De Nieuwe Stem. Jaargang 7

[p. 670]

Ex libris

Antanas Maceina, Der Grossinquisitor, Geschichtsphilosophische Deutung der Legende Dostojewskijs [F.H. Kerle Verlag. Heidelberg 1952, Mk. 12.80].

De legende van de Grootinquisiteur, waarin Christus verweten wordt dat hij door het weerstaan van de duivel verkeerd gehandeld heeft, door Dostojewsky aan Iwan Karamasow, de twijfelaar, in de mond gelegd, is een beroemd stuk geworden dat op velerlei wijzen geïnterpreteerd is. De Litauer Antanas Maceina wijdt er thans een uitvoerige studie aan, waarin hij vooropstelt dat de legende een dichterlijke bewerking is van de wereldbeschouwing van de russische wijsgeer Solowjew - gelijk Dante's Goddelijke Komedie van die van Thomas van Aquino -, wiens voordrachten in 1878 door Dostojewsky werden bijgewoond. Deze waren een heftige aanval op Rome en het westerse Christendom dat aan ‘rationalistische hybris’ leed en daardoor het werk van Christus vernietigde. Daarna behandelt de schrijver de legende naar drieërlei betekenis: de psychologische [eigen biecht van Iwan, Iwan zelf de Grootinquisiteur]; de morele [biecht van de gehele mensheid en gericht over de gehele geschiedenis, de inquisiteur veroordeelt zichzelf]; de metaphysische [ontvouwing van het beeld der geschiedenis met de in deze woelende tegenstellingen van de menselijkenatuur, dus een tragedie, een kosmische tragedie] om in verdere hoofdstukken, Historiosophie en Problematik der Legende, tot deze algemene zin der legende te komen: Het ideaal van Christus is de vergoddelijking van de mens, als weg daartoe wijst hij die der vrijheid; de inquisiteur in de wereldgeschiedenis wil inplaats van vrijheid en vergoddelijking geluk, de slaafse mens dient de duivel en ziet van de vrijheid af terwille van het geluk. God en duivel voeren in mens en mensdom een strijd. In een uitvoerig Nachwort van Wladimir Szylarski over Messianisme en Apocalyptiek bij Dostojewsky en Solowjew, werkt deze verschillende dingen nog nader uit; hij betoogt dat al moge het juist zijn dat de kritiek op Rome niet het wezenlijke der legende uitmaakt, deze er toch als een rode draad doorheen loopt. Dostojewsky - evenals Solowjew in zijn eerste periode - vindt zelfs het atheïsme minder erg dan het Rooms-Katholicisme dat een misvormde leer preekt van een Christus die het belogen en beschimpt heeft; het verkondigde de Antichrist. Solowjew verliet later zijn geloof in het heilige Rusland met zijn Messianisme - de droom van een aards rijk van Christus - en veroordeelt de Slavophilen. Zijn geschiedopvatting wordt apocalyptisch, hij gaat pleiten voor de eenheid van de totale christelijke kerk en bekeert zich tot Rome als draagster daarvan. Daarmede verliest de legende haar betekenis niet; de Grootinquisiteur kan ook een andere wereldmacht vertegenwoordigen. Hier reiken de beide auteurs van dit boek elkaar dan de hand.

Een belangwekkende studie, die belangwekkende klanken uit het oude Rusland tot ons brengt.

K.F. Proost

H. van Praag, De boodschap van Israël. In cultuur, maatschappij, geschiedenis. Het Wereldvenster, Amsterdam, 1952.

Dit, aan Albert Einstein opgedragen en met een voorbericht van ds K.H. Kroon voorziene boek is ‘een poging van Joodse zijde om de plaats van Israël te bepalen tussen de volkeren’. De auteur wil het aandeel beschrijven van het Joodse volk in de Westerse cultuur. Het is een apart volk en de sleutel tot het geheim van zijn existentie is de Bijbel. Het boek wil geen verheer-

[p. 671]

lijking van het Joodse volk zijn, maar het wil aantonen hoezeer de Joodse mens gearbeid heeft aan de voortdurende vernieuwing van maatschappij en cultuur.

Inderdaad vindt de lezer die hiervan weinig weet heeft of zich dit nooit zo duidelijk heeft gerealiseerd, hier verrassend veel gegevens verzameld over de grote en veelszins vernieuwende activiteit die vertegenwoordigers van het Joodse volk op velerlei terrein van geestelijk en maatschappelijk bedrijf hebben ontplooid. Dat deze in de lijn van de Joodse levenshouding ligt wordt meer geponeerd dan bewezen. Bewijzen op dit gebied is trouwens moeilijk, zo niet ondoenlijk.

Men mag alle respect hebben voor ‘schrijvers intenties en voor het ondernemen van zulk een werk, men ontkomt niet aan de indruk dat ‘qui trop embrasse, mal étreint’. Een voorbeeld van een te eenvoudige bewijsvoering:

Alle belangrijke Joodse denkers belijden de Eenheid, maar zijn geen monisten. Niels Bohr spreekt van het complementariteitsbeginsel (tegendelen vullen elkaar aan), Paulaus predikt de eenheid van Joden en Grieken, Marx ontdekt de eenheid van maatschappij en cultuur, Bergson verkondigt de eenheid van intelligentie en intuïtie, Einstein van ruimte en tijd, Freud van het bewuste en onbewuste. Het is te gemakkelijk gezegd dat zij - vaak onbewust - de God van Israël dienen.

Ofschoon ik van mening ben dat dit boek zijn doel niet bereikt of ook - voorbijschiet en de schrijver teveel op hooi op zijn vork heeft genomen, toch geeft het belangwekkend materiaal, prikkelt het tot overwegen juist door de vraagtekens die het oproept en is het stellig een eerbiedwekkend getuigenis en pleidooi.

O.N.

Ir. H. ten Dam, Desa Tjibodas [Lembang], voorlopig rapport no. 2, gepubl. vanwege de Lembaga penjelidikan masjarakat desa dan usaha tani [Stichting tot onderzoek naar dorpssamenleving en landbouw] ter gelegenheid van een bezoek van Vice-President Drs. Moh. Hatta op 27 Mei 1951.

Concreet sociaal onderzoek is in het naoorlogs Indonesië zo schaars, dat het wel van belang is een beknopte publicatie als deze te vermelden, vooral wanneer zij zulke opvallende sociale verschijnselen aan het licht heeft gebracht als hier het geval is. Helaas is dit rapport over een dorp in West-Java slechts in het Indonesisch verschenen. Daarom wil ik enkele van de belangrijkste resultaten van het onderzoek weergeven.

De verdeling van het grondbezit bleek dusdanig te zijn, dat 5,4% van alle gezinnen over 63,8% van alle grond beschikt, terwijl 78% van alle gezinnen gemiddeld minder dan een halve hectare, en in totaal nog geen 8% van de grond bezit. De aandacht trekt ook de opmerking in het rapport, dat alleen de kleine groep van ‘grootgrondbezitters’ [d.w.z.: gezinnen die over meer dan 5 ha beschikken!], zijnde 2,5% van alle gezinnen, de belangstelling geniet van officiële zijde. Het rapport schrijft dan ook van een groeiende ontevredenheid over deze toestand onder de kleinere boeren - een ontevredenheid die los staat van enige partijpolitiek. Groot is de economische afhankelijkheid van de landloze boeren en van hen, wier grondbezit te klein is om in alle gezinsbehoeften te voorzien, ten opzichte van deze beperkte klasse van rijke boeren.

Dramatisch is de beschrijving van het ontstaan van een tweetal dochterdorpen ten tijde van de militaire acties, door het wegtrekken van velen uit het dorp naar de bergen, waar zij een stuk bosreserve hebben opengekapt. Het bezit van een stuk eigen grond was nu voor de vroeger onzelfstandige boeren de vorm, waarin de vrijheid, ‘kemerdekaan’, zich aan hen voordeed. Men kan zich de spanningen voorstellen, nu de regering hen, uit landbouwtechnische overwegingen natuurlijk volkomen terecht, wil dwingen de onwettig geoccupeerde grond weer te verlaten. Hierdoor zouden zij, als er geen speciale voorzieningen worden getroffen, in hun oude dorp in een toestand van nog groter afhankelijkheid geraken dan waarin zij zich vroeger reeds bevonden.

[p. 672]

Het is voor Indonesië van het allergrootste belang, dat meer dergelijke onderzoekingen worden ingesteld, om te weten te komen of het geval Tjibodas representatief is of slechts een uitzondering. Zij, die met zorg de groei van het grootgrondbezit op West-Java reeds vóór de oorlog hebben geconstateerd, zullen hier niet gerust op zijn. Maar als de door sociaal onderzoek verkregen kennis niet zal worden omgezet in positieve, zeer ingrijpende maatregelen - agrarische hervormingen van dezelfde aard als die, waaraan een heel groot deel van Azië behoefte heeft - zal ook dit onderzoek vergeefs zijn.

W.F.W.