De Nieuwe Stem. Jaargang 8

[p. 471]

Kort bestek

E.D.G. I. Een Duistere Geschiedenis

Wanneer men steeds betoogd heeft, dat het nationalisme een overwonnen fase is, zou het lichtelijk ontmoedigend zijn indien men moest ervaren, dat het nog steeds floreerde, terwijl het sinds lang onderkend is als misschien de grootste bedreiging van de vrede. Maar het bloeit dan ook niet meer. Zien wij niet overal om ons heen, dat het nationaal eigen belang moet wijken voor internationale regelingen, politiek, economisch en - militair, ja vooral militair. Inderdaad, maar het bedenkelijke en duistere van deze ontwikkeling is, dat het internationalisme, zo lang als een bijna onbereikbaar ideaal nagestreefd, nu het aan verwezenlijking toe is, hetzelfde kwaad blijkt te dienen als het nationalisme - niet de vrede is er mee gebaat, maar de oorlog.

Het duidelijkst uit zich die tendens in de E.D.G. Zij die juist van een verdwijning van het nationalisme een verminderde kans op oorlog hadden verwacht voelen zich wel zeer bekocht, nu zij gewaarworden, dat het z.g. internationalisme, dat bezig is het te vervangen, moeilijk een andere uitwerking kan hebben, dan juist die kans te verhogen. Want merkwaardigerwijze schijnen alleen de eisen van de bewapening het nationaal behoud te kunnen doorbreken en elke bewapening immers verhoogt de kans op oorlog. Zij doet dit te meer, naarmate zij effectiever is, en aangezien de E.D.G. blijkbaar de meest-effectieve is, die men zich denken kan, verhoogt zij die kans uiteraard in de hoogste mate.

Als men ziet hoezeer het totstandkomen van de E.D.G. op grond van geheime militaire afspraken een karikatuur vormt van de openbare en democratische procedure, die de grondslag van een werkelijke internationale eenwording zou moeten zijn, kan men bezwaarlijk anders dan zich de dagen van Hitler herinneren, die ook het goed van het socialisme in het kwaad van het nationaal-socialisme wist om te zetten, dat een pseudo- en kwasi-socialisme was. Slechts de woorden zijn een nuance anders. Nu gaat er om, het goed van het internationalisme om te zetten in het kwaad van een Europese Defensie Gemeenschap, die ook slechts een pseudo- en kwasi-internationalisme is. Immers zij is niet Europees, haar defensief karakter kan wel bedoeld zijn, maar wordt door niets gewaarborgd en van een gemeenschap kan een militaire alliantie nooit meer dan de schijn hebben, al gaat zij nog zo ver. Ja, hoe verder zij gaat, hoe groter die schijn en dus hoe minder werkelijke gemeenschap.

[p. 472]

E.D.G. Wij menen het wezenlijke van wat hier gaande is het best te vertolken door die letters te lezen als: Een Duistere Geschiedenis.

E.D.G. II. Een griezelig plaatje

Ons parlement, dat zulk een haast heeft met het E.D.G.-verdrag, dat het vóór het recès deze zaak nog in kannen en kruiken wou gieten, is in fraai gezelschap. Men kan in Het Parool van 15 Juli een foto afgedrukt vinden, waarop men de vroegere oorlogsmisdadiger Albert Kesselring, sedert het vorige jaar weer op vrije voeten, als voorzitter van de ‘Stahlhelm’ op een podium ziet staan, waarvoor zich de stoere knapen hebben geposteerd met laarzen, riem, hemd en starre blik, die wij ons nog zo goed herinneren - zouden moeten herinneren. De vroegere - en nu wellicht weer toekomstige - veldmaarschalk, wiens naam, gekoppeld aan die van het Duitse hoofddeksel bij uitstek, de harten van deze knapen van nieuwe hoop doet trillen, betreurde het lange uitstel der Europese Defensie Gemeenschap. Als alle parlementen in Europa hun plicht zo goed zouden verstaan als het Nederlandse, dan zou de voorzitter van ‘Stahlhem’ niet langer treurig hoeven te zijn. En wie zou een Duitse roemruchte veldmaarschalk niet graag weer een fris en vrolijk leger gunnen om de smaak van een onverdiende nederlaag en enige jaren van gevangenisstraf uit te wissen, als de kans geboden wordt met de gegarandeerd nieuwste en ‘niedagewesen’ wapens?

Het voorgeborchte

Te Voorburg is enige tijd geleden het plaatselijke blad ‘De Voorburgse Courant’ onder zware druk gezet van R.K. zijde. Het blad werd met ondergang bedreigd. R.K. middenstanders (60 à 70% der adverteerders) zouden er niet langer in kunnen adverteren, R.K. lezers geadviseerd worden het blad niet langer te lezen - indien berichten en verslagen betreffende het Humanistisch Verbond (het zwarte schaap der laatste maanden), de Vrijmetselarij, het spiritisme en geboortebeperking, voortaan niet geweigerd zouden worden.

De Voorburgse gemeenschap van het Humanistisch Verbond belegde een vergadering, waarop humanistische voormannen en een lid der N.H. Kerk, fel protesteerden tegen deze gewetensdwang en censuur. Een drukbezochte vergadering, waaraan de grote en provinciale dagbladpers de nodige aandacht heeft besteed.

Intussen schijnen de Voorburgse Katholieken wat ingebonden te hebben. Vroegere lezers, die uit protest voor het blad hadden bedankt,

[p. 473]

ontvingen per circulaire de mededeling, dat het Humanistisch Verbond weer berichten in mocht zenden. Solidair met de andere verworpenen, heeft de Voorburgse gemeenschap van het Humanistisch Verbond maar even afgewacht, of deze geweerde groepen ook weer aan bod zouden komen. Van enig belang lijkt ook wel het feit, dat Katholieke middenstanders nog al wat klanten hebben verloren, die tevoren niet geïnteresseerd waren in de religieuze afkomst van de koopwaar, misschien niet eens van hun voorburgje.

Het is verheugend dat zich ook enkele Katholieke stemmen verheven hebben tegen deze censuur met bedreiging van broodroof. Maar hoe heerlijk ware het geweest als de R.K. pers éénsgezind - en zit de éénheid onze Katholieken niet hoog? - dit stukje Roomse drijverij straf zou hebben veroordeeld.

Voorburg of voorgeborchte is de plaats, waar volgens de R.K. leer de zielen der rechtvaardigen van het Oude Verbond de komst van Christus afwachten. Maar Christus hield blijkbaar niet alleen halt bij Eboli.

Eisenhower's ogenblik van zwakte

‘Met de electrocutie van de Rosenbergs zegevierde het recht.’ Zo ongeveer schrijft de Amerikaanse pers, en velen schrijven het haar na. Maar toch niet zo heel velen. Want in de ogen van vele anderen is het recht, dat zegevierde, enkel maar het recht van de sterkste. En het is, voor degenen die als bewaarders van het recht gelden, altijd een kwaad ding, wanneer deze machtsfactor in het recht zo duidelijk aan den dag treedt.

Laten wij even in het kort samenvatten, waarom zo tallozen twijfelen, of hier recht geschiedde.

Allereerst omdat het bewijsmateriaal, nu de Rosenbergs tot het eind bleven ontkennen, in de ogen van het publiek zo weinig overtuigingskracht bezit. De enige getuigenis, die werkelijk hout schijnt te snijden, is die van zwager en broeder Greenglass. En algemeen is het gevoel, dat deze man, die gebleken is zo een onbetrouwbare figuur te zijn, tè veel persoonlijk belang had om de Rosenbergs te belasten om als geloofwaardig getuige te kunnen gelden. Hetzelfde geldt voor zijn vrouw Ruth Greenglass.

Dit is geen leke-opmerking. Blijkbaar achtten een aantal leden van het Amerikaanse gerechtshof het materiaal, dat van de zijde van de verdediging nog op het laatst werd aangevoerd om Greenglass' getuigenis te ontzenuwen, zo sterk dat zij stemden vòòr een hernieuwd onderzoek in een revisie-proces. Nu het revisie-verzoek met zo een kleine meerderheid werd afgewezen, laadt een President, die weigert gratie te ver-

[p. 474]

lenen, wel een heel zware verantwoordelijkheid op zich.

Maar er is nog veel meer. Er is bij velen twijfel gerezen aan de objectiviteit van rechter Kaufmann. Tot de executie kòn men deze twijfel afdoen met een hooghartig beroep op de onkreukbaarheid van de Amerikaanse rechters. Dit is nu niet meer mogelijk. Want de motie van Senator Wheeler, in de Senaat ingediend tegen rechter Douglas, is een ontstellend bewijs van de druk, die in deze zaak is uitgeoefend op de rechters - al is het slechts de druk van de onbestemde vrees voor onaangename gevolgen en op zijn best veel ‘soesah’ bij een houding, die door de die-hards zou worden afgekeurd. Dat rechter Douglas de moed zijner overtuiging heeft getoond, door tegen deze druk in te gaan, bewijst niet het tegendeel; evenmin, dat de Senaat tenslotte rechter Douglas heeft vrijgepleit. Een land, waar er uitzonderlijke moed nodig is om voor zijn overtuiging uit te komen, mag niet verwachten dat men in het buitenland de objectiviteit van zijn rechters als vanzelfsprekend aanneemt. De mogelijkheid alleen al, dat een rechter voor de Senaat gedaagd kan worden, maakt hem onvrij.

Maar er is nòg meer. Gesteld, dat de Rosenbergs de geïncrimineerde feiten inderdaad hebben bedreven. Verdienen zij dan de doodstraf? Zelfs juridisch is er blijkbaar twijfel mogelijk. Drie rechters, waaronder Douglas, twijfelden metterdaad en verlangden nader onderzoek naar de vraag, of de door rechter Kaufmann aan zijn beslissing ten grondslag gelegde wet in casu toepasselijk was. Alweer een reden om gratie te verlenen.

Maar alweer: gesteld dat het vonnis juridisch ‘in orde’ was. Was het moreel verantwoord, de Rosenbergs ter dood te brengen wegens landverraad voor een feit, dat, toen het gepleegd werd, een heel ander karakter droeg, daar de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie toen bondgenoten waren? Is het geoorloofd, achteraf de beoordeling in het licht van de koude oorlog toe te passen op feiten, gepleegd voordat deze koude oorlog was uitgebroken, en de anti-rode hysterie anno 1950 als maatstaf te nemen voor gebeurtenissen anno 1945?

En dan misschien nog het ergste: de tot het laatst volgehouden chantage, waarbij, via speciale telefoonleidingen naar de gevangenis, de Rosenbergs gratie werd beloofd als zij maar wilden praten en namen wilden noemen.

Van tweeën één. Of zij waren onschuldig. Dan konden zij geen namen noemen, zonder te liegen en een smerig spel met regeringsautoriteiten mee te spelen om de anti-rode hetze nog feller te doen oplaaien.

[p. 475]

Of zij waren ‘schuldig’. Maar dan waren zij dit uit overtuiging, en niet, zoals Greenglass, om geldelijk gewin. En dan doet het er weinig toe, of zij dit waren uit communistische overtuiging, of uit overtuiging dat een Amerikaans atoom-monopolie de vrede bedreigde en een gedeelde kennis van het atoomprocédé de vredeskansen vergrootte. De eis van verraad, die aan hen in deze crue vorm werd gesteld, verlaagde de Amerikaanse regering in de ogen van de wereld.

De Rosenbergs zijn, hoe dan ook, sterk gebleven. Tot het laatst toe. Zij zijn sterker gebleken dan de Amerikaanse regering. Het was tenslotte nièt het recht van ‘de sterkste’, dat zegevierde. Want Eisenhower heeft, door zijn daad, of beter door zijn nalaten, door zijn gebrek aan moed, zijn positie verzwakt.

De laatste weigering van het verzoek om gratie was, voor Eisenhower, wel een zeer zwak ogenblik.