De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 148]

Roger Pieters
De enge grenzen van mijn geluk

Ik ben nog steeds zoekend naar mezelf en naar de krachten die mij gegeven werden, experimenterend als een kind dat nog niet weet hoever zijn benen hem zullen dragen. Nog grijpen mijn handen vlugger dan de aarzelende opslag van mijn ogen. Nog is mij liever de gladde oppervlakte van de vrucht die ik in mijn handen heb dan de onwaarschijnlijke kleurindruk die de appel mij geeft. De wereld komt nog steeds tot mij langs mijn vingertoppen en mijn oren en de smaaktepels van mijn tong. Net als vroeger. Ik leef nog als voor mijn her-geboorte, mijn geboorte tot het licht en ik kan nog niet goed de vreugde van mijn ouders begrijpen na de geslaagde operatie. Ik wou dat ik even blij kon zijn als vader en moeder. Ik wou het afleren mijn blik van hen af te wenden, of zelfs de ogen te sluiten teneinde hun aanwezigheid in een mij bekende vorm tot mij te laten komen. Als een twijfelende vorser zoek ik schoonheid op het gezicht van mijn verloofde, haar schoonheid voel ik in de streling van mijn handen en in de geur van haar vlees, wanneer ik mijn ogen dichtdruk tegen haar borst. Ik geloof dat zij mij begrijpt: ze dwingt mijn blik niet zich op haar te vestigen. Moeder niet, vader evenmin. Als een schoolmeester wil hij mij opvoeden in het gebruik van mijn ogen. Methodisch en wetenschappelijk wil hij mij bewust maken van mijn nieuwe ‘ik’, dat zover van mij af is dat de nieuwsoortige indrukken me volmaakt onverschillig laten. Na twintig jaar moet ik in de huid van een ander stappen, een huid die me te wijd is en een zenuwstelsel dat boven mijn verstandelijke vermogens groeide. Ik draag als het ware een zuigeling in mezelf mee, een zuigeling die de aanmatiging heeft wijzer te zijn dan ik-zelf. Het geeft me het vervelende gevoel dat iemand me voortdurend op de handen kijkt, bij alles wat ik doe op de handen kijkt en spottend over mijn schouder grinnikt. Misschien zal er een tijd komen dat mijn verstand de nieuwe mogelijkheden van mijn zintuigen heeft bijgehaald, dat de begrippen die in mij verankerd zijn zich hebben uitgebreid bij middel van de nieuwe indrukken, dat een nieuw schoonheidsideaal het mijne wordt, doch zal ooit nog die volmaakte rust van gemoed de mijne worden, een rust die ik me zonder strijd had kunnen opbouwen? Ik voel me een soldaat die met de modernste wapens is uitgerust en wie slechts de lust tot strijden ontbreekt.

[p. 149]

Nog zo onwennig voel ik mij als ‘normaal’ mens dat het ganse verloop van de operatie, evenals het ogenblik waarop de blinddoek mij van voor ogen werd genomen, me nog zo vers in de geest staat alsof het pas gisteren gebeurde. Ik was blind sinds mijn geboorte en slechts na twintig jaar geneeskundige consultaties durfde een chirurg de mening opperen dat ik kon genezen. Ik heb me niet ingelaten met het wetenschappelijk betoog dat hij ten beste gaf. Eigenlijk kon het me niet schelen of ik ooit zou kunnen zien. Wat was ‘zien’? Vader, noch moeder waren er in geslaagd me een verlangen naar uitgebreider zintuigelijk leven aan te kweken. Het valt me zelfs moeilijk aan hun goede bedoelingen te geloven. Zou een hond de weldoener dankbaar zijn die hem de menselijke spraak heeft gegeven? Ik heb me steeds gevoeld als een bijna-menselijk wezen en was er mee tevreden. Op zekere dag bracht iemend me naar een kliniek en gebood me dagenlang in bed te blijven. Ik had de tijd om mijn leven te recapituleren en te verlangen naar de frisse, koude geur van de buitenlucht en naar het harde ivoor der pianotoetsen onder mijn vingertoppen. Om te verlangen naar de muziek die van mij was en die ik zo beluisterde alsof ze een der uitlopers van mijn gevoel was. Nu kan ik niet meer zo spelen. Ik huiver wanneer ik de lange toetsenrij zie. Het op- en neergaan van mijn vingers maakt me duizelig en slechts wanneer ik lange tijd de ogen gesloten houd kan ik weer spelen, kan ik weer genieten zonder een fysisch ongemak te gevoelen. Zelfs de radio wil ik niet meer beluisteren. Het zien van het onpersoonlijke meubel is in mijn ogen een kleinering van de muziek. Vroeger hoorde ik het orkest. Nu is de muziek mechanisch geworden.

Ik speelde in een deftig café op de markt. De bezoekers waren vriendelijk voor mij en betoonden niet de neerbuigende tegemoetkoming die gebrekkigen gewoonlijk ten deel valt. Ik weet dat ik goed speelde en dat ze mij niet een beklagenswaardig wezen vonden. Ik verdiende goed de kost en schepte genoegen in mijn werk. Ik leerde er Nini kennen. Het hart heeft de ogen niet nodig om tot liefde te ontwaken. Ik hield van haar stem meer dan ik nu van haar vreemde gezicht kan houden. Ik verlangde naar het ogenblik waarop ze mij om een speciaal nummer kwam vragen. Daar ik moeilijk de titels onthouden kan zong ze me soms enkele maten voor. Ze had een mooie stem en terwijl ze naast me stond leerde ik de geur van haar lichaam kennen. Zo gebeurde het dikwijls dat ik haar aanwezigheid ervoer nog voor ik haar stem hoorde. Eens, misschien gebeurde het toevallig,

[p. 150]

raakte haar hand de mijne, bleef er langer tegen rusten dan nodig was. Ze had zachte, koele handen en er is geen visueel beeld nodig om een indruk van lichamelijke schoonheid te schenken.

Ik weet niet waarom zij steeds mijn aanwezigheid opzocht. Wat had ze aan een blinde man? Ik kon er niet in slagen te huichelen dat ik me ongelukkig voelde, doch hield haar herhaaldelijk voor dat ik in de ogen van de wereld een minderwaardige was. Dan lachte ze en ik stelde me voor dat de hoogste snaren van de piano met haar stem meetrilden.

‘Waarom moet ik je uitleggen waarom ik van je hou?’

‘Ik wil niet dat je medelijden met me hebt.’

‘Ik hoef geen medelijden met je te hebben. Ik ben geen liefdeszuster en jij ziet er tevreden genoeg uit om het zonder medelijden te stellen.’

Onze verhouding werd een verloving. De grootste tegenkanting kwam niet vanwege haar, doch vooral van de zijde van mijn ouders. Vooral vader hield haar tot vervelens toe voor dat zij, door haar leven aan het mijne te binden, zichzelf in ketens sloeg. Plichtsbewust ambtenaar als hij was hunkerde hij op bijna ziekelijke wijze naar rechtvaardigheid. Ik weet dat sommigen mij verweten dat ik op dergelijk geluk geen recht heb. Doch wat kan ons tenslotte het oordeel van anderen schelen, daar waar elkeen de ganse wereld met zich draagt?

Toen ik Nini om raad vroeg in verband met de operatie die, volgens mijn ouders, een nieuw leven moest inluiden voor ons beiden, kon ze mij geen vastbesloten raad geven. Ik voelde een onbestemde vrees in haar stem. Misschien begreep zij toen reeds dat de nieuwe kracht me nooit vertrouwd zou worden. Of vreesde ze dat de verandering in mijn fysiologie ook psychische invloeden hebben zou? Toch raadde ze me tenslotte aan de raad van de chirurg en mijn ouders te volgen.

Wat ik gevoelde op het ogenblik dat men de doek van mijn ogen wegnam was geen verlangen en ook geen vrees. Alleen nieuwsgierigheid. Ik was nieuwsgierig als een kind dat bij een nieuwe onderwijzer komt, als een schrijver die de drukproeven van zijn eerste boek ontvangt. Ik hoorde de stemmen van moeder en van de dokter en ik realiseerde me nog niet dat het volgende ogenblik het begrip ‘moeder’ tegenover het gezichtsbeeld van een volkomen vreemd voorwerp zou kunnen komen te staan.

Toen het verband eindelijk werd weggenomen was de kamer zo duister dat ik aanvankelijk niets opmerkte. Tenslotte hoorde ik moeders stem:

‘Zie je iets jongen?’

[p. 151]

Zien. Was dat zien, die minder duistere nacht? Was het zien die pijnlijke prikkel tussen mijn ogen?

‘Het doet pijn,’ zei ik. De dokter legde me een koele hand op het voorhoofd.

‘Er is toch iets veranderd?’ vroeg hij en ik merkte hoe zijn stem niet de gewone beroeps-kalmte in zich droeg.

Er was iets veranderd. Ik opende opnieuw en bevreesd voor de pijn de ogen... De vlekken werden lichter, minder duister. Ik hoorde moeders adem tot me naderen en stak de hand uit, een oud gebaar dat ik uit schaamte had afgewend, om haar over het aangezicht te strelen. Een aangezicht dat een lichte vlek was. Dat was dus zien, dacht ik. Dat is dus het geluk dat ik zo lang gemist heb. Ik sloot de ogen en liet opnieuw de hand glijden over moeders droge huid en ze kwam terug tot mij als vroeger.

‘Waar is Nini?’ vroeg ik.

‘Ze komt vanavond,’ zei moeder. Ik zou dus ook Nini zien. Een andere Nini dan ik tot nu toe kende. Ik was bang, bang alsof niet slechts haar beeld in mij anders worden zou, doch zij-zelf eveneens. Alsof wij weerom, als twee vreemden, tot elkaar komen moesten.

Nini kwam. Naast mij stond een lamp en in het zachte licht bleef ik haar lang aankijken. Ik streek haar over de handen en het was alsof twee vrouwen naast me stonden. Wanneer ik haar bleef fixeren vroeg ze tenslotte, lachend en een beetje onrustig:

‘Wat denk je nu van mij?’

‘Je bent mooi,’ zei ik, doch we wisten beiden dat het een leugen was. Dat het begrip ‘schoonheid’ niet langs deze onbekende weg tot mij komen kon. Slechts wanneer ik, door de ziekenhuisgeuren heen, haar parfum proefde, wanneer ik de zijïgheid van haar haar onder mijn handen voelde, wist ik dat ze werkelijk mooi was.

Ze gaf me de eerste kijk-les:

‘Mijn haar is blond,’ zei ze, ‘mijn mond rood, mijn kleed en mijn ogen lichtblauw.’ Het warrelde voor me heen. Vermoeid sloot ik de ogen en wanneer ze het zag wilde ze weggaan. Ik hield haar vast bij de hand.

‘Leg het verband over mijn ogen. Ze pikken.’ Toen werd alles weer als voorheen en konden we praten, net als vroeger. Wanneer ze me kuste tot afscheid, besefte ik niet dat haar mond rood was doch proefde de zoete smaak van haar lippen.

[p. 152]

Ik wen me er langzaam aan de dingen bij hun naam te noemen zonder ze te betasten. Ik ben als een kind dat in een te hoge klasse wordt geplaatst en in het begin niets van de nieuwe terminologie begrijpt. Langzamerhand leert het wel de juiste naam voor het juiste ding te vinden, doch die naam wordt geen begrip. Net zo sta ik in de wereld. De materie kan ik in me opnemen. Ik weet een stoel uit een tafel te herkennen en weet wat rood en blauw en groen is, doch wanneer ik schoonheid ervaren wil moet ik de ogen sluiten. Wanneer ik Nini's schoonheid wil ondergaan moet ik mezelf terug dromen in een voorbije tijd.

Soms kijkt ze me verwonderd aan en vraagt me of ik niet blij ben dat ik zie, dat ik haar zien kan. Wat kan ik meer doen dan glimlachen en zeggen dat ze me vroeger even lief was?

‘Malle jongen,’ zegt ze. In de duisternis is alles weer net als vroeger. Ik luister naar haar stem en laat me, onbewust, door haar zachte hand leiden.

Ook voor vader ben ik een nieuw-geborene. Eindelijk een zoon, die hij naar zijn principes van plichtsbewustzijn en rechtvaardigheid kan opleiden. Ik heb gedurende enige jaren een blindeschool bezocht en er leren lezen met de vingertoppen, doch nu wil hij mij het gewone schrift aanleren. Met een onuitputtelijk geduld, ontleend aan zijn enthousiasme, leert hij me lezen en schrijven, doch dikwijls gebeurt het dat hij me verrast terwijl ik, het gezicht naar de zoldering geheven zit lezen in een braille-boek dat ik uit de bibliotheek haalde. Ik poog lachend zijn ontevredenheid af te weren, doch ik begrijp zijn ergernis terwijl hij niet begrijpt dat ik slechts poog de gelukkige tijd van vroeger terug te vinden, de vertrouwde wereld probeer terug te vinden waarvan de grenzen zo dicht bij me lagen dat ik ze met de hand aanraken kon. Hij begrijpt niet, en dat is aannemelijk voor iemand die zo respectueus is tegenover de vooruitgang der wetenschap, dat ik mijn plots verkregen rijkdom niet omvatten kan. Dat ik hunker naar wat me vertrouwd is uit mijn vroegere leven. Dat ik een ontdekkingsreiziger in het verleden ben.

Zijn obsessie om alle mogelijkheden uit te buiten verplicht er hem eveneens toe mij muziek te laten leren. Doch het is mij onmogelijk bij het zicht van de honderden, dansende stippen, mijn muzikaal gevoelen wakker te houden. Ik poog, net als vroeger, de muziek die de radio uitzendt in me op te nemen en weer te geven. Doch er is iets anders.

[p. 153]

Het is alles zo ver weg. De helft der klanken gaat voor mij verloren. Het gebeurt dat ik, geërgerd, de knop terugdraai. Ook wanneer ik speel vlot het niet meer als voorheen. Ik zie mijn vingeren heen en weer glijden over het klavier en het gezichtsbeeld raakt verward in het mechanisme van mijn bewegingen. Soms weigeren mijn vingeren alle diensten, vaak sla ik verkeerde akkoorden aan. Ik krijg opmerkingen van de eigenaar die veeleisend geworden is en tenslotte word ik zo bang om afgedankt te worden dat ik, zo gauw mijn vingeren het koele ivoor van de toetsen raken, mijn ogen sluit. Wanneer ik het halsstarrig volhou, de spieren van mijn oogleden strak gespannen houd, gaat het spelen me technisch weer af, doch de vreugde van de muziek gaat verloren bij de fysische inspanning.

Slechts 's avonds, wanneer ik aan Nini's arm naar huis ga, kan ik weer geloven dat alles tenslotte in orde zal komen. Dat ik éénmaal mijn gezichtsbeeld voor een werkelijkheid zal kunnen nemen dat de andere indrukken completeert en niet tegenwerkt.

Op een middag terwijl ik met vader bij de tafel zit, gevoel ik hevige steken tussen de oogbollen. Ik sluit een poos de ogen en wrijf me over het voorhoofd. Wanneer ik weer naar de zwarte letters kijk die vader heel netjes voor me optekende, heb ik moeite om ze te onderscheiden. Vader wordt ongerust.

‘Zie je werkelijk niet welke letter ik toon? Kijk eens goed.’

Ik doe mijn best.

‘Het zal wel voorbijgaan,’ zeg ik. ‘Gebeurt dit nooit met jullie?’

's Avonds gaat hij met me naar de dokter die me behandelde. Deze geeft me druppeltjes en de raad mijn ogen niet te vermoeien. Een tijdje eindigen de lessen en ik volg met veel overtuiging de raad van de dokter, loop ganse dagen met een donkere doek voor de ogen. Ik hoor in moeders stem de ongerustheid. Ik geloof dat ze mijn bedoeling begrijpt: mezelf, vrijwillig en met vreugde bijna, aan de vroegere blindheid overgeven.

Wanneer ik na enkele dagen de dokter opzoek onderzoekt hij me grondig. Het duurt lang voor hij zich uitspreekt. Is hij bang om me een waarheid te vertellen die me een bevrijding zal zijn?

‘Luister eens goed, jongeman,’ zegt hij tenslotte. Dan weifelt hij. Ik heb medelijden met de man, wil hem op weg helpen.

‘Ik word weer blind nietwaar?’

Vorsend kijkt hij me aan. Gelooft hij dat ik spot? Dat ik een cynieker ben?

[p. 154]

‘Ik vrees van ja. Het overgeënte vlies schijnt niet te willen aangroeien. Een geval als het uwe ontmoette ik nog niet. Misschien, wanneer je erg zuinig bent met je ogen kan je er nog enkele weken van genieten.’

Moeder is bij me. Plots breekt ze in tranen uit. De dokter kijkt beteuterd. Ik klop hem op de bovenarm terwijl mijn andere hand moeders rug streelt.

‘Neem het niet zo tragisch op,’ zeg ik en de enige spijt die ik gevoelen kan is vanwege moeders ontgoocheling.

‘Twintig jaar was ik blind. Ik word slechts mezelf weer.’

Voortaan loop ik steeds met een doek voor ogen. Vrezend misschien dat de korte tijd die ze nog rest mij het geluk van ziende te zijn zal brengen. Reeds heb ik mijn vroegere opgeruimde zorgeloosheid terug gewonnen.

‘Weet je,’ heb ik Nini gezegd, ‘dat de operatie toch mislukte. Dat ik weer blind worden zal?’

Ik gevoel hoe ze mij aankijkt en zoekt op mijn aangezicht naar het verdriet dat zij verwacht. Ik glimlach.

‘Waarom lach je nu nog?’ vraagt ze.

‘Zal je nog van me houden?’ vraag ik.

‘Ik hield vroeger van je. Voor mij verandert niets. Zal het je geen pijn doen al het... moois... te missen dat je hebt leren kennen?’ Ik hoor hoe haar stem stokt.

‘Ik gevoel me bijna als iemand die in zijn eigen huis terug komt na een lange reis,’ lach ik. Ik knijp haar hand in de mijne. ‘Nooit besefte ik je schoonheid beter dan in de duisternis. Wil je nog met me trouwen?’

Ze lacht nu eveneens. Huppelende arpèges op de hoogste gamma's van het klavier.

‘Wanneer? vraagt ze.

‘Wanneer alles weer in orde is.’ Ze ligt in mijn armen. Een ganse wereld in mijn armen. Misschien zijn haar lippen wel rood, wat kan het me schelen wanneer ik hun zoete smaak in mijn mond maar proef.