De Nieuwe Stem. Jaargang 5

[p. 253]

Ex libris

Prof. Mr Dr G.H.A. Feber, De impasse van den geest, 's Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1949.

Boeken, die handelen over de geestelijke situatie van deze tijd, zijn gemeenlijk vervuld van pessimisme. De kentekenen van dit tijdsbestek zijn een reeks waarschuwingen voor de bedreigingen van het voortbestaan der mensheid op menselijk peil. De rampspoed, die in twee oorlogen over ons kwam, ziet de schrijver voortgekomen uit de menselijke geest. Hij wil, met gebruikmaking van onderzoekingen en resultaten der biologische, sociologische en psychologische wetenschappen, nagaan, wat er te constateren valt o.a. omtrent de verhouding van instinct en geest, van het bewuste en onbewuste, de techniek, de massa-vorming, de traditie. Wat hij vindt: het ontbreken van een instinctieve zekerheid aan de geest, het deswegen onbeheerster worden van het drift- en gevoelsleven, het dalen van de aanleg van het geno-type [vermindering van geboorten onder meer begaafden], het door dit alles en nog meer in een impasse geraken van de mensheid door de gevaarlijkste elementen van de geest, te weten: de rationalistische verwijdering van de natuur, de techniek en de massa-mechanisatie, dit alles mag niet nieuw zijn, maar is hier met inzicht en voorzichtigheid uiteengezet.

Zijn er nu alleen fatale ontwikkelingen, die ons leiden? Schrijver ziet ‘nog speling’ ten aanzien van de inhoud van de projecties, die de mens zich in zijn onzekerheden maakt en de daarin verankerde idealen, beginselen of normen. De belangrijkste projecties gaf, zegt de schrijver, die zich hierbij als katholiek toch ‘op bloot natuurlijk standpunt’ stelt, de godsdienst. De massa is vatbaar geworden thans voor allerlei andere projecties, in grotere mate ‘geestelijk disponibel’ geworden.

De eis van harmonie tussen de vitale onderstroom en de geestelijke bovenbouw blijft intussen aan ons gesteld.

Uit de impasse te geraken is slechts mogelijk door een krachtiger beleven van de normenwereld. Een beroep op de, intelligentsia’ kan zonder meer geen hoop geven; de schrijver acht een streven naar moraliteit [en fertiliteit] het eerst nodige.

O.N.

Dr C.G.N. de Vooys, Conrad Busken Huet, 's Gravenhage, Daamen's Uitg. Mij, 1949.

Het boeiende en waardevolle van een biografie [verondersteld is een voldoende zakenkennis] is een werkelijke ontmoeting tussen de schrijver en de persoon, die hij beschrijft. Misschien is het beter te schrijven: een confrontatie, want de een komt de ander onder de ogen, ook al zijn die van de beschrevene reeds lang geloken. Het is de vraag of Huet gevoeld zou hebben, dat hem recht zou zijn gedaan, als hij bij prof. De Vooys te voorschijn komt, ‘als leidsman van de beste onder zijn tijdgenoten, als schepper van werk van blijvende betekenis, als baanbreker voor een hoogstaande letterkundige kritiek, als vereerd opvoeder van een jongere generatie’, hoe eervol dit ook lijkt voor Huet. Hij zou er waarschijnlijk toch koud bij gebleven, zo niet ongeduldig van geworden zijn en dit zou wederom bewezen hebben, dat Huet hoogmoedig en laatdunkend was. ‘Het belangwekkenste bij Huet is zijn intelligentie, d.w.z. zijn met hartstocht geladen en toegepaste intelligentie’, heeft A.S. de Leeuw in zijn, in 1948 in dit tijdschrift verschenen posthume artikel over Huet's ‘Nationale Vertoogen’ geschreven. Deze poging tot een spitsere formulering, die meer beantwoordt aan Huet's persoon en stijl, vindt men bij De Vooys niet. Hij lijkt Huet niet tot onderwerp gekozen te hebben, omdat hij 't niet heeft kunnen laten niet over hem te schrijven.

Wel hebben we nu, na het oudere boek

[p. 254]

van Meerkerk, na Tielrooy's dissertatie, die alleen Huet behandelt in zijn relatie tot de Franse litteratuur, na het in 1944 verschenen boek van Colmjon, een wel gedocumenteerd overzicht over Huet's leven en werken, waar wij wel aan toe waren. Een biografie over deze gecompliceerde, fronderende Nederlander in de 19de eeuw stel ik mij toch anders voor.

Er zijn 20 blz. verantwoording afleggende aantekeningen; toch mist men een register. Is aan de journalist Huet wel eens voldoende aandacht besteed [buiten wat naderhand aan artikelen is gebundeld] en zijn er geen inedita? Op blz. 167 wordt hardnekkig over Alphonse i.p.v. Adolphe gesproken [van Benjamin Constant].

Al met al een gedegen nuttig boek, waar onze te schaarse biografische litteratuur mee is aangevuld - ik had liever gezegd: verrijkt.

O.N.

Nicholas Mansergh, The coming of the first world war, London-New York-Toronto 1949, Longmans, Green & Co, 257 blz.

Wie belang stelt - en wie zou het niet? - in de crisis - politiek, economisch, sociaal, cultureel en moreel - welke de wereld sinds ongeveer de eeuwwisseling teistert, is wel gedwongen, zijn aandacht ook op de voorgeschiedenis daarvan te richten. Het begin daarvan is niet exact vast te stellen, maar men is toch niet ver mis, wanneer men met de schrijver van het hier aangekondigde boek de pre-crisis periode in 1878 of daaromtrent laat beginnen. In die jaren immers beginnen de verhoudingen zich te zetten, die in 1914 tot de eerste en 25 jaar later tot de tweede wereldoorlog zullen leiden, de beide katastrofen, die het duidelijkst dat crisis-karakter van onze tijd markeren.

De lezer verwachte intussen van dit boek geen alomvattend inzicht in die voorgeschiedenis. De schr. professor in de betrekkingen van de Britse rijksdelen aan het ‘Royal Institute of International Affairs’, geeft slechts de politieke geschiedenis van 1878-1914, beter nog: slechts de diplomatieke, en het is ook meer een analyse dan een geschiedenis. De waarde van het boek ligt uitsluitend in de rustige, maar daardoor des te overtuigender wijze, waarop de fatale gevolgen van Bismarcks machtspolitiek voor Europa en daarmee ten slotte ook voor de wereld uit de bronnen zelf [waarvan men achterin een korte bibliografie vindt] is aangetoond.

R.

H.Ch.G.J. van der Mandere, 30 jaar Wereldstrijd, Assen, 1949, Born, 704 blz.

In het veen ziet men niet op een turfje en zo lijkt het ook erg onbelangrijk, dat de derde voorletter van deze auteur op het titelblad als G. wordt gelezen, terwijl uit ‘wie is dat’ blijkt, dat zijn derde naam Claude is.

Wanneer wij dan toch die onzekerheid hier signaleren, dan is dat, omdat zij ons symbolisch lijkt. Achter die kleine onzekerheid gaat de grotere schuil over deze schrijver en - van deze schrijver. De heer van der Mandere is al dichtbij de zeventig en hij heeft een respectabele reeks werken op het gebied van de vredesbeweging en de internationale politiek op zijn naam staan, maar zijn figuur en haar betekenis blijft merkwaardigerwijze nochtans uiterst vaag.

Datzelfde karakter vertoont ook dit boek. Niet in die zin zozeer, dat de geschiedenis van 1914-'45 [of eigenlijk '49], die er in wordt beschreven, op zichzelf zo in 't vage zou zijn gelaten, maar wel in die zin, dat de lezer voortdurend in twijfel blijft verkeren over de verhouding van de auteur tot zijn stof. Is die er wel? Zou, indien zij er was, de schrijver zich geen problemen gesteld hebben? Het is in overeenstemming hiermee, dat de auteur maar zelden een eigen mening lijkt te hebben en heeft hij die wel eens, dan is zij al te kennelijk overgenomen van de literatuur waaruit hij toevallig putte.

Zo is dit boek meer kroniek dan geschiedschrijving geworden. Aanvaardt men intussen eenmaal dit onverhelpbaar tekort, dan kan men niet anders dan waardering hebben voor de moeite, die de bejaarde schrijver zich kennelijk gaf om díe deskundigheid te bereiken, die voor hem mo-

[p. 255]

gelijk was. Ultra posse nemo tenetur. Men schatte ook dit kunnen echter al niet gering. Wie ook maar enigszins vertrouwd is met de omvang en de ingewikkeldheid der geschiedenis van de laatste vijf en dertig jaar zal in elk geval de moed bewonderen van degeen die het aandurft, haar te behandelen, ook al weet hij, dat de bron en die moed gelegen is in het onvermogen om de problematiek dier periode te peilen.

R.