Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 31

[p. 67]

In de strijd om het bestaan ten onder gegaan
Lodewijk van Hoogeveen Sterck, ‘verdienstelijk dichter en prosaschrijver’
Cees Houtman

Werkend aan een project ‘Bijbelse geschiedenis herverteld’, kreeg ik enkele geschriften van Lodewijk van Hoogeveen Sterck onder ogen. Het betrof de ‘herschrijving’ van Bijbelse verhalen in dichtvorm.¹ Een zoektocht naar biografische gegevens over hem leverde weinig op. Wel bleek hij te staan in het biografisch woordenboek van Frederiks & Van den Branden.² Het lemma over hem vermeldt 1815 als zijn geboortejaar en Rotterdam als zijn geboorteplaats. Voorts dat hij ‘vele jaren’ te Antwerpen woonde en daar van 1844 tot 1848 ‘opsteller’ (redacteur) was van ‘het tijdschrift de Rederijker’.³ Deze informatie wordt gevolgd door een opgave van tussen 1843 en 1848 ontstane geschriften, alle ‘te Antwerpen gedrukt, en verschenen gedeeltelijk in de Rederijker’. Publicaties uit latere tijd worden niet vermeld. Wie was die Lodewijk van Hoogeveen Sterck?

Verder onderzoek naar hem stelde mij in staat de schaarse gegevens enigszins aan te vullen. Op verscheidene van zijn geschriften afficheert Van Hoogeveen zich onder meer als ‘Lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leyden’. Dat was hij sinds 18 juni 1846, na een jaar eerder, in het Jaarboek van 1845, getypeerd te zijn als ‘een jeugdig en verdienstelijk dichter en prosaschrijver’.⁴ Bij de Maatschappij stond hij te boek als ‘letterkundige’, woonachtig ‘te Antwerpen, later te Voorburg’, met daarbij de aantekening dat hij naderhand voor het lidmaatschap bedankt heeft.⁵ Een nadere kennismaking met hem onthult de reden van het ‘afscheid’ van de Maatschappij.⁶

In 1847 vestigde Van Hoogeveen zich met zijn gezin in Voorburg, naar het schijnt in een poging om in Nederland als letterkundige ‘door te breken’ nadat hij in België met moeite het hoofd boven water had gehouden.⁷ Vanuit Antwerpen had hij reeds pogingen ondernomen om in de Nederlandse ‘literaire wereld’ bekend te raken. Enkele Nederlandse uitgevers, G.T.N. Suringar te Leeuwarden⁸ en de Gebroeders Diederichs te Amsterdam⁹, trachtte hij in 1845 ertoe over te halen een door hem voor eigen rekening gedrukt dichtwerk, De slag by Nieuwpoort. Dichterlyk krygstafereel,¹⁰ in consignatie te nemen. De destijds bewonderde remonstrantse kanselredenaar-hoogleraar Abraham des Amorie van der Hoeven (1798-1855), secretaris van de Tweede Klasse van het Koninklijk-Nederlandsche Instituut van Wetenschappen, ‘voert’ hij in dat verband ‘op’ als een ‘getuige’ voor de kwaliteit van het werk. Klaarblijkelijk zonder succes. Toen de befaamde theoloog-historicus G.D.J. Schotel (1807-1892)¹¹ in mei 1846 voorging in de kerkdienst te Antwerpen, gaf Van Hoogeveen hem een aantal proeven van zijn ‘schamelen letterarbeid’ ten geschenke.¹²

Het heeft er alle schijn van dat de gewenste erkenning is uitgebleven, ook toen Van Hoogeveen zich op het Nederlandse erf toelegde op het verzorgen van lectuur voor de jeugd.

1 C. Houtman, Bijbelse geschiedenis herverteld. Woord en beeld - Vraag en antwoord. Heerenveen, 2010, p. 172.

2 J.G. Frederiks & F. Jos. van den Branden, Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde. Tweede, omgewerkte druk. Amsterdam, z.j., p. 367.

3 De Vlaemsche Rederyker [...], uitgegeven door L. van Hoogeveen Sterck.

4 Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde 1845, p. 66.

5 Bijdragen tot de geschiedenis van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, 1766-1866. Gedenkschrift uitgegeven ter gelegenheid van het eerste eeuwfeest. Leiden, 1867, p. 550.

6 In het archief van de Maatschappij (Universiteitsbibliotheek Leiden) heb ik geen bedankbrief kunnen vinden.

7 In een brief van 1 december 1847 aan de uitgever A.C. Kruseman klaagt hij over het gebrek aan belangstelling voor letterkunde in Vlaanderen als excuus voor de geringe verkoop daar van Lach en luim (1846) van W.J. van Zeggelen. Klaarblijkelijk had Van Hoogeveen het werk als ‘agent’ bij diverse Vlaamse boekhandelaren ondergebracht. Provisie had het hem, verantwoordelijk voor de terugzending, niet opgeleverd. Zijn werk liet hij voor eigen rekening drukken. In een brief aan Kruseman van 19 oktober 1846 vroeg hij om een offerte voor afdrukken van een portret van koning Willem ii (uit: Gedenkboek der inhuldiging van Z.M. Willem ii), ongetwijfeld met de bedoeling het te gebruiken in een aan de vorst gewijd dichtwerk. Zie brieven, Universiteitsbibliotheek Leiden, ltk 1795, ii, 135; iii, 84.

8 Brief van 10 januari 1845, Universiteitsbibliotheek Amsterdam, kvb Bsu 22-59.

9 Brieven van 2 maart en 11 mei 1945, Universiteitsbibliotheek Amsterdam, 31 Bm 1-2.

10 De slag by Nieuwpoort. Dichterlyk krygstafereel is in 1844 te Antwerpen uitgebracht door J.P. van Dieren en comp. Het was opgedragen aan de kunstschilder Nicaise De Keyser (1813-1887) en geïnspireerd door diens uitbeelding van het wapenfeit uit 1600 met prins Maurits van Nassau als hoofdpersoon.

11 Voor Van der Hoeven als letterkundige zie E.H. Cossee, Abraham des Amorie van der Hoeven 1798-1855. Een Remonstrants theoloog in de Biedermeiertijd. Kampen, 1988, p. 171-176. Van der Hoeven was bevriend met Suringar.

12 Brief van 10 mei 1846, Collectie Letterkundig Museum, h 00773 b 1.

[p. 68]

Treurnis

Hoe weinig er ook over Van Hoogeveen bekend is, zeker is dat zijn weg niet over rozen is gegaan en dat zijn leven, althans het laatste deel ervan, door ‘tragiek’ is gestempeld. In 1854 verscheen een derde druk van zijn Paasch-boekje¹³ met een ‘Woord vooraf’ van ds. C.S. Adama van Scheltema (1815-1897). Het bevat de oproep aan de lezers ‘dit Paaschfeest’ te heiligen door ‘een werk der liefde!’: de aanschaf van het boekje, waarvan de opbrengst ten goede zou komen aan de auteur en zijn gezin, of een ‘buitengewone gift’ ten bate van de schrijver en de zijnen. Van de situatie waarin zij verkeren, geeft ds. Adama vervolgens een beeld dat voor zichzelf spreekt:

door aanhoudend hersenlijden eerst bijna geheel van het gezigt en daarna van het vermogen der rede beroofd' wordt de auteur ver van zijn gezin verpleegd ‘als een genoegzaam blind krankzinnige [...] zeer beneden zijnen stand’. ‘Treurig einde van twaalf jaren tegenspoed, waarin hij door onafgebroken en overspannen letterarbeid zijne dierbaren uit het leed zocht op te heffen, maar zelf in den hem te zwaren strijd bezweek.’ Daarbij liet hij zijn gezin ‘geheel onverzorgd’ en ‘om zoo te zeggen ten eenemale alleen en hulpeloos op de wereld’ achter, met een vrouw in verwachting van haar vijftiende kind, en zeven nog in leven zijnde kinderen.

Hier eindigt het ‘spoor’ van Lodewijk van Hoogeveen Sterck, voor zover ik het heb kunnen natrekken. Het maakt duidelijk waarom rond 1852-1853 zijn pen tot rust is gekomen.

13 Zie hierboven de lijst met boekjes voor de jeugd, nr. 4.

Boekjes voor de jeugd

Hoe schaars de gegevens ook zijn, het beeld dat oprijst, is dat van een auteur die in de strijd om erkenning en waardering voor zijn werk ten onder is gegaan. Indirect kunnen we hem wat nader leren kennen uit zijn nagelaten, nog beschikbare oeuvre.¹⁴ Voor zo'n ‘ontmoeting’ met hem en zijn wereldbeschouwing maken we gebruik van zijn voor de jeugd geschreven lectuur.¹⁵ Door haar eenvoud heeft die ook nu nog, in tegenstelling tot de op volwassenen gerichte geschriften die over het algemeen nogal bombastisch zijn, een zekere charme, onder

Frontispiece van Een boekje van Loth voor de lieve kleinen (lijst nr. 2).

meer door de soms betoverende sfeertekening. Het verhaal over de liereknaap, dat begint bij het aanbreken van de lente, ‘zet’ als volgt ‘in’:

De strenge winter is voorbij,
Met hagel, ijs en vlokken;
De bonte muts ligt weêr ter zij,
De wanten uitgetrokken,
De narrensleê, met uil en schel,
Is in de schuur geborgen; (9,1)

In de kerstvertelling wordt geschetst hoe op de eerste kerstdag de kerkklokken zo heel anders klinken dan op andere dagen. Nu geen ‘brommen’ zoals

Handtekening van L. van Hoogeveen Sterck in zijn brief aan G.T.N. Suringar, gedateerd 10 januari 1845.

14 Zie de Nederlandse Centrale Catalogus.

15 Zie hierboven de lijst met boekjes voor de jeugd. De verwijzingen met cijfers tussen ronde haken in de tekst hebben daarop betrekking; getallen na de komma verwijzen naar (een) pagina('s) van het betreffende werk.

[p. 69]

Illustratie en titelpagina van Pauli, de Tyroolsche liereknaap, en Riko, zijn marmotje. Een berijmd verhaal voor kinderen (lijst nr. 9).

wanneer ‘er een doode begraven wordt, zoo akelig alsof zij huilen.’ Het is alsof ‘Zij hare stemmen veranderd hebben.’ Nu klinken ‘ze zoo helder en vriendelijk, als liefelijke muzijk.’ (7,9)

Theologisch en stichtelijk program

De door Van Hoogeveen bepleite wereldbeschouwing wordt zichtbaar in het ‘program’ dat aan de jeugdlectuur ten grondslag ligt. Hieronder volgt een schets ervan die is gebaseerd op de poëtische hervertelling van episoden uit de Bijbelse geschiedenis (1-5) en op de overige geschriften: een toneelspel (6), een kerstvertelling (7), een bundel versjes (8), een vertelling in dichtvorm (9) en een ‘zedeleer’ in proza (10).

God is de voorzienige en goede God die het leven van de mens leidt overeenkomstig zijn voor de mens niet altijd doorzichtige bedoeling. Onomstreden is evenwel dat Hij weet wat goed is voor de mens. Wat Hij doet, is ‘welgedaan’. Zijn bestuur is rechtvaardig én barmhartig. Hij beloont de deugd en bestraft de ondeugd. ‘Vertrouwen’ kenmerkt de ware gelovige. Dit Gods- en mensbeeld komt in variaties steeds terug.

Men kan zich er wellicht over verbazen dat Jezus, ‘Zoon van God’, in een stal ter wereld kwam (Lucas 2:7). Wie God kent, vindt het niet ‘vreemd’, want wat Hij ‘beschikt’ en ‘nuttig keurde’:

Is altijd wijs, is altijd goed,
Hij zal hen [Jozef, Maria, Jezus] wel verzorgen,
Die zelfs de jonge vooglen voedt,
In 't nestje nog verborgen!
Hij, die al wat op aarde leeft,
Aan boozen en aan goeden,
Zijn zegen daaglijks deelt en geeft,
Zal Jezus wel behoeden. (1,24)

De opstanding van Jezus uit de dood (Matteüs 28:6) onttrok zich aan het ‘sterflijk oog’. God hield het ‘wijs’ verborgen,

[p. 70]

 

Tot oefning van 't geloof

 

[...]

 

Wie op den Heer vertrouwen,

 

Gelooven zonder zien.

 

[...]

 

Gelooven, liefde en hopen,

 

Eischt God van mensch en kind,

 

Zijn hemel is slechts open

 

Voor 't hart, waar Hij die vindt. (4, 30)

In de geschiedenis manifesteert God zich als ‘geducht een Regter, Voor 't kwaad een straffend God!’ (2, 33) De ondergang van Sodom (Genesis 19:24-25, 28) is daarvan een voorbeeld. Maar liever spaart de Heer hen ‘die Zijn wil trotseren’. (2, 2) Hij had Sodom willen sparen ‘Als 't slechts tien goeden had!’ (2, 32; vgl. Genesis 18:32) Ook op microniveau wordt de juistheid zichtbaar van het gezegde ‘Wie God verlaat, heeft smart op smart te vrezen’. Bijvoorbeeld in de Bijbelse geschiedenis, in het gezin van Lot, waar ‘Gods boodschap werd bespot!’ (2, 32) en wiens vrouw de dood vond (Genesis 19:26)

Door dwaas te wederstreven
Hetgeen de Heer gebood! (2, 32-33)

Maar ook buiten de Bijbel treedt aan het licht hoe mensen zichzelf en hun gezin in het ongeluk kunnen storten door een leven ‘zonder God’. De koetsier die op eerste kerstdag naar de herberg trekt en daar in een ruzie een maat doodsteekt, belandt in de gevangenis. De weduwe van het slachtoffer wordt dubbel getroffen. Haar zoon glijdt bij de vliet uit en verdrinkt (7, 20-27, 35-43).

Gods Voorzienigheid is werkzaam in al wat op aarde gebeurt. Het Bijbelse bewijs van dit ‘geloofsartikel’ is de geschiedenis van Jozef, de zoon van aartsvader Jakob, die, als slaaf verkocht, het bracht tot onderkoning van Egypte (Genesis 37-50). Zijn lotgevallen illustreren hoe waar het gezegde is ‘Wien God bewaart, is wel bewaard’ (5, 23), en hoe het werkelijkheid wordt in het leven van de ‘brave’ mens die ook in tegenspoed trouw blijft aan zijn overtuiging en plicht, in het besef dat de Heer ‘ziet uit den hoogen, Op alles, wat gebeurd op aard’ (5, 22) en in de wetenschap dat Hij de regie van de geschiedenis in handen heeft. (5, 43, 84) Dit geloof

Chromolitho (tegenover p. 21) bij het versje ‘Eerlijkheid beloond’. In: De beste kinderschat. Leerzame lessen en verhalen in versjes (lijst nr. 8).

voedt het vertrouwen. Daarom wanhoopt Jozef, vals beschuldigd (Genesis 39:19-20), in de kerker niet. Hij weet:

Wat kwaad of onregt dan geschiedt,
Eens eindigt zeker 't lijden,
En God, die alles hoort en ziet,
Zal de onschuld wel bevrijden! (5, 27-28)

Hoe God het individuele leven van mensen ‘stuurt’, blijkt ook uit de ‘profane’ geschiedenis van Pauli, het zoontje van de arme weduwe, die ‘met God’ de wijde wereld intrekt en na tegenslagen in goeden doen geraakt. (9)

Individuele levensverhalen kunnen eenvoudig zijn, zoals dat van Pauli, maar ook heel complex en ‘verweven’, zoals blijkt uit het ‘spel’ in meer bedrijven (6), dat bovendien aan het licht brengt dat ‘Wie goed doet, goed ontmoet’. Het confronteert de ‘toeschouwer’ met een arts die 's nachts, zonder dat er een vergoeding tegenover staat, bereid is het dood-

[p. 71]

Frontispiece van Eene feestviering met en zonder God. Eene leerzame kersvertelling voor de godsdienstige jeugd (lijst nr. 7).

zieke dochtertje van een arme militair bij te staan, zodat zij het leven behoudt. Op de terugweg door een onherbergzaam gebied raakt hij geblesseerd met als gevolg dat hij aan huis gebonden is en dus niet in staat is te hulp te schieten wanneer zijn zoontje voor zijn ogen door het ijs zakt. De jongen wordt gered door de militair die in de buurt wacht liep. De man belandt, veroordeeld wegens plichtsverzuim, in het cachot. Zijn vrouw en dochtertje vervallen in armoede. Wanneer de moeder, ziek geworden, in levensgevaar verkeert, houdt het meisje voorbijgangers aan met de vraag of zij dokter zijn. Een van hen trekt zich het lot van het gezin aan. Hij blijkt de koning te zijn. De plichtsgetrouwe arts neemt hij in dienst. De militair wordt door hem gerehabiliteerd.

Al met al is het bewijs geleverd dat God de deugd beloont, en ook dat het gezegde ‘Wanneer de nood het hoogst is, is redding nabij’, waarheid bevat. Die ervaring hadden ook diverse ‘spelers’ van de kerstvertelling: aan een boer die vanwege ziekte de pacht niet kon opbrengen, werd de schuld kwijt gescholden; een ten onrechte ontslagen rentmeester krijgt een nieuwe betrekking. (7, 33-34, 57-58)

Geluk kan een mens op aarde ten deel vallen, maar het bestaan is onbestendig. Het ultieme geluk ligt elders. De mens is op reis, het leven is, aldus aartsvader Jakob (vgl. Genesis 45:9), een ‘togt’

Vol smart en moeij'lijkheden,
Waar men geen rust vindt, hoe men zocht,
En wij als vreemdling treden.
Verdriet en zorg gaan hand aan hand,
Zoodat wij rustloos haken
Naar 't beter, Hemelsch vaderland,
Om ware rust te smaken! (5, 82)

Die rust genieten de ‘braven’, na ‘'t wandlen’ God ter eer. (4, 32) Vandaar de uitnodiging:

Leert vlijtig en bemint de deugd,
Dan zal elke brave u achten,
Dan strekt ge uwe ouderen tot vreugd.
En moogt Gods zegen wachten. (1, 40)

Over de inhoud van ‘deugd’ en ‘braafheid’ worden de lezers niet in het ongewisse gelaten. Jezus wordt hun als het nieuwtestamentische voorbeeld bij uitstek voorgehouden (1, 41); Jozef als het oudtestamentische voorbeeld, van wie men onder meer kan leren ‘staande’ erop toe te zien ‘niet te vallen’ (5, 88-89). De hebzuchtige Lot dient als een negatief voorbeeld (2, 2).

Maatschappijvisie

Voor wie een beetje thuis is in de stichtelijke lectuur en literatuur van de negentiende eeuw, is het program van Van Hoogeveen niet verrassend. Hij vertolkt de ‘prediking’ van de mainstream van het protestantisme van zijn tijd, zoals dat ook door anderen gepropageerd werd.¹⁶ Wat evenwel bij hem in het oog loopt, is de relatief grote aandacht die de thema's ‘rijk arm’ en ‘filantropie’ genieten. Niet alleen wijst hij erop, wat vaker het geval is, dat Jezus bij zijn geboorte behoorde tot ‘d'armsten aller knapen’ (1, 23) en dat God ‘een Vader’ is van ‘armen en weezen’ (8, 19), alsook dat ‘behoeftig zijn’ deugd-

16 Zo bijvoorbeeld door godsdienstonderwijzer Peter Duijs (1822-1899). Zie C. Houtman, ‘Goede zaadkorrels voor jeugdige harten. Godsdienstonderwijzer Peter Duijs (1822-1899) schrijft voor de jeugd’. In: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis 15/1 (2012), p. 22-33; C. Houtman, ‘Bekering als noodzaak - vergeving als christelijke plicht. Een godsdienstonderwijzer als novellist’. In: Kerk en Theologie 63/1 (2012), p. 17-40.

[p. 72]

God loont de deugd. Zedekundig toneelstukje voor de jeugd (lijst nr. 6).

zaamheid niet uitsluit (1, 19-20) - er bestaat ‘eerlijke armoede’ en ‘onverdiend ongeluk’ -, maar ook zet hij zijn maatschappijvisie uiteen en legt hij uit hoe maatschappelijke nood bestreden moet worden. (10, ii, 38-72)

De maatschappij als organisme kan, zo stelt hij, niet bestaan zonder rangen en standen, zonder verschillen in bezit en zonder dat mensen ‘hun plaats kennen’. Voor het gros betekent dit laatste gehoorzaamheid aan en respect voor degenen die boven hen gesteld zijn. Voor de rijken en notabelen houdt het in dat zij verantwoordelijk zijn voor het goed functioneren van de samenleving, en dat zij de zorg daarvoor als hun burger- en christenplicht moeten beschouwen.¹⁷ Als zij dat doen en als de aan hen ‘toevertrouwde’ mensen hun plicht nakomen, zal er een ‘paradijs’ ontstaan ‘waar liefde en geluk de menschen zegenen.’(10, ii, 55) Het uitblijven ervan is te wijten aan het gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef, bij ‘rijk’ en ‘arm’. ‘Rijk’ is vaak ontevreden en behandelt zijn personeel onbehoorlijk. ‘Arm’ kent zijn plaats soms niet en is zelfs geneigd de barricaden op te gaan.¹⁸

Als middel om de maatschappelijke kwalen te genezen, beveelt Van Hoogeveen de filantropie aan, in twee gestalten. Wie onder ‘eerlijke armoede’ lijdt maar herkenbaar is als een fatsoenlijk mens, moet in staat gesteld worden een bescheiden, maar menswaardig leven te leiden. Wie getroffen is door ‘verdiend ongeluk’, de ‘verdierlijkte’ mens, moet (her) opgevoed worden in een tehuis. Verschillende voorbeelden van personen die ervan doordrongen zijn dat ‘noblesse oblige’, worden opgevoerd: de Bijbelse Jozef als weldoener (5, 86-88); de predikant in de kerstvertelling die giften in natura inzamelt voor zijn behoeftige parochianen en die zich pas aan het kerstdiner in de burgemeesterswoning zet, na de ontslagen rentmeester een nieuwe betrekking bezorgd te hebben (7, 43-46, 57-58); de predikant die de uitgeputte Pauli in huis neemt (9, 31-33); de liereknaap zelf, die, vermogend geworden, anderen laat delen in zijn voorspoed (9, 62-63); de arts die niet werkt voor het honorarium, maar uit roeping en plichtsbesef (6, 25); de koning, vol zorg voor het welzijn van zijn onderdanen (6, 46).¹⁹

Uit eigen aanschouwing kende Van Hoogeveen zeer voorbeeldige mensen, ds. C.S. van Adama Scheltema, de stichter van het Koning-Willemshuis, een centrum van religieus-maatschappelijk werk in de Amsterdamse Jordaan,²⁰ en Dirk van Frankenhuysen (geboren in 1811), de directeur van Het Protestantsch Landbouwkundig Gesticht te Montfoort.²¹ Tot hen voelde hij zich aangetrokken.

17 Vergelijk Eugenie Boer, ‘“Doet wèl gezegenden op aard!” Leden van de Maatschappij op de bres voor Sint-nicolaas’. In: Nieuw Letterkundig Magazijn 30/1 (2012), p. 18-23.

18 De revolutiegeest die in 1848 door Europa waarde, ligt vers in het geheugen.

19 Van Hoogeveen was blijkens diverse geschriften zeer konings- en Oranjegezind.

20 Zie voor hem C. Houtman, Kinderkerk en kinderpreek. Heerenveen, 2013.

21 Een aan Van Frankenhuysen en zijn gesticht gewijd artikel is in voorbereiding.

Besluit

Wie het leven van Lodewijk van Hoogeveen Sterck, voor zover het bekend is, beziet, moet vaststellen dat de harde werkelijkheid daarvan zich niet gemakkelijk laat verenigen met de door hem gepropageerde ‘gesloten’ wereldbeschouwing. Navrant is dat hij en zijn gezin aan den lijve de wreedheid hebben moeten ervaren van de standenmaatschappij waarvan hij een gloedvol advocaat was. Voor zijn kinderen restte zijn poëzie, waaronder het gedicht ‘Ach! Mijn vaderlief is dood!’, met als ‘refrein’ de aansporing om op Gods zorg te vertrouwen en om, volwassen geworden, ‘Moeder, de arme weduwvrouw’ ‘blij en trouw’ te verzorgen. (8, 46-49)

[p. 73]

Lijst met boekjes voor de jeugd

1	Paradijs- en Kers-vertelling, van grootmoeder aan de kinderkens. Voorburg: V.H. Sterck, z.j. [184 × 18 cm.; 44 p.].
2	Een boekje van Loth voor de lieve kleinen. Montfoort: Protest. Landbouwk. Gesticht, z.j. [circa 1850; 12 cm.; 34 p.]. Dit en het volgende boekje bevatten op de omslag de aanduiding: Bijbel-boekjes voor de lieve kleinen.
3	Een kers-boekje voor de lieve kleinen. Montfoort: Protest. Landbouwk. Gesticht, z.j. [circa 1850; 12 cm.; 30 p.].
4	Een paasch-boekje voor de lieve kleinen. Derde geheel omgewerkte druk. Amsterdam: J.H. & G. van Heteren, 1854 [13 cm.; 32 p.].
5	De brave Jozef. Eene vertelling van grootmoeder aan de kinderkens. Groningen: J. Oomkens. J. Zoon, 1853 [15 cm.; 94 p.].
6	God loont de deugd. Zedekundig toneelstukje voor de jeugd. Wijk bij Duurstede: W.F. Stramrood, z.j. [1850; 18 cm.; ii + 51 p.].
7	Eene feestviering met en zonder God. Eene leerzame kersvertelling voor de godsdienstige jeugd. Leiden: D. Noothoven van Goor, z.j. [c 1850; 17 cm.; 68 p.].
8	De beste kinderschat. Leerzame lessen en verhalen in versjes. Leyden: P.J. Trap, z.j. [1851; 21 cm.; 82 p.].
9	Pauli, de Tyroolsche liereknaap, en Riko, zijn marmotje. Een berijmd verhaal voor kinderen. Amsterdam: Gebroeders Kraaij, z.j. [1851; 18 cm.; 63 p.].
10	Het brave en gelukkige kind, in de zamenleving. Groningen: J. Oomkens. J. Zoon, 1853 [15 cm.; i: 78 p.; ii: 76 p.].