De Nieuwe Stem. Jaargang 8

[p. 143]

Willem de Geus
Geluk

Donker en eentonig dreunde de stem van de schipper:

Ik loof den Heer mijn God;
Mijn zang klimm' op naar 't hemelhof;
Mijn mond zing eeuwig tot zijn lof
Om mijn gelukkig lot...

Hij zat op zijn steê, de verhoogde zetel, vòòr in het kleine, halfduistere logies van de haringlogger. Al zijn volk zat om hem heen met de rug tegen hun kooischotten en de knieën tegen het warme, stinkende fornuis; een zure, hete damp van gemorste olie, walmde er af. Een der jongens hield een emmertje bier, waarmee de avondrijst na de godsdienstoefening aangelengd moest worden, tussen zijn gelaarsde benen. Een platte, koperen schotel met gebakken haring lag veilig in de dekens van de kok genesteld. De logger lag achter zijn netten en slingerde zwaar, met lange halen.

‘Laat ons zingen van de vierendertigste psalm’ zei de schipper, en rauw gezang uit schorre kelen klom door het open trapgat aan dek en verwaaide over de rusteloze zee. Het weer was buiïg, maar helder. Honderden twinkelende lichtjes dansten boven de Doggersbank. De haringvloot van Katwijk, Scheveningen, Vlaardingen en Maassluis, had haar netten geschoten en de schepen reden met de voorgeschreven lichten, dicht bijeen achter hun vleet.

De drie jongens van ‘De Vier Gebroeders’ zaten om de ladder, onder het trapgat, en zongen met hoge stemmen boven de anderen uit. Zij hielden ondertussen een oog op de kok en hij hield hen in de gaten.

Als die bliksemse jongens het hart in hun lijf hadden om gekheid te maken, vooral die rooie spotter, dat belialskind - hij zou ze aan dek ranselen.

De rooie, de reepschieter, zou stellig in de handen van de kok terecht zijn gekomen, als de maan hem niet bijtijds had afgeleid. Telkens gluurde ze met haar bolle konen door het trapgat.

De schipper legde zijn psalmboek in de naastbijzijnde kooi en greep ‘Den Godvruchtigen Zeeman’. Hij bladerde zoekend in het

[p. 144]

oude boek met de bruine, uitgebeten bladzijden, vond wat hij zocht en schraapte daarop zijn keel.

‘Dat duurt minstens een kwartier’ dacht de jongen. Eerst bekeek hij het volk, dat tevreden in de warmte zat te suffen en daarna begon hij verstolen de manen te tellen. Een maan voor elke haal van het schip.

Om negen uur was het eten gedaan. De schipper en de stuur, die achter huisden, benevens de wachtsman, klommen aan dek. De kleinste jongen trok de oudste matroos de logge laarzen van de benen en met uitzondering van de reepschieter, schoten allen te kooi. Hij moest eerst de bakken, waaruit zij met drie man aten, nog omwassen. Toen hij boven kwam, greep de wind hem in de haren. Dat deed hem goed. En hij zag duizenden lichtjes dansen. Dichtbij en veraf. Langs de hele horizon was het feest.

Het kind hing ver over de verschansing geleund te kijken. Vlak boven het zwarte water; het spoot door de spuigaten aan dek en spoelde om zijn voeten.

‘Vooruit joi!’, commandeerde de wacht, ‘naar je nest! Om één uur kun je er niet uit komen.’

Hij daalde gedwee de ladder af, in de dikke warmte van het slapende logies. Rustig zwaaide de gele lamp boven de kachel en ritselend schoof het oliegoed, dat boven de banken hing, langs de schotten van het volksverblijf heen en weer. De jongen zwaaide doezelend mee en greep vergeefs naar de hiel van zijn laarzen. Hij was te suf om ze uit te kunnen trekken.

De kok gluurde over zijn kooiplank en gromde: ‘Maf je nou nog niet? ’

‘Hebt U al dat licht gezien?’ vroeg de jongen.

‘Draai de lamp dan maar wat lager’ antwoordde de kok en trok zijn deken over het hoofd.

De jongen schudde van ingehouden lachen en liet zich achterover, met laarzen en al, in zijn kooi glijden. ‘Die gekke kok, die er niks van snapte! Wat waren al die lichten rijk! Rijker dan de illuminatie van het Kurhaus en de pier op Koninginnedag.’ Hij wist niet waarom, hij wist alleen dat ze mooier waren dan alles wat hij ooit gezien had en dat hij van binnen iets voelde schrijnen en trekken, dat wel benauwend, maar toch onzegbaar aangenaam was. Met dit gevoel sliep hij in, zodra zijn hoofd het kussen raakte.

Om het uur sloop de wachtsman behoedzaam omlaag en stompte zijn aflosser wakker, die even voorzichtig weer aan dek sloop en een

[p. 145]

uur achtereen, met de rug tegen de warme kachelpijp, waakzaam over het woelende water tuurde.

De wachtsman die te middernacht was opgekomen, maakte vuur in de ketel van het stoomspil en zette daarna koffie voor de bemanning. Om kwart voor één porde hij allen uit door voor en achter luid te schreeuwen: ‘Halen! halen!’ De gunstigste tijd om de netten weer binnen te trekken, was gekomen.

Slaapdronken waggelde de reepschieter in zijn hoge laarzen aan dek. De nachtwind maakte hem rillerig en in het eerst was hij verblind door de duisternis om zich heen. Met tegenzin trok hij zijn vochtige wollen wanten aan, waarop hij tastend naar het achterdek en naar zijn reepkee schuifelde. Die reepkee was een smal, diep ruim, dat zonder enige onderbreking tot de kiel reikte. Er waren looplatjes tegen een der schotten gespijkerd en zo kon de jongen zich laten zakken. Het was zijn werk er de tros in op te schieten, die bij het vissen alle netten in hun verband had gehouden en die straks met het stoomspil zou worden ingehaald. Hij stak een snotlamp aan en wachtte bij het walmende vlammetje tot het spil zou gaan draaien. Dit waren de ellendigste ogenblikken van de dag. Monsterachtige schaduwen, door het tranende en heftig smokende lichtje gewekt, graaiden langs de wanden van het ruim en ijzig durkwater kabbelde tegen zijn laarzen. Als de druipende tros omlaag ging komen, zou hij nog half in slaap en warm zijn en hevig schrikken van elk straaltje water, dat tussen de kraag van de oliejas in zijn hals droop. Dit zou hem na vijf of tien minuten van ingespannen werken, als hij bezweet en op enkele plaatsen doorweekt was geraakt, niet zo erg meer hinderen, doch elke dag opnieuw moest hij in het begin zijn tanden op elkaar bijten om niet huilend van afschuw en angst naar boven, onder de mensen te vluchten. Hij hoorde de voeten van het volk stampen en de schipper uit het achteronder naar boven gaan. Even later begon het spil te sissen, het ging hortend malen en de tros kwam omlaag. Hij liet hem op een van zijn schouders zakken en droeg hem uit het midden weg om de buitenste bocht van de eerste laag neer te schieten. Dat kwam erop aan! Als hij niet met alle beschikbare ruimte woekerde, kreeg hij de lange tros niet in het ruim.

Voor hij de eerste laag van de natte reep ten volle had neergeschoten, werd er van het voordek iets geroepen; de schipper schreeuwde terug, stopte het spil en bonkte weg. Hij dacht: ‘Misschien zit er een haai in het net,’ sloeg ogenblikkelijk zijn benen om de recht-op-en-neer hangende tros, klemde er zijn armen omheen en probeerde op die manier nog een ogenblik lekker te doezelen. Het viel echter niet mee

[p. 146]

en de schipper kwam niet terug. De afhouder, die de tros strak om het spil moest houden en hem naar beneden moest leiden, was ook weggelopen en op het voorschip was wat aan de hand. Onophoudelijk hoorde hij schreeuwen: ‘Hé, hó! - Hé, hó!’ alsof er iets kolossaals binnen boord gehaald moest worden. Dat was vreemd; een haai zouden ze losgesneden hebben.

Eer hij dit in zijn slaperig hoofd had verwerkt en het tot hem doorgedrongen was, dat hij de meeuwen nog nooit zo hard had horen krijsen als op die morgen, spatten er vier, vijf, twintig spartelende haringen door het gat van de reepkee omlaag. Toen pas besefte hij, dat ze een wonderbaarlijke vangst gedaan moesten hebben. Hij gunde zich de tijd niet om naar boven te klauteren, doch enterde bij de reep op. Haring vloog hem om de oren, tegen de borst, in het gezicht. Hij waadde tot zijn kuiten door de vis.

In het midden van het schip, op de last, stonden veertien mannen op een rij en hingen met hun volle gewicht aan een net, dat zij hijgend naar zich toe wilden halen. ‘Hé, hó! - Hé, hó!’ zong de schipper onvermoeid en als er weer een meter of twee naar binnen was getrokken, rustten de veertien even om hun longen vol te zuigen, waarna zij met inspanning van al hun kracht het net op en neer en de haring eruit sloegen. Het hagelde vis, het regende zilver. Zilver bedekte de logger van plecht tot achtersteven. Het want, het touwwerk, de kachelpijp en de verschansing waren met zilveren schubben bedekt. Duizenden meeuwen en mallemokken scheerden krijtend om en over het schip en toen - de veertien duikelden achterover en gingen met z'n allen kopje onder in de vis. Het net was door de vracht gescheurd en de helft verdween in zee.

De schipper krabbelde het eerst op de been. Schaterend en zingend: ‘We vangen ons vol, we vangen ons vol!’ Dat er een net was weggescheurd liet hem koud.

Hij was gezegend met een vangst, waarop iedere schipper elk jaar weer hoopt. Er hingen nog vierenvijftig netten aan de reep en als hij er de helft van verloor, zou hij nog een deel van zijn vangst aan anderen moeten overgeven omdat hij er geen ruimte voor had. Hij liet de ruimen open leggen en lege tonnen naar boven hijsen. Liet de haring in stromen omlaag storten, om zijn dek te klaren. Haast alle vaten met drinkwater werden geleegd; ook daarin kon haring worden gezouten en over enkele dagen zouden zij toch thuis wezen. Joelend werden de tonnen met zout aan dek gesleurd, pekel gemaakt, manden en schoppen klaar gezet, de kaakplank dwarsscheeps gelegd.

[p. 147]

Het kaken begon.

Toen het dek weer vrij van vis was, werd er een volgende vracht binnenboord gezeuld.

Zij gingen voort met kaken en het duurde tot de avond, eer de schipper tijd tot eten gunde.

Zij kaakten die nacht, zij kaakten 's morgens nog. De reepschieter had geen gevoel meer in zijn handen; zij waren rimpelig en week van water, schubbenslijm en vissenbloed. Hij kon niet meer denken ook. Eerst had hij rond gedarteld en gezongen en gedacht: ‘Ik wist het wel! Dat kon niet anders na gisterenavond. Ik wist wel dat er een wonder moest gebeuren. Dat heb ik toch maar gevoeld!’ Maar de stuurman had hem met een trap onder het achterste aan het kaken gezet en hij was verwoed aan de slag gegaan, vast besloten om sneller te werken dan de andere jongens. Later had hij gewenst, dat Willem Beukels van Biervliet in zijn graf mocht liggen kaken, doch zelfs dàt liet hem tenslotte onverschillig. Werktuigelijk ging zijn kaakmes op en neer: vis in de hand, mes onder de kop, kieuwen en darmen met één slag eruit. Hij had zijn linkerwijsvinger al verscheide malen opengekerfd en na het opnemen van elke nieuwe vis weifelde hij een ondeelbaar ogenblik voor hij er zijn mes in stak, beducht als hij was voor verdere verwonding en voor zweren. Zijn billen waren van hout geworden en hij was verkild tot in zijn botten. Zijn hoofd was zo zwaar, dat het soms voorover zakte. Dan kon hij zijn mes niet meer optillen en hij zou op de kaakplank zijn ingeslapen, als een der matrozen of de schipper hem niet een handvol ijskoud afval in de nek had gegooid. Daarna kaakte hij weer; willoos, werktuigelijk.

's Middags werd hij met de afhouder naar het vooronder gestuurd, om beschuiten te halen. Beide jongens konden haast niet meer lopen, zo stijf waren hun gewrichten. De reepschieter werd duizelig in het bedompte logies en toen hij eenmaal over de ton met scheepsbeschuit stond gebogen, zou hij niet meer overeind zijn gekomen als hij geen plof had gehoord. Zijn maat was omgetold en sliep waar hij lag. De reepschieter popelde om naast hem te gaan liggen, doch hij dorst het niet. Uit vrees, dat het verlangen hem zou overmannen, klom hij haastig de ladder op; vergat de beschuiten.

‘Waar is het brood?’ vroeg de schipper. ‘En je maat?’

De jongen opende zijn mond om te antwoorden, doch er kwam geen geluid over zijn lippen.

De schipper rekte zich uit en geeuwde. Daarna zei hij: ‘Ga maar weer naar voren en kruip in je kooi.’

[p. 148]

De jongen wilde iets zeggen, maar kon niet. Hij slikte, draaide zich om en strompelde weg.

Het warme, stinkende logies nam hem op en twee dikke vreugdetranen biggelden over zijn wangen. Hij keek in zijn kooi, begon zijn oliejas los te knopen... en wist toen nergens meer van.