel aan de Republiek Indonesia. Wij hebben op 14 april de massa-demonstratie van de P.v.d.A. meegemaakt te Amsterdam, als inzet van een petitionnementsactie. Het kon een ogenblik lijken, alsof hier min of meer van een gebeurtenis gesproken zou kunnen worden. Immers, het ging om de eerste politieke buitenparlementaire actie van de Nederlandse sociaaldemocratie sinds de tweede wereldoorlog, en: het was een duidelijk succes. Een succes namelijk als eerste aanloop. Maar daarna bloedde de zaak dood, onder andere omdat het partij-secretariaat en de afdelingen niet in staat of bereid waren tot een werkelijke mobilisatie van de partij. Zelfs in buurten waar de P.v.d.A. sterk is werd het petitionnement niet huis aan huis aangeboden. De actie is nu afgelast (officieel ‘opgeschort’), met de smoes dat de regering het plan-Bunker tot overdracht-met-clausules van Nieuw-Guinea aan Indonesia zou aanvaarden. Alsof men niet tevens en wellicht voor velen in de eerste plaats demonstreerde tegen de uitzending van dienstplichtige troepen, die nog steeds doorgaat.

Ook op ander gebied zou groot gerucht mogelijk zijn. Wij denken slechts aan de sociale politiek: huurbeleid, woningbouw, ambtenarensalarissen, richtlijnen voor de Rijksbemiddelaars in verband met het afsluiten van C.A.O.'s; allemaal terreinen waarop de P.v.d.A. zonder enige twijfel betere standpunten inneemt dan de regering, maar waarvoor zij (en het met haar verwante N.V.V.) tot dusver niet gekozen heeft te strijden door het in beweging brengen van grote delen van de bevolking. En wie volgt de geleerde uiteenzettingen van goede of betrekkelijk goede standpunten in het parlement?

[p. 413]

Een uitweg uit de impasse, waarin de P.v.d.A.-leiding zich bevindt, zou dus in het algemeen gevonden kunnen worden door een radicalere politiek, niet altijd wat standpunt betreft (ofschoon op een aantal punten ook dat het geval is), maar doordat men propagandistische en demonstratieve acties ontketent op die gebieden, waarop men de regering en de regeringspartijen klem kan zetten. Die gebieden zijn er. Zo wezen onlangs de gezamenlijke ‘erkende’ vakcentralen met een keur van juiste argumenten de nieuwe huurverhoging af. Toch stemden de K.V.P.-vertegenwoordigers en de protestants-christelijke parlementariërs in overgrote meerderheid vóór die huurverhoging. Wat kan hun het protest van K.A.B. of C.N.V. schelen, als het toch een papieren zaak is waarvan de leden nauwelijks iets merken, laat staan dat ze in beweging zouden komen? Hier lag een mogelijkheid voor een grote P.v.d.A.- actie, kort vóór en tijdens de parlementsdebatten over de huurverhoging, waardoor de kwestie duidelijk onder het grote publiek zou zijn gebracht en waaraan de confessionele vakbondsleiders enige adhesie zouden hebben moeten betuigen. Op deze wijze kan men een doorbraak, d.w.z. een scheuring van het confessionele politieke kamp langs klasselijnen, voorbereiden. Op deze wijze kan men, zelfs zonder in de internationale politiek overstag te gaan, weer verschijnen als sociaaldemocratische partij van het werkende volk. Op den duur zou men zelfs op deze wijze weer in de regering kunnen komen, zoals de Belgische socialistische partij na de grote stakingen van 1960-1961 weer in de regering kwam.

Daarvoor is echter nodig het afschudden van een laagje burgerlijk kwasie-fatsoen, en vooral het afschudden van de parlementaire huid. Men zal zich moeten richten op het volk achter de parlementariërs, niet alleen in verkiezingstijd, maar altijd. Konkreet: de parlementaire tactiek zal niet langer gericht moeten zijn op pogingen onenigheden tussen of binnen de regeringspartijen uit te buiten - dat is het échec van Burger, en hij maakte zich altijd zo kwaad als het weer eens niet lukte -; men zal haar moeten richten op de

[p. 414]

potentiële breuk tussen de confessionele partijen en een deel van haar kiezerscorps. Maar dan zal de verhouding tussen het gewicht dat men aan parlementaire en aan buitenparlementaire acties toekent, geheel moeten veranderen. Of men daartoe in de regionen van het P.v.d.A.-apparaat in staat zal zijn, tegen de weerstand van een groot aantal respectabele referendarissen, burgemeesters, wethouders en andere officiële ambtsdragers in eigen rijen in?

Ik voorspel de P.v.d.A. nog vier extra-oppositiejaren om het te leren. Leert ze het niet, dan blijft de impasse. Leert ze het wel dan zullen niet slechts de confessionele partijen gaan kraken, maar dan zal het eerste gekraak in de eigen partij gehoord worden. Dat is de moeilijkheid.