Verwerken of vergeten?
H.L. Wesseling
In januari 1904 kwamen de Herero, een volk in Zuidwest-Afrika, in opstand tegen hun nieuwe meesters, de Duitsers. De oorzaken van hun onvrede waren de vernederingen die zij van de Duitsers ondergingen en vooral hun sterk verslechterde sociale en economische situatie. In een paar dagen tijd doodden zij ruim honderd Duitse kolonisten. Zulk gedrag kon natuurlijk niet ongestraft blijven en de Duitse keizer zond een grote troepenmacht onder leiding van een van zijn meest hardhandige generaals, Lothar von Trotha, naar de opstandige kolonie.
Trotha trok op naar het plateau van de Waterberg waar de Herero zich hadden teruggetrokken, omsingelde ze en richtte zich tot hen met een proclamatie van ‘De grote generaal van de machtige Duitse keizer’. Hierin stond onder andere: ‘Binnen de Duitse grenzen zal iedere Herero worden neergeschoten, met of zonder geweer, met of zonder vee. Geen vrouw of kind zal worden toegelaten: ik zal ze terugsturen naar hun volk of laten doodschieten.’ Dit stuk is bekend gebleven als het ‘Vernichtungsbefehl’ en wordt beschouwd als de eerste officiële aankondiging van genocide in de twintigste eeuw.
Onder druk van de Duitse regering, die wel inzag hoe slecht dit document voor Duitslands imago in Europa was, streek de keizer later met zijn hand over zijn hart. De Herero hoefden niet allemaal te worden doodgeschoten, maar mochten zich ook overgeven om te worden afgevoerd naar concentratiekampen. Enige duizenden Herero kwamen daar terecht. De overgrote meerderheid van hen vond er al spoedig de dood als gevolg van honger, ziekte en uitputting door dwangarbeid.
De Duitsers hebben niet veel plezier gehad van hun triomfen. In 1914 begon, ook in Afrika, de Eerste Wereldoorlog. De regering van Zuid-Afrika, dat inmiddels een onderdeel van het Britse Rijk was geworden, kreeg de opdracht Duits Zuidwest-Afrika te veroveren. Een beroemde Boerengeneraal, Louis Botha, werd hiermee belast. Deze viel Zuidwest-Afrika binnen en in 1915 gaven de Duitsers zich over aan het British Empire, in dit geval vertegenwoordigd door een Boerengeneraal die drie jaar lang datzelfde Empire te vuur en te zwaard had bestreden. Na de oorlog werd Zuidwest-Afrika als mandaatgebied van de Volkenbond overgedragen aan Zuid-Afrika, dat het als zijn vijfde provincie beschouwde en ook daar de Apartheid invoerde. In 1990 werd het land onafhankelijk onder de naam Namibië.
De sporen van het koloniale verleden zijn in Namibië nog overal te zien. In iedere stad vind je wel een Bismarckstrasse, een Kaiser Wilhelmstrasse, een Moltkestrasse en dergelijke. Er zijn ook veel plaquettes en standbeelden die herinneren aan de heroïsche veldtochten van de Duitse troepen. In de hoofdstad Windhoek staat, recht tegenover het parlementsgebouw, een reusachtig ruiterstandbeeld, opgericht ter ere van de Duitse troepen.
Deze omgang met het verleden mag opmerkelijk worden genoemd en het meest opmerkelijke is wel dat er nauwelijks protest tegen is. Monumenten ter ere van de Duitse veroveraars in een net bevrijd land: hoe kan dat? Het heeft te maken met het besluit het verleden voorgoed te laten rusten. Hier geen Truth and Reconciliation maar een poging het boek van het verleden te sluiten. In een zo verdeeld land als Namibië zou de ene afrekening immers onvermijdelijkerwijs leiden tot de andere. De grote opgave voor de regering is uit al die verdeeldheid één volk te smeden, de Namibische natie. De beroemde Franse denker Ernest Renan heeft hierover gezegd: ‘L'oubli, et je dirai même l'erreur historique, sont un facteur essentiel de la création d'une nation [...].’ Renan dacht hierbij aan de Bartholomeusnacht. De Namibiërs denken hierbij waarschijnlijk aan het ‘Vernichtungsbefehl’.
Auteursrechtelijk beschermd