Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 19

Lambert ten Kates magnum opus beschikbaar

Lambert ten Kate Hermansz. (1674-1731) wordt beschouwd als een van de grootste Nederlandse taalkundigen. Zijn reputatie op het terrein van de historisch-vergelijkende taalkunde heeft de tand des tijds moeiteloos doorstaan. Bovendien neemt aan het begin van de eenentwintigste eeuw de reeds lang bestaande waardering voor zijn werk, in het bijzonder voor zijn Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake uit 1723, nog steeds toe.

Ten Kate was een erudiet ‘liefhebber’, die actief was op verschillende terreinen van kunst en wetenschap. In de jaren 1710-1723 werkte hij aan zijn Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake, een magnifiek werk van twee delen van 750 pagina's elk, dat gezien wordt als het hoogtepunt van de historisch-vergelijkende taalstudie in de achttiende eeuw. Uit dit werk blijkt dat Ten Kate grondig vertrouwd was met oudere taalstadia van het Nederlands en andere Europese talen. Zijn observaties en conclusies over taalverwantschap, zijn nieuwe inzichten in de systematiek en indeling van de sterke werkwoorden en zijn goed gefundeerde etymologieën hebben zeker in de historisch gerichte negentiende-eeuwse taalwetenschap in binnen- en buitenland ruimschoots bewondering afgedwongen. Latere onderzoekers hebben de aandacht gevestigd op weer andere aspecten van Ten

[p. 32]

Kates werk, zoals zijn streng wetenschappelijke methode, zijn morfologische opvattingen, zijn waarnemingen en beschrijvingen van verschijnselen in het contemporaine Nederlands en aandacht voor dialectvariatie en ‘sociolinguïstische’ verschillen.

De Aenleiding is niet alleen een buitengewoon belangrijk specimen van het Nederlands taalkundig erfgoed uit de achttiende eeuw: Ten Kates werk is ook van belang voor de germanistiek en de taalwetenschap in het algemeen. Het blijkt een verre van uitputtend geëxploreerde bron van kennis te zijn.

Nader onderzoek van de Aenleiding door taalkundigen in binnen- en buitenland heeft echter belemmeringen ondervonden doordat dit werk slechts antiquarisch verkrijgbaar is en bovendien in de collectie van lang niet alle buitenlandse wetenschappelijke bibliotheken is opgenomen. Ondergetekenden hebben zich ingespannen om een facsimile-editie tot stand te brengen die in december 2001 bij uitgeverij Canaletto zal uitkomen en voor de prijs van ƒ 250 (115 euro) verkrijgbaar zal zijn (ISBN 90-6469-7663). De reprint bevat nier alleen de volledige tekst van de Aenleiding in twee delen, maar eveneens een up-to-date overzicht van het Ten Kate-onderzoek. Hiermee beogen wij een aanzienlijke stimulans te geven aan nieuw en verdiepend onderzoek van een werk geschreven door een Nederlandse historisch-vergelijkend taalonderzoeker en dialectoloog-sociolinguïst ‘avant la lettre’, een auteur van werkelijk internationaal niveau.

De reprint zal in de week van 14 december, 270 jaar na het overlijden van Lambert ten Kate, op een bijeenkomst van het Werkverband Geschiedenis van de Taalkunde te Leiden gepresenteerd worden. Bestelfolder en nadere informatie over de reprint bij Uitgeverij Canaletto / Repro-Holland, Postbus 107, 2400 AC Alphen a/d Rijn.

J. Noordegraaf, Vrije Universiteit Amsterdam en M.J. van der Wal, Universiteit Leiden