De Nieuwe Stem. Jaargang 9

[p. 20]

N.A. Donkersloot
Europese geest en E.D.G.

Het is voor een ieder duidelijk dat Europese geest en Europese Defensie Gemeenschap begrippen van verschillende inhoud zijn. Maar niet ieder houdt ze voor begrippen van uiteenlopende of zelfs tegenstrijdige strekking. Voor mij zijn zij dit wel. Men is overtuigd dat er verband tussen deze beide bestaat. Dit verband wordt in het algemeen zo verstaan, dat de eerste door de laatste verdedigd moet en kan worden. Men is het er dan over eens, dat de eerste (Europese geest) een positief goed is, een wezenlijke waarde vertegenwoordigt en dat de tweede (EDG) een noodzakelijk kwaad is, een onvermijdelijk middel om die waarde te behouden, in staat om een betrekkelijk goed te stichten groter dan het kwaad, dat er mee gepaard gaat. Het kwaad dat er mee gepaard gaat en dat men erkent, is de economische schade die de ‘westelijke’ wereld lijdt door de mateloze bewapeningskosten, het nadeel voor de welvaart hieruit voortvloeiend, de economisch en moreel ongezonde toestand van een aanhoudende oorlogseconomie (waar men altijd weer gemakkelijk toe overhelt omdat deze gemakkelijker en voordeliger te organiseren is dan een vredeseconomie), de culturele stilstand of achteruitgang die er het gevolg van is, de onvoldoende hulp aan de hongergebieden in de wereld en de onvoldoende ontwikkelingskansen daardoor aan de minder ontwikkelde gebieden geboden, de herbewapening van een na acht jaar eer verdacht ondemocratisch dan onverdacht democratisch volk als het Duitse, in elk geval behorend tot de democratisch onontwikkelde gebieden, om die term eens met een andere belichting te gebruiken. Dit alles, niet weinig, offert men dus op omdat men het onvermijdelijk acht voor de verdediging der democratie.

Daarbij zou dan geen twijfel moeten bestaan aan de effectiviteit van het verdedigingsmiddel. Men moet dus overtuigd zijn dat door de EDG een oorlog gewonnen kan worden, of op zijn minst voorkomen, en dat het middel meer bijdraagt tot het behoud van de vrede dan een gevaar oplevert voor het verlies daarvan. In het algemeen zijn deskundigen meer overtuigd dat de EDG een oorlog kan voorkomen dan dat deze gewonnen kan worden. Ook weet men wel dat de winnaar nauwelijks minder verloren zal hebben dan de verliezer; de moderne oorlog biedt de beste kansen dat winnaar en verliezer elkaar doodvechten, al zijn die kansen iets minder slecht voor verder van het oorlogsterrein afgelegen gebieden zoals Amerika. Men neemt verder ook vrij algemeen aan, dat

[p. 21]

een preventieve defensie en zelfs in het ergste geval een massa-moorddadige defensie moreel verdedigbaar, zedelijk gerechtvaardigd is, al zou men na zoveel eeuwen oorlog langzamerhand tot de ontdekking kunnen komen, dat het middel van de ‘rechtvaardige oorlog’ moreel ondeugdelijk is en niet in staat de wereld dichter bij het doel van een rechtvaardiger wereld te brengen, maar mens en wereld verlaagt, ook de verdediger van de rechtvaardige zaak. Ook zou men overtuigd moeten zijn dat de rechtvaardige zaak (en inderdaad is de democratie een der hoogste waarden en idealen ter wereld voor de verwerkelijking waarvan ook de democratische wereld nog in de kinderschoenen staat) voor een zo groot mogelijk percentage rechtvaardig is en voor een zo klein mogelijk percentage vertroebeld door machts- en bezitsdriften. Maar voor dat deel dat het doel een waarachtige vrijheid is, is het een zeer hoog doel.

Algehele vrijheid bestaat voor de betrekkelijke mens niet maar de onschatbare waarde der democratie is dat zij de kleinste onvrijheid is, en in haar toekomstige verdere realisering zal die onvrijheid nog veel verkleind moeten worden.

Haar preventieve of haar massa-moorddadige verdediging is een zeer problematisch middel maar men houdt haar tegenover de absolute onvrijheid die de totalitaire staten kenmerkt voor noodzakelijk. Voor zó noodzakelijk dat men er niet minder haast mee heeft nu de toch nog wel ondoorgronde verandering van koers in Rusland, nog altijd eer mysterieus dan ‘ontmaskerd’, feitelijk blijft verplichten tot een toetsing daarvan alvorens een stap te ondernemen, die de niet per se ondenkbare positieve kansen van die nieuwe koers dreigt te smoren. Want zelfs al had die nieuwe koers, volgens de ongunstigste veronderstelling niets anders te betekenen dan een poging om de EDG te vertragen of te ondermijnen, blijft men aan de wereldvrede verplicht ook de geringste goede kans met de uiterste positieve inspanning te onderzoeken. Wat bij deze haast zeker niet gebeurt.

Die haast bevordert ook een nieuwe ‘Europese’ constellatie, waarbij die van het dwars doorgescheurde Duitsland vaster bevroren wordt, en een nieuwe ‘Europese’ gedachte wezenlijk verschillend van de Europese geest en op den duur samen met overige nivelleringsprocessen tot een nieuwe ‘atlantische’ neo- of pseudocultuur voerend. Het begrip Europa wordt meer en meer een militair-economische gedachte, waardoor het essentiële begrip Europa, een eeuwenoude cultuurgedachte en cultuurrealiteit, overwoekerd en verdrongen wordt. Maar het Europa, waarvan de oorsprongen in Jeruzalem, Athene en Alexandrië liggen en

[p. 22]

waarvan, om enkele te noemen, kernen van kristallisering Rome, Florence, Padua, Arles, Chartres, Parijs, Bazel, Trier, Weimar, Wenen, Praag zijn geweest, is een ook voor de toekomst onmisbare idealiteit, ooze diepst reële grondslag die bedolven dreigt te worden, naarmate men onder Europa meer een noviteit gaat verstaan zich vastzettend om Parijs, Bonn, Straatsburg, Luxemburg, New York. Het bevroren kleine-Europa dat men aan het maken is met de EDG als middel, is geen gunstige conditie voor de essentiële Europese geest, die voor de toekomst ook in nieuwe evoluerende vormen, toch onmisbaarder is dan ooit.

En welk een twijfelachtige medestander vormt in het verdedigingskader der democratie straks het herbewapende Duitsland, waar dan het Duitse militairisme en nazisme beter gedijen zullen dan de Europees-Goetheaanse geest en dat aldus meer toekomst biedt aan Kultur en Mensur dan aan geest en cultuur. Trouwens zal de militair-technische bijdrage moeten komen van vaklieden die onder Hitler al eens het verkeerde doel hebben gediend. Men telle de waarschuwing van de Duitse socialisten niet licht, en geve daaraan niet te gemakkelijk een enkel ongunstige verklaring. En de PvdA die zo haastig heeft helpen ratificeren, vinde nog een andere taak, een taak van scherpe bezinning en waarschuwing die in het parlement en partij eindelijk krachtig moge opklinken!

(eerder in Het Parool, 12-10-'53)