De Nieuwe Stem. Jaargang 16

Ex libris

Irene B. Taeuber, The Population of Japan, Princeton University Press, 1958. ($15, -)

Evenals het in 1951 verschenen fraaie standaardwerk The Population of India and Pakistan van Kingsley Davis (besproken in De Nieuwe Stem, VII, 1952, pag. 376 e.v.), is ook deze nieuwe uitgave van de Office of Population Research van de Universiteit van Princeton schitterend van uitvoering - en schrikbarend duur! De hoeveelheid in de tekst ingelaste statistieken, grafieken en kaarten is overstelpend, en de toegevoegde bibliografie bevat een grote rijkdom aan Japanse en buitenlandse bronnen. Wat de demografische analyse betreft, voldoet het werk aan de hoogste wetenschappelijke eisen, zoals men van deze schrijfster ook kon verwachten.

Voor de lezers van De Nieuwe Stem is echter niet het technisch-demografische aspect van deze studie het belangrijkste, maar het algemene beeld van het Japanse bevolkingsvraagstuk in de loop der eeuwen, dat uit dit werk voor ons oprijst. Irene Taeuber vestigt telkens de aandacht op de uitzonderlijkheid van Japan in het totale Aziatische kader. Uitzonderlijk was de vrijwel volledige afsluiting van de buitenwereld tijdens de Tokugawa-periode. Uitzonderlijk was in die periode ook de nagenoeg constant blijvende bevolking, mede als gevolg van wijd verbreide, bewust toegepaste geboortebeperking, en dat bij een overwegend agrarische bevolking. De schrijfster neemt niet aan, dat deze geboortebeperking - die bij de arme boeren grotendeels de vorm aannam van infanticide - tot een zo laag geboorteniveau heeft geleid, als sommige geleerden aannemen: een gemiddeld geboortecijfer in de buurt van 40 pro mille van de totale bevolking acht zij waarschijnlijk. De politiek der Shoguns was ook tegen de geboortebeperking gericht. Het stationaire aantal van de bevolking werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door hoge sterfte. Het bleef ook niet volkomen stationair - in de eerste helft van de negentiende eeuw constateert schrijfster een langzame bevolkingsgroei; ook de maatschappelijke structuur was tijdens de Tokugawa-periode niet zo statisch, als men het wel eens voorstelt.

Ook de vroege bewust nagestreefde en geleide industrialisatie van Japan na de Meiji-restauratie onderscheidt dit land van de rest van Azië. In deze periode van industriële ontwikkeling en verstede-

[p. 64]

lijking vertoont de demografische evolutie in Japan vele trekken, die dit land gemeen heeft met het Westen - allereerst een snelle bevolkingsgroei. Tussen de twee wereldoorlogen gaat het geboortecijfer, na een aanvankelijke stijging, weer dalen; ook het sterftecijfer daalt. De groeiende industrie absorbeert een belangrijk deel van de natuurlijke bevolkingsaanwas. Maar de agrarische structuur van het land blijft stationair, en wordt nog steeds beheerst door een keuterbedrijf, waarin de arbeid weinig productief is. De aandacht van de politici is meer gericht op imperiale en militaire expansie, die bestemd is om niet alleen de rijkdommen van de omringende Aziatische landen te exploiteren, maar ook om emplooi te zoeken voor overtollige arbeidskrachten.

En dan, na de nederlaag, bevindt Japan zich weer in een situatie, die enigszins doet denken aan die van de Tokugawa-periode. Afgesloten van zijn vroegere wingewesten, moest het land bovendien de vijf of zes miljoen gerepatrieerden verwerken. Ondanks alle pessimistische voorspellingen slaagt het land er in, door uitbreiding van de industrie, het nationale inkomen per hoofd zelfs nog te doen stijgen. Daarnaast grijpt het volk, zonder dat de regeringspolitiek dit heeft aangemoedigd, terug naar de oude tradities van geboortebeperking, vooral door middel van abortus. De wetgeving laat deze toe, evenals sterilisatie.

En toch eindigt het boek van Irene Taeuber in mineur. De sterfte is even hard gedaald als de geboorte. De schrijfster ziet niet, hoe in een voldoende snel tempo werkgelegenheid kan worden geschapen, om de te verwachten verdere bevolkingsgroei op te vangen. En zij ziet ook niet, hoe Japan, dat aan andere Aziatische volken door zijn vroege industrialisatie een voorbeeld gaf, ook verder als voorbeeld voor een hoopgevende ontwikkeling zal kunnen fungeren.

Ik geloof echter, dat de schrijfster verzuimt, uit haar betoog een voor de hand liggende conclusie te trekken. Het voorbeeld van Japan bewijst, dat de zogenaamde ‘demografische’, dat wil zeggen neo-Malthusiaanse oplossing voor het Aziatische overbevolkingsvraagstuk helemaal geen oplossing is. Zij is een uiting van pessimisme, van een gebrek aan geloof in het technische en intellectuele potentieel van het eigen volk. Aleen door een aanzienlijk versnelde economische opbouw binnenslands, die ook de landbouw dynamiseert, zal Japan, evenals andere Aziatische volken, zijn problemen kunnen oplossen. Dit vereist echter een alomvattende planning, en sociale hervormingen op grote schaal.

De kans is daarom groot, dat tenslotte niet het Japanse, maar het Chinese voorbeeld beslissend zal worden voor de verdere ontwikkeling in Azië. Japan is bezig zijn uitzonderingspositie in Azië kwijt te raken.

W.F.W.