De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 731]

Exlibris

D.M.G. Koch, Verantwoording; een halve eeuw in Indonesië. W. van Hoeve, 's-Gravenhage-Bandoeng, 1956. 285 blz., register.

Memoires en autobiografieën komen in de Nederlandse literatuur zo zelden voor, dat het verschijnen van een dergelijk werkstuk op zichzelf al de moeite waard is. Dit is dan des te meer het geval als degene die zijn herinneringen op schrift gesteld heeft een boeiende persoonlijkheid is, als zijn leven en werken zich hebben afgespeeld in een belangwekkende omgeving en in een kleurige tijd en als zijn boek meer geeft dan alleen een pleidooi voor zichzelf. Koch is die boeiende figuur, die bij het Nederlandse publiek welhaast niet meer behoeft te worden geïntroduceerd. Ook aan de voorwaarden van plaats en tijd is voldaan: Indonesië van 1907 tot 1954. Zijn ‘Verantwoording’ tenslotte mist iedere neiging een pleitrede te willen zijn, hetgeen trouwens onnodig is, omdat de loop der gebeurtenissen de schrijver zo overtuigend gelijk gegeven heeft. De nadruk van dit boek ligt, zoals de ondertitel aangeeft, op de halve eeuw die Koch in Indonesië heeft doorgebracht. Dit wil niet zeggen, dat zijn vóór-Indonesische tijd niet belangrijk is geweest: immers via de spoorwegstaking van 1903 was Koch in de arbeidersbeweging terechtgekomen, die hem zo absorbeerde dat hij er zijn ingenieursstudie voor liet varen.

Een beschrijving van het leven en werken van een socialist in een koloniale maatschappij kan niet anders dan boeiend zijn, wanneer de betrokkene niet iemand is die zich gemakkelijk bij de stand van zaken neerlegt. Dit nu deed Koch niet. Uit de jonge man die in 1907 als journalist bij Karel Wybrands(!) in dienst trad, groeide de onvermoeibare criticus van het kolonialisme in de theorie, de moedige bestrijder van het onrecht in de praktijk. Hij nam geen blad voor de mond, nóch waar hij in zijn geschriften op wetenschappelijke wijze het systeem dat hij bestreed ontleedde, nóch wanneer hij meende dat iemand onrecht was aangedaan en hij er persoonlijk werk van maakte. Hij was een socialist van de oude stempel, van het slag Van Kol, Van Gelderen, Cramer en Stokvis; een die begrip voor het wezen van het Indonesische nationalisme wist op te brengen ettelijke decennia voor hun partijgenoten in het moederland hun fiat gaven aan twee ‘politionele’ acties.

Koch was een harde werker: zijn talrijke boeken en geschriften leggen van zijn werklust een duidelijk getuigenis af. Zijn ‘Herleving’, om een voorbeeld te noemen, is, hoewel verouderd (1923), nog altijd een standaardwerk van de Indische nationale beweging. En zoals zijn houding de bewondering wekte van zijn vrienden niet alleen, maar ook van zijn tegenstanders - ook al kon hij daardoor niet altijd buiten de gevangenis blijven -, zo was hij over het algemeen mild in de beoordeling van die tegenstanders. Dit is ook een opvallende trek in zijn ‘Verantwoording’: de enige die er minder goed van af komt is G.G. de Jonge (‘zijn bewind was het slechtste dat wij in Indië hebben beleefd’, blz. 182), en dit is dan nog matig in vergelijking met wat Koch van deze bewindsman zegt in ‘Om de Vrijheid’ (1950).

Bij de afsluiting van zijn boek schrijft Koch (blz. 279): ‘Overzie ik

[p. 732]

thans in mijn herinnering die periode van mijn verblijf in dat land, dat mij nader is gaan staan dan Nederland, dan is de totaalindruk een van grote dankbaarheid voor een leven, dat ondanks moeilijkheden, teleurstellingen, zorgen en verdriet, rijk is geweest’. Een rijk leven, inderdaad, van een man, die Indonesië heeft meegemaakt, om het zo eens te zeggen, van Van Heutsz tot Sukarno, die de bloeitijd van Nederlands-Indië, de ellende van de wereldcrisis, de Japanse tijd, de revolutie en de onafhankelijkheid heeft beleefd. Een man, die secretaris is geweest van de Handelsvereniging Semarang, lid van de Herzieningscommissie Carpentier Alting (1918), die een werkzaam aandeel heeft gehad in het vakverenigingswezen en die medewerker is geweest van een handvol kranten en tijdschriften (o.a. van ‘Kritiek en Opbouw’, dat tere plantje van Nederlands progressief besef en verantwoordelijkheidsgevoel in de voor-oorlogse koloniale maatschappij). Een man tenslotte die bijna alle belangrijke figuren uit alle lagen van de Europese en Indonesische samenleving kende - het leven van een dergelijk man biedt alle voorwaarden om rijk te zijn en het is het in Koch's geval ook geworden, omdat hij het diep beleefd en innerlijk verwerkt heeft, omdat hij zich bewust was van zijn verantwoordelijkheid, omdat hij er iets van gemaakt heeft.

Dat leven in al zijn rijkdom heeft Koch nu verantwoord. Voor een recensent is het een hachelijke taak een veelkleurig boek als dit te beoordelen. Hij kan zich slechts beperken tot lezen en herlezen, maar hij kan er weinig meer van zeggen dan dat het uiterst belangwekkend is. Hij zal zich beschroomd voelen als hij moet opmerken dat er hier en daar slordigheidjes voorkomen, vooral wat de spelling van enkele namen betreft (die overigens in het register juist zijn weergegeven), omdat dit aan de waarde van dit boek niets afdoet. Want wat bovenal gezegd moet worden is dit: ‘Verantwoording’ is een boek, dat een ieder ter hand moet nemen. Na lezing zal hij het niet wegleggen, maar herlezen. En hij die gewend is een stofomslag van een boek te verwijderen zal het in dit geval, om de foto van de auteur, er om laten zitten.

J.M. Pluvier.

François Méjan, Le vatican contre la France d'Outre-Mer. Le cri d'Alarme d'un Français. Edition Fischbacher, Paris 1957.

Hoe groot is de invloed van de Vaticaanse Staat op de binnenlandse, de buitenlandse en de koloniale politiek, gevoerd door de diverse staten op aarde?

De aldus gestelde vraag is, naar juridische maatstaf gemeten, een strikvraag: want de vraag impliceert, dat er zo'n invloed in feite is, doch dat niet vaststaat hoe groot de invloed is. En inderdaad zal de invloed van het Vaticaan op de politiek van aller heeren landen nimmer nauwkeurig kunnen worden vastgesteld, omdat de politiek van het Vaticaan geheim is en zonder verantwoording naar beneden. Hoever die invloed gaat kan men dus slechts gissen, en een onaangenaam gevoel bekruipt ons, wanneer wij lezen, dat de vertegenwoordiger van Nederland, die de buitenlandse politiek beheerst, i.c. Mr. Luns, een langdurig onderhoud onder vier ogen met het Hoofd van de Vaticaanse Staat heeft gehad. En hetzelfde geldt t.a.v. het opzienbarend, doch in de pers doodgezwegen bezoek, dat de President van de Franse Republiek, Coty, onlangs aan het Vaticaan bracht en daar een langdurig gesprek had

[p. 733]

met de monarch van de Vaticaanse Staat, omnibus arbitris remotis.

In Frankrijk zijn er enige schrijvers, die zich in de hierboven gestelde vraag hebben verdiept en die deze vraag aan de hand van de beschikbare gegevens en aan de feiten, zoals die openbaar geworden zijn, hebben beantwoord. Eén van die schrijvers is François Méjan, die in zijn opzienbarende boek ‘Le Vatican contre La France d'Outre-Mer’ de, zijns inziens, funeste invloed heeft beschreven, die het Vaticaan heeft gehad op de Franse Koloniale politiek. Dit boek lezende komt onwillekeurig de vraag bij ons op, welke de invloed kan zijn geweest van het Vaticaan op de politiek door Nederland gevolgd t.a.v. Indonesië, van Engeland t.a.v. haar voormalige koloniën en van de diverse staten ten opzichte van elkaar. In bovenbedoeld werk, van een voorwoord voorzien door Prof. Lavergne te Parijs, toont Méjan als een warm patriot zich bezorgd voor de toekomst niet alleen voor zijn eigen vaderland, maar ook van West-Europa. Hij vreest, dat het Vaticaan door in de voormalige koloniën de geestelijke macht in handen te leggen van inheemse bisschoppen, daardoor ook de wereldlijke macht in handen zal spelen van die geestelijke machthebbers, die dan als Césaro-papisten een despotieke macht over hun volkeren zullen uitoefenen. En die dan de democratische beginselen, op grond waarvan die voormalige koloniën tot nieuwe staten zijn verheven, teniet zullen doen. Daarmede zal, volgens Méjan, de mogelijkheid bestaan, dat deze nieuwe geestelijke en wereldlijke machthebbers het Vaticaan niet zullen volgen, wanneer dit bevelen geeft of nieuwe dogma's uitvaardigt, die hun niet welgevallig zijn. Méjan voorziet daardoor het gevaar voor afbrokkeling van de macht van de kerk en daardoor van de invloed, die West-Europa op alle andere landen op aarde sinds vele eeuwen heeft uitgeoefend.

A. Dirkzwager.