Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 5

Enkele aspecten van het lezen bij de Moderne Devoten (Samenvatting)^*

Het onderzoek van de laat-middeleeuwse geestelijke literatuur wordt voor een goed deel door neerlandici gedragen. Zij richten zich traditioneel vrijwel uitsluitend op Middelnederlandse teksten. Aanvankelijk werden die vooral gekozen op basis van hun cultuur-historisch belang, later ook wel vanwege de waarde voor de historische dialectgeografie (De Vooys c.s.). Een inhoudelijke, religieus-historische evaluatie kwam, vroeger vaak sterk apologetisch gekleurd, uit katholieke hoek (Ruusbroec Genootschap, Nijmegen).

Het milieu waarin deze literatuur functioneerde, wordt ook thans nog vaak weinig scherp aangeduid als Moderne Devotie. Bij nauwkeuriger bepaling blijken het (dit in tegenstelling tot bij voorbeeld Ruusbroec, het zogenaamde translatorium van Rooklooster) vrijwel altijd religieuze gemeenschappen van het tweede plan te zijn. De dragende cultuurcentra van de ‘beweging’ hanteerden als leestaal het Latijn. Dit kan onder meer worden afgeleid uit een zogeheten meditatieschema met verwijzingen naar literatuur (Utrecht, NIKK, B113), te lokaliseren in het Fraterhuis te Deventer, omstreeks 1440. Deze bron wordt aan een nadere analyse onderworpen.

Vastgesteld kan worden dat de gebruiker van het handschrift met een verrassend breed spectrum van de Latijnse literatuur vertrouwd was. Verondersteld wordt bovendien een ver gaande bedrevenheid in het hanteren van gecompliceerde handschriften en een intieme kennis van daar aangeduide passages, die blijkbaar herhaaldelijk bestudeerd werden.

Het meditatieschema bevestigt opnieuw dat de gangbare literatuur in de belangrijke centra Latijnstalig was. De hardnekkige voorkeur van het moderne onderzoek voor werken in de landstaal behoeft - wil men de beweging van de Moderne Devotie op basis van zijn literatuur verstaan - een tegenhanger, die zich richt op de Latijnse literatuur.

P.F.J. Obbema

* Een uitvoerige versie van deze mededeling is gepubliceerd in het hulde-album voor J. Deschamps.