Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 20

[p. 6]

Gerrit Paape en Magdalena Verhaast

Jacques Baartmans

In mijn onlangs verschenen proefschrift¹ beëindig ik de behandeling van de personages in Paapes roman De Hollandsche Wijsgeer in Braband (4 delen, Antwerpen/Dordrecht 1788-1790) als volgt: ‘Wie de Magdalena is die door Gerrit Paape naar het leven geschetst is, vertelt het verhaal niet’. Onder de laatste zin van deze roman is namelijk een silhouet afgebeeld met als onderschrift ‘Magdalena’, en met de bijschriften ‘G P Del ad viv.’ en #x2018;T de Roode fec.’ Magdalena is de naam van een van de hoofdpersonen.

Het verhaal vertelt inderdaad niet wie de Magdalena is die door de auteur ‘naar het leven’ werd afgebeeld. Toch is met behulp van gegevens uit ander werk van Paape haar identiteit met een redelijke mate van waarschijnlijkheid vast te stellen. Ik dank deze gegevens aan het artikel van Peter Altena ‘Gerrit Paape en de vereeuwiging van zijn moedige vriendin’, in Nieuw Letterkundig Magazijn XVII (1999), p. 45-48.

In dat artikel is sprake van Magdalena Constantia Verhaast, de buurvrouw van de Paapes in Delft, die Gerrits echtgenote Maria en hun zoontje Johannes Roelandus in september 1787 hielp ontsnappen aan plunderende Oranjeaanhangers. Beiden ontkwamen via het dak en het buurhuis. Gerrit Paape, die zelf op dat moment in Amsterdam vertoefde, was heel dankbaar en liet dat volgens het artikel van Altena op drie verschillende manieren blijken, namelijk door middel van een tekening bij een opdracht, nog een opdracht met tekening en een gedicht bij een - nu niet meer aanwezige - afbeelding.

De beide bewaard gebleven tekeningen zijn van de Haarlemse kunstenaar J.G. Waldorp.² Eén daarvan, met het onderschrift ‘Constantia’, hoort bij de opdracht van Paapes Debora en Barak. Het andere portret, met de aanduiding ‘M.C.V.’, komt voor bij de opdracht van het heldendicht Simson. Het derde eerbewijs, het gedicht ‘Op de beeltenis van Magdalena’, werd geplaatst in de Bossche almanak voor 't schrikkeljaar 1796.

Ik denk een vierde hommage van de dankbare Paape aan Magdalena toe te kunnen voegen. De naam Magdalena van de vrouwelijke hoofdpersoon van De Hollandsche Wijsgeer in Braband is evenmin een toevallige keuze als die van Constantia in Paapes Debora en Barak. En daarmee schijnt ook de ‘naar het leven uitgebeelde’ persoon van het silhouet aan het eind van de roman geïdentificeerd.

Een aardige bijzonderheid daarbij is dat de andere belangrijke vrouwelijke correspondent in de roman, de hartsvriendin van Magdalena, de voornaam heeft van Paapes echtgenote Maria van Schie.

Uiteraard doet zich de vraag voor hoe Gerrit Paape Magdalena ‘naar het leven’ heeft kunnen silhouetteren. Hij bevond zich in 1790, toen hij De Hollandsche Wijsgeer in

1 Hollandse wijsgeren in Brabant en Vlaanderen. Geschriften van Noord-Nederlandse patriotten in de Oostenrijkse Nederlanden, 1787-1792, Nijmegen 2001.

2 Johan Gerard Waldorp (1740-1808), decoratieschilder en bestuurder van de Stadstekenacademie in Haarlem. In 1800 werd hij benoemd tot opzichter van de ‘Nationale Konstgallery’. Zie Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek III, Leiden 1914, kol. 1382.

[p. 7]

Braband voltooide, als balling in Duinkerken en het is zeer onwaarschijnlijk dat hij zijn Delftse buurvrouw na haar heldendaad in 1787 nog in levenden lijve had ontmoet.

De veronderstelling lijkt gewettigd dat hij het silhouet vervaardigd heeft met het fraaie portret van Waldorp uit 1789 (ook ‘ad viv.’) voor ogen of vanuit zijn herinnering aan de in Delft levende buurvrouw. Hoeveel van de uitvoering voor rekening komt van Theodorus de Roode,³ is niet duidelijk. De term ‘del(ineavit)’ wijst wellicht op tekenwerk van Paape en ‘fec(it)’ op technische uitvoering door De Roode.

3 Theodorus de Roode (1736-1791) kan zijn werk gedaan hebben op de drukkerij, maar misschien ook in Antwerpen of Duinkerken bij Gerrit Paape. Hij heeft onder anderen Dumouriez en de kinderen van de Franse staatsman Necker geportretteerd. Die betekent dat hij in 1790 op (werk)reis moet zijn geweest. Zie E. Bénézit, Dictionnaire des peintres, sculpteurs, dessinateurs et graveurs XI, Paris 1999, p. 883.]