De Nieuwe Stem. Jaargang 16

Kort bestek

U lijkt Bourguiba wel!

De Amsterdamse politierechter, die deze woorden, volgens Het Vrije Volk van 3/8/61, in een openbare terechtzitting sprak, bedoelde hiermee niet, de vrouw die na een ruzie met haar buurman voor hem verscheen om haar vrijheidszin te prijzen. Integendeel, deze woorden waren blijkbaar de sterkste, die hij op dat moment kon vinden, om zijn misprijzen over haar eigenmachtig en agressief optreden uit te drukken.

Vermoedelijk had de rechter met zijn afkeuring van haar gedrag schoon gelijk. Er zijn nog rechters in Nederland, en zij weten in concreto gewoonlijk nog wel een gelukkige beslissing te treffen.

Wat óns in deze uitspraak zo treft, is dat de politierechter zich, door de keuze van zijn woorden, zo blootgeeft in zijn gebrek aan begrip voor wat er in de wereld omgaat. Tegen iemand die zijn eigen recht zoekt zonder zich iets van de belangen van anderen aan te trekken, zegt hij niet: U lijkt de Gaulle wel. Nee, hij vergelijkt haar nu precies met een van de bedaardste en redelijkste politici ter wereld, die pas tot actie overging nadat het arsenaal van stappen tot redelijk overleg door onredelijkheid van de tegenpartij volledig was uitgeput.

Er zouden in Nederland nóg betere rechters zijn, als zij hun blinddoek nu en dan aflegden om wat meer in de wereld van vandaag rond te kijken.

W.F.W.

[p. 637]

Ons Erasmusje

Tot voor enkele weken meende ik, dat slechts een gril van het lot de minister van Justitie van het meest onverdraagzame regiem ter wereld met de eervolle naam Erasmus, symbool der verdraagzaamheid, had getooid.

Maar nu heeft Verwoerd de hedendaagse Erasmus waarachtig weggestuurd, omdat hij... nog niet onverdraagzaam genoeg was. Hij moet nu zijn diplomatieke gaven tonen - als ambassadeur in Rome!

Moeten wij onze mening over de twintigste-eeuwse Erasmus dus herzien? Nee. Zolang hij zijn humanisme niet heeft bewezen door zijn Antibarbari te schrijven, zolang hij onze oude Europese cultuurcentra blijft bezoeken als officieel afgezant van de bekrompenste nazaten van Luther en Calvijn, blijf ik het feit dat een man die deze naam draagt, katheders beklimt om de apartheid te prediken, beschouwen als een hoon aan het humanisme - wat zeg ik? - als een Lof der Zotheid.

W.F.W.

Een eervolle vermelding... voor wie?

In ‘Hervormd Nederland’, het weekblad van de Hervormde Kerk van 2 september '61 wordt onder het hoofdje ‘Politieke Moed’ met vreugde geconstateerd, dat men over ‘het vraagstuk Nieuw-Guinea’ weer met afwijkende meningen te voorschijn durft te komen en dat niet meer aan de hervormde synode overlaat. ‘Het moedigst en het meest onthullend waren misschien wel de artikelen in de Nieuwe Rotterdamse Courant, maar daarnaast denken we aan de gezaghebbende stem van dr. Van Blankenstein in “Het Parool”, aan een verrassende redactionele bijdrage in het r.-k. weekblad “De Linie” van 19 augustus, terwijl de christelijke dagbladen - van “Trouw” tot “Volkskrant” - nog wel het regeringsbeleid bleven verdedigen, maar hun lezers niet onkundig hielden van de vele waarschuwende stemmen, die zich lieten horen’.

Wij hebben dit niet zonder enige ironische verbazing

[p. 638]

gelezen. Want politieke moed die zo massaal bedreven wordt, kan op die naam nauwelijks nog aanspraak maken.

En we hebben ook even onze wenkbrauwen opgetrokken, toen we zagen hoe ‘De Groene’ van die zelfde datum soortgelijke late moedkrijgers ‘een eervolle vermelding’ toekende.

Het is begrijpelijk, dat De Groene zichzelf niet in het zonnetje wil zetten, maar zonder zichzelf op de borst te slaan had ze hier toch best mogen vermelden, dat er niet alleen in de laatste paar weken, maar al meer dan tien jaar lang bladen zijn geweest (waaronder De Groene en De Nieuwe Stem), die op de enig mogelijke en fatsoenlijke oplossing van dit vraagstuk hebben aangedrongen, niet alleen bij monde van de ‘leken’ waarvan in De Groene sprake is, maar ook van deskundigen: laten we volstaan met de naam van Koch te noemen. Maar die werden toen niet om hun politieke moed geprezen, maar voor ‘verraders’ uitgekreten. Hoe komt dat? Al meer dan tien jaar lang heeft onze regering, daarin door vrijwel de gehele pers gesteund, de gehele wereld de voor ons zo ongunstige vergelijking met Engeland als ex-koloniale mogendheid opgedrongen. Eindelijk gaan een aantal journalisten, daarin voorafgegaan door de grootindustrie, inzien dat er met deze koppigheid belangen verspeeld worden. Koch en zijn medestanders waren nuchter genoeg om die belangen ook te zien, maar voor hen ging het toch in de eerste plaats om een beginsel van politiek fatsoen. Zo'n beginselvastheid is verraderlijk. De opportunist heeft altijd gelijk en recht op een eervolle vermelding wegens zijn ‘politieke moed’.

A.R. - V.

Homo homini lupus

Waar de Romeinse blijspeldichter Plautus de sombere kijk op de mensheid opgedaan heeft die hem een van zijn sujetten uit de ezelscomedie de woorden in de mond deed leggen, dat de ene mens een wolf is voor de ander, is, voorzover ik weet, onbekend. Mogelijk

[p. 639]

dat zijn ervaringen als duvelstoejager bij een reizende toneelgroep daarvoor voldoende waren; waarschijnlijk dat in het Griekse blijspel dat hij bewerkte die bittere waarheid al stond opgetekend, want de toestanden in het Hellas van een 300 jaar vóór onze jaartelling waren veelal heel weinig verheffend.

Hoe dit zij, van de Engelse wijsgeer Hobbes die deze spreuk tot een van de pijlers van zijn systeem maakte, kennen we die ervaringen wel: bij hem vormen de troebelen van de Fronde in Frankrijk en de Engelse burgeroorlog de historische achtergrond van zijn politieke denken.

Kan de moderne humanist, wiens uitgangspunt toch het geloof in de uiteindelijke goedheid van de mens moet zijn, wil hij de naam humanist verdienen, die tegenovergestelde gedachte als een onredelijke overdrijving eenvoudig ter zijde leggen? Zijn onze ervaringen daarnaar?

Luister, lezer, en oordeel zelf.

In de Verenigde Staten is - de N.Y. Herald Tribune van 28 augustus doet het uit de doeken - een zekere James Henry, in opdracht van het Pentagon, bezig te becijferen, hoeveel slachtoffers een atoomoorlog - alleen in de Ver. Staten wel te verstaan - zou eisen. Hij komt op 80 à 100 miljoen doden.

Maar aangezien hij niet aangesteld is als ‘deterrent’ van de atoomoorlog, zegt hij liever, dat de rest - dat is de andere helft - kan blijven leven, als - U kent het nu al wel - de nodige voorzorgen worden getroffen door het bouwen van schuilkelders.

Men is daar druk mee bezig. Ook particulieren, heel rijke natuurlijk. En wat blijkt nu? Sommigen daarvan hebben hun private schuilkelders o.a. uitgerust met - geweren. Tegen de vijanden? Nee, dat zou niet baten. Maar tegen de buren, die eens van zijn schuilkelder mochten willen mee-profiteren, zou het een probaat middel zijn. Tik, tik. ‘Jammer voor de vrouw en het kind. Maar 't moest wel hè? Nu hebben we fijn de hele kelder en alle voorraden voor ons alleen.’ Een, in een voorstad van Chicago moet er zelfs op gerekend

[p. 640]

hebben, te zijner tijd een machinegeweer achter het toegangspoortje te monteren.

Homo homini lupus? Onder bepaalde omstandigheden: ja. Als vrees en macht samen gaan. Want wat anders drijft de man van de schuilkelder-met-geweren dan de angst? Dezelfde drijfveer die de mondhelden van het ‘liever dood dan slaaf’ bezielt. Beide typen bedoelden in feite ‘liever wolf dan dood’.

De vrees voor pijn en de begeerte naar macht: volgens Hobbes de beide psychologische grondfeiten waarmee hij de klassieke spreuk onderheide. Voor de machtelozen alleen geldt dat niet: zij behoeven althans niet te vrezen iets te verliezen dat zij nimmer bezaten.

J.R.