Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 19

[p. 27]

Het gebruik van de Maatschappij-collectie op een doordeweekse dag
Abdelkader, Aristofanes en Amalie

Jos Damen

De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft haar collectie boeken, manuscripten, tijdschriften en ander moois in bewaring gegeven aan de Leidse Universiteitsbibliotheek. Daar wordt van de collectie een intensief gebruik gemaakt, zoals blijkt uit een peiling op een doordeweekse dag.

Niet enkel voor de pronk

In het magazijn van de Leidse Universiteitsbibliotheek staat een deel van de collectie van de Maatschappij in een kleine duizend kasten bijeen. De collectie wordt er niet alleen geconserveerd, maar ook gebruikt. Dit geheel in de geest van het testament van een van de oprichters van de Maatschappij, Zacharias Alewijn: ‘om van dit Legaat, onder behoorlyke voorzorg, een goed gebruik te maaken, en de Boeken niet enkel voor de pronk te houden’ (Berry Dongelmans e.a. (red.), Dierbaar magazijn. De bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Amsterdam 1995, p. 26).

Dat goede gebruik gebeurt door velen: studenten, onderzoekers, buitenlandse bezoekers, gewone belangstellenden en andere liefhebbers. Het gebruik van de collectie van de Maatschappij is redelijk intensief: zo'n 25.000 uitleningen en raadplegingen per jaar. In 1867 was het aantal uitleningen nog 437. In deze bijdrage zal ik het alleen hebben over het gebruik van de boeken en tijdschriften met een publicatiedatum na het jaar 1800. Werken gepubliceerd vóór 1800, maar ook alle handschriften, brieven en kaarten worden onder toezicht geraadpleegd in de Dousakamer van de UB.

Al dat gebruik heeft ook tastbaar resultaat: veel scripties, krantenartikelen, bloemlezingen, dissertaties en websites hebben meer inhoud gekregen dankzij de collectie van de Maatschappij. Websites? Dat vraagt om een voorbeeld. Vanaf 1862 publiceerde Multatuli zijn Ideën in zeven delen (plus register), eerst bij R.C. Meijer, later bij uitgeverij Funke in Amsterdam. Als een door de Maatschappij gesteunde organisatie als de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL; zie https://www.dbnl.org) de beschikking wil hebben over een complete eerste editie van de Multatuli's Ideën, dan is de collectie van de Maatschappij daar behulpzaam bij.

Vrijdag 16 maart 2001

Het specifieke leert soms meer dan het algemene. Ik heb daarom op een willekeurige

[p. 28]

winterdag in 2001 gekeken welke boeken en tijdschriften van de Maatschappij zoal werden aangevraagd. Wat lag er van de Maatschappij-collectie op vrijdagmiddag 16 maart 2001 bij de uitleenbalie van de Universiteitsbibliotheek Leiden? Ongeveer tachtig boeken en tijdschriftbanden gepubliceerd na 1800. Veel gewoons, veel aparts en een beetje zeldzaams. Uiteraard moderne Nederlandse literatuur: Jules Deelder, Jan Arends, Abdelkader Benali, Andreas Burnier en de onvermijdelijke Voskuil. Als een auteur in de mode is en de cultuurbijlage van het landelijke dagblad een reportage over een schrijver heeft, kunnen we de maandag daarop enkele leenaanvragen al voorspellen: lemmingengedrag.

Naast literatuur is de Nederlandse geschiedenis een onderwerp van veel van de aangevraagde boeken. Ook hier bestrijkt geschiedenis een ruim terrein: in de winter van 2001 worden er boeken gelezen over de historie van Dordrecht, Moderne Devotie, ‘Felipe II y el gobierno de Italia’, werk van Simon Schama, boeken over Indië, oorlog, de Nederlandse volksaard en uiteraard de ‘Hollandsche’ economie.

Nederlandse literatuur uit vroeger eeuwen ontbreekt niet op vrijdag 16 maart. Deze categorie is onder meer vertegenwoordigd door Emants, een herdruk van Van Mander en een obscure editie van de Camera Obscura. Ook populair blijken biografieën (Fontijn over Van Eeden), bloemlezingen (Komrij door het Zuid-Afrikaans heen banjerend), vertalingen (Aristofanes) en dissertaties (Sluiers van Isis van A.J. Hanou uit 1988). Er lag zelfs een twintigtal boeken uit de Maatschappij-collectie in de reserveerkast. Dat is de kast waar de boeken liggen die leners zo graag wilden hebben dat ze de boeken die aan anderen uitgeleend waren reserveerden.

Ook de tijdschriften van de Maatschappij worden veel gebruikt. De Maatschappij heeft anno 2001 in totaal zo'n 1.800 tijdschriften en reeksen in bezit als zogeheten G-nummer. Een deel daarvan, enkele tientallen vaak geraadpleegde tijdschriften, staan in het Open Magazijn. Ook vaak gebruikt zijn tijdschriften van de Maatschappij die in het gesloten magazijn van de bibliotheek staan. Om enkele bekende te noemen: De Navorscher, De Beweging, Dietsche Warande en Belfort, de Katholieke Illustratie. Ook wat minder illustere werken als de Groninger Historische Reeks en het Friese A-wyt lagen op 16 maart klaar voor een lezer.

De leukste zaken zijn uiteraard de aparte boeken. Kleinschmidts boek over Amalie von Oranien (1905) ligt naast The adverbial and prepositional prefixes in Blackfoot (1917), en daarnaast ligt weer een aardig stapeltje boekjes vol stoomboten. Heerlijke boektitels bestaan er toch in de wereld: Het vergaan der stoomboot De President (1842) en Mijn uitstapje van Kampen naar Arnhem met de stoomboot Drusus in 1845 (1847).

[p. 29]

Uitleenregels

De regels voor de uitleen van boeken uit de collectie van de Maatschappij zijn op dit moment strenger dan die voor de rest van de collectie van de Universiteitsbibliotheek Leiden. Officieel mag ‘moderne literatuur’ alleen worden geleend aan leden van de Maatschappij en aan studenten en medewerkers van de Opleiding Nederlands. In de praktijk levert dat nogal eens discussies over schijnbaar onlogische en inconsequente beslissingen op. De Werkgroep 17e Eeuw van de Maatschappij heeft in het verleden al eens gevraagd om een herziening van de uitleenregels. Dat lijkt me geen slecht idee. Wellicht kan bij deze mogelijke versoepeling van de regels tegelijkertijd een aanscherping van het reglement worden doorgevoerd, zodat werken uit de periode 1850-1900 niet meer buiten de bibliotheek mogen worden geleend. Vanwege de toestand van het papier uit die periode en vanwege de zeldzaamheid lijkt het raadzaam boeken die gepubliceerd zijn vóór 1900 alleen nog binnen de bibliotheek ter inzage te geven. Maar geniet gerust digitaal mee: alle titels van het boekenbezit van de Maatschappij zijn te vinden in de online catalogus van de Universiteitsbibliotheek Leiden: http://lbs.leidenuniv.nl.