Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 698]

Marc Reynebeau
De Nieuwe Ordening van een zwarte vlek

Er bestaat een verschil tussen de ‘gewone’ geschiedenis en de eigentijdse geschiedenis, dit is de geschiedenis van het meest recente verleden⁽¹⁾. Eén van de verschillen die zich opdringen, ligt in de finaliteit van de historiografie. In de loop der tijden heeft de geschiedenisbeoefening zich naar wisselende doelstellingen gericht⁽²⁾. Uiteindelijk tekent zich in de hedendaagse geschiedenisbeoefening de tendens af waarbij deze discipline als een gedragswetenschap wordt beschouwd⁽³⁾. Uit de studie van de concrete historische feiten worden daarbij zogenoemde ‘bescheiden wetmatigheden’ (dus niet: wetten), ofte recurrenties afgeleid, die het menselijke gedrag in een bepaalde historische context moeten helpen verklaren, desgevallend ook in het heden of naar de toekomst toe⁽⁴⁾.

In de eigentijdse geschiedenis wordt deze functie van de geschiedenis fataal in de schaduw gesteld omdat de feiten waarop dergelijke verklaringen moeten steunen geheel of gedeeltelijk onbekend zijn of zelfs als onjuist tot ons zijn gekomen. De eerste taak van de historicus bestaat er in dit geval in de feiten te verzamelen om op die manier het concrete verleden nauwkeurig te kunnen beschrijven.

Een bijkomende complicatie hierbij betreft het bronnenmateriaal. De traditionele hoofdbron van de historicus, het geschreven document, is vaak niet beschikbaar. Niet alleen omdat vooral in de recentste periode veel feiten geen schriftelijke neerslag kennen (veel onderhandelingen die per telefoon worden afgewikkeld bijvoorbeeld), maar vooral omdat, in België, de officiële archieven, als gevolg van de archiefwet van 1955 in principe een eeuw lang ontoegankelijk blijven, terwijl private archieven vaak niet ter beschikking worden gesteld wegens de betrokkenheid van de bezitters ervan bij de feiten. Een aanvulling hierbij is dan meestal het interview, met alle problemen vandien: de geïnterviewde verzwijgt feiten, is er al vergeten, geeft er een gekleurde versie van, enzovoorts. Bovendien lijkt het interview, een bij uitstek journalistieke techniek, veel historici niet te liggen. Slechts de laatste jaren maakt de zogenaamde oral history als specifieke discipline opgang, maar dan bijna uitsluitend voor de sociale geschiedenis⁽⁵⁾.

(1) Waar de grens in de tijd precies ligt, is niet erg duidelijk, maar doorgaans wordt het interbellum als dusdanig beschouwd. Het uitbreken en de afloop van de Eerste Wereldoorlog wordt daarbij aanzien als het afsluiten van een periode, die in 1789 begon. Thans is aan de Rijksuniversiteit te Gent een voorstel, uitgaande van prof. dr. Herman Balthazar, hangende om de zogenaamde Nieuwste Tijden in 1914 te laten ophouden en de eigentijdse geschiedenis daar als een aparte historische periode te laten op volgen.

(2) F. Stern, The varieties of history from Voltaire to the present, Macmillan, London-Basingstoke, 1970²; G. Harmsen, Inleiding tot de geschiedenis, Ambo, Bilthoven, 1968.

(3) J. Dhondt, ‘L'histoire récurrente’, in: Diogène. Revue internationale des sciences humaines, LXXV, 1971, pp. 26-59; H. Gaus en E. Witte, ‘L'histoire, science de comportement’, in: Revue belge d'histoire contemporaine, IV, 1973, 3-4, pp. 475-501. Een daarmee parallelle visie vanuit de sociale wetenschappen merkt men in C. Wright Mills, De sociologische visie, Het Spectrum, Utrecht-Antwerpen, 1972², pp. 154-177; C. Wright Mills, ‘The historical imagination’, in: H.S. Kariel (ed.), The political order. A reader in political science, Basic Books, New York-London, 1970, pp. 380-384. Zie ook E.E.G. Vermeulen, Historisch? Twee opstellen over de aard van de geschiedeniswetenschap, Wetenschappelijke Uitgeverij, Amsterdam, 1972.

(4) Om die reden is de term ‘historiografie’ enigszins ongelukkig, omdat hierin enkel wordt verwezen naar het beschrijvende aspect van de geschiedenisbeoefening.

(5) Cf. P. Thompson, The voice of the past. Oral history, Oxford University Press, Oxford-London-New York, 1978. Eén van de weinige studies waarin het interview werd aangewend in de politieke geschiedenis is W.B. Quandt, Revolution and political leadership 1954-1968, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (Mass.), 1969.

[p. 699]

Eén en ander heeft als gevolg dat de goeroes van de historiografie, wie het hoofdzakelijk om bronnenkritiek en eruditie te doen is, de eigentijdse (en zelfs de nieuwste) geschiedenis niet zonder minachting als een soort veredelde journalistiek beschouwen. Dat dit kan leiden tot een zekere schroom in de traditionele historische wereld hoeft dan ook niet te verbazen. Het gevolg is dan ook dat niet zelden journalisten zich op dit terrein begeven, al was het maar omdat deze feiten uit het verleden nog altijd nauwe banden hebben met het heden, door het voortbestaan van bepaalde instellingen, het nog in leven zijn van zekere personen, enzovoorts⁽⁶⁾.

Zo wordt dan de hele collaboratieproblematiek van tijdens de Tweede Wereldoorlog in België voor het eerst in zijn globaliteit behandeld door BRT-televisiejournalist Maurice De Wilde in zijn reeks uitzendingen De Nieuwe Orde. Ofschoon ín wetenschappelijkhistorische kringen opvallend veel belangstelling en waardering voor De Wildes werk bestaat, wordt daar, en ook erbuiten, geaarzeld hem als een historicus te beschouwen⁽⁷⁾. De reden daarvoor is echter niet in eerste instantie te zoeken in het feit dat De Wilde ‘slechts’ informatie en géén recurrenties te bieden heeft, maar hoofdzakelijk in het gebruikte medium, een onderscheid dat De Wilde zelf ook expliciet maakt⁽⁸⁾. Ook in de methodiek merkt men een verschil. Waar beroepshistorici slechts interviews maken wanneer het andere, geschreven bronnenmateriaal in gebreke blijft, gaat De Wilde uit van de journalistieke methode van het interview, waarbij de documenten veeleer als controle- en achtergrondmateriaal fungeren.

Bovendien kan men zich niet van de indruk ontdoen dat beroepshistorici zich enigszins in het gedrang gebracht voelen door de resultaten die De Wilde heeft bereikt⁽⁹⁾. Toch moet gezegd dat de geschiedschrijving rond de Tweede Wereldoorlog sinds pakweg 1970 met grote sprongen is vooruit gegaan en een aantal fundamentele studies heeft opgeleverd⁽¹⁰⁾. Konden sommige van deze werken ondanks hun wetenschappelijk karakter op een relatief breed publiek succes bogen, de reële impact ervan was lang marginaal buiten de wetenschappelijke kringen. Niemand kan bijvoorbeeld nu nog met goed fatsoen het bestaan van een zogeheten vijfde colonne vóór de Duitse inval van 10 mei 1940 loochenen, zoals dat door Maurice De Wilde werd bewe-

(6) Dit soort ‘onthullingen’ van feiten kunnen toch ver in het verleden teruggaan. Cf. de reeks artikelen over het ontstaan van België, geschreven door Walter de Bock in Knack, oktober-november 1975) later gepubliceerd als ‘Rotschild et la Société Générale aux origines de l'état et de la dynastie belges’, in: Contradictions, nr. 23-24, 1980, pp. 81-119).

(7) In Le Soir, 23 april 1982, heeft Guido Van Damme het voortdurend over ‘journalisme d'investigation’, naar analogie met de Angelsaksische term ‘investigative journalism’: onthullende journalistiek die er vooral op gericht is onbekende (bewust verborgen gehouden) feiten aan het licht te brengen (zie P. Heil, Werkwijzer voor journalistiek denken en doen, Wetenschappelijke Uitgeverij, Amsterdam, 1980, p. 109).

(8) In interviews (Knack, 14 maart 1979 en 24 maart 1982; Humo, 18 maart 1982; Spectator, 27 februari 1982; De Volkskrant, 19 april 1982) beklemtoont Maurice De Wilde dat hij eerst het werk van de historici heeft moeten doen en dan pas ‘zijn’ werk als maker van TV-programma's kon aanvatten.

(9) Zie bijvoorbeeld de wat wrevelige reacties van directeur Jean Vanwelkenhuyzen van het Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, in La Libre Belgique, 19 april 1982

(10) Bijvoorbeeld J. Gérard-Libois en J. Gotovitch, L'an 40. La Belgique occupée, CRISP, Bruxelles, 1971¹, 1980⁶; A. De Jonghe, Hitler en het politieke lot van België (1940-1944). De vestiging van een Zivilverwaltung in België en Noord-Frankrijk. 1, De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen-Utrecht, 1972; J. Stengers, Léopold III et le gouvernement: les deux politiques belges en 1940, Duculot, Paris-Gembloux, 1980.

[p. 700]

zen. Twee jaar echter na het verschijnen van een studie waarin overtuigend werd aangetoond hoe de roemruchte ontmoeting tussen koning Leopold III en Adolf Hitler in Berchtesgaden op 19 november 1940 tot stand kwam en welke beslissende rol de Belgische koning daarin speelde⁽¹¹⁾, kon een kwaliteitskrant het zich nog permitteren te stellen dat het initiatief tot deze ontmoeting van Hitler was uitgegaan⁽¹²⁾.

Er stellen zich voor het beoefenen van deze eigentijdse geschiedenis (die in het Frans histoire immédiate, in het Duits Zeitgeschichte en in het Engels instant history wordt genoemd) een aantal problemen, die overigens niet zo specifiek zijn voor dit soort geschiedenis, maar er zich wel duidelijker manifesteren en ook in de kritiek op het werk van Maurice De Wilde naar voren zijn gekomen.

Eén aspect daarvan is het feit dat de historicus de afloop van het door hem bestudeerde historische proces precies kent en de feiten daardoor nooit ziet (kan zien) zoals de tijdgenoot die heeft ervaren⁽¹³⁾. Collaborateurs hebben door de loop van de geschiedenis ongelijk gekregen, omdat het nazi-leger is verslagen, en aanhangers van de Nieuwe Orde, dus voorstanders van een meer autoritair bewind, evenzeer, omdat uiteindelijk de (burgerlijke) democratie is hersteld. Herhaaldelijk is Maurice De Wilde ervan beschuldigd zich als een ‘inquisiteur’ op te stellen, die, vanuit de wetenschap dat de door hem ondervraagde personen uiteindelijk op het verkeerde paard hebben gewed, de Nieuwe Orde-aanhangers in beschuldiging wil stellen⁽¹⁴⁾. Het minste wat men daarvan kan zeggen, is dat De Wilde uitdrukkelijk de ‘zwarten’ van indertijd is gaan interviewen om hun motieven te leren kennen⁽¹⁵⁾. Het kan bijgevolg nauwelijks anders dan dat die reacties steunen op een gevoel van wrok omdàt men ongelijk heeft gekregen.

Ernst Nolte, die veel over het Duitse fascisme heeft gepubliceerd, stelt in dit verband: ‘diese Geschichtschreibung darf nicht eine bloße Formel und nicht eine Legendenerzählung vom Sieg des progressiven Lichts über die reaktionäre Finsternis sein, sondern sie muß sich der ganzen Kompliziertheit und der verwirrenden Natur eines Prozesses stellen, in dem die edelsten Motive zu den schrecklichsten Taten führten, in dem stets das Ungewollte Wirklichkeit wurde, in

(11) A. De Jonghe, op.cit., pp. 214-312.

(12) De Standaard, 6 maart 1974. Ik dank deze referentie (samen met nog enkele andere) aan prof. Herman Balthazar.

(13) In dit verband wordt de historicus ‘un prophète infaillible’ genoemd: J. Dhondt, ‘Histoire et réconstitution du passé’, in: Revue de sociologie, 1963, 4, p. 823. Het bewustzijn van dit probleem duikt ook op in J. Vanwelkenhuyzen, Les avertissements qui venaient de Berlin, 9 octobre 1939 - 10 mai 1940, Duculot, Paris-Gembloux, 1982.

(14) Dit verwijt kwam vooral vanuit rechtse kringen, cf. Gazet van Antwerpen, 13 en 19 april 1982. Typisch is ook de uitlating van E. de V. (waarachter de Nieuwe Ordesympathisant Arthur De Bruyne schuilgaat) in 't Pallieterke, 4 maart 1982: ‘“Vae victis: wee de overwonnenen” en: de overwinnaars schrijven de geschiedenis; de officiële geschiedenis althans’. Vaak wordt De Wilde verweten als een krijgsauditeur op te treden, verwijzend naar de juridische procedures (voor militaire rechtbanken) waarmee de collaboratie werd bestraft.

(15) Zie de in (8) aangehaalde interviews.

[p. 701]

dem Revolution und Reaktion, Fortschritt und Rückschritt sich auf das sonderbarste und bis zur Unerkennbarkeit mischten’⁽¹⁶⁾. Herman Balthazar legt bij deze integraliteit in de studie van de Tweede Wereldoorlog meer bepaald de nadruk op de noodzaak van het integreren van de historische feiten in hun ideologisch kader⁽¹⁷⁾, en stipt daarbij aan: ‘wanneer men (...) niet in staat blijkt tot een veel grondiger (...) relativering van de ideologische motivaties, dan staan we helaas nergens met onze les over 1940 en volgende jaren’⁽¹⁸⁾.

Het valt op dat Maurice De Wilde dit zeer expliciet heeft gedaan; de hele conceptie van zijn reeks uitzendingen stoelt op dit principe. Zijn onderwerp was namelijk de collaboratie an sich, terwijl hij toch één derde van zijn reeks (de 17 afleveringen die dit jaar zijn uitgezonden) aan het fenomeen van de Nieuwe Orde, meer bepaald de pre-collaboratie, heeft gewijd, en daarbij heeft getracht alle neigingen tot autoritair denken, voornamelijk vóór de oorlog, te traceren. Dit heeft een zeer belangrijke consequentie voor het geschiedenisbeeld. Tot niet zo lang geleden heerste de overtuiging dat de collaboratie met de Duitse bezetter een verschijnsel was dat zich beperkte tot enkele extremistische groeperingen⁽¹⁹⁾, vooral het Vlaamsnationalisme. Men zou het zelfs omgekeerd kunnen stellen: het gefixeerde geschiedenisbeeld moest ondermeer bewijzen dat de repressie zich heeft gericht op de bestraffing van hen die wel degelijk ‘schuldig’ waren, mét inbegrip van de notie dat wie niet bestraft is, ook niet schuldig is geweest. Het heeft lang geduurd eer dit manicheïstische wereldbeeld enig weerwerk kreeg⁽²⁰⁾. Nu Maurice De Wilde heeft aangetoond⁽²¹⁾ dat het autoritaire denken in de hele Belgische samenleving aanwezig was, niet in het minst in de traditionele machtsgroepen, heeft het collaboratieverschijnsel zijn noodzakelijke ideologische achtergrond gekregen.

Rest dan nog het probleem van de objectiviteit. De Wilde is herhaaldelijk van subjectiviteit beschuldigd⁽²²⁾, tot zelfs door koning Leopold III toe⁽²³⁾. Het is zeker een feit dat De Wilde zich niet heeft gehouden aan de traditioneel door de BRT gehanteerde formule van objectiviteit, zijnde de som van de subjectiviteiten van de grote politieke partijen⁽²⁴⁾. Het moet gezegd dat van De Wildes uitzendingen niet kan worden ontkend dat ze geëngageerd zijn. Het is onmiskenbaar zijn ambitie geweest een zwarte vlek in ons vaderlands verleden op te vul-

(16) E. Nolte, ‘Zeitgeschichtsforschung und Zeitgeschichte’, in: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, XVIII-1, januari 1970, p. 4.

(17) H. Balthazar, ‘Omtrent H. De Man’, in: Vlaams Marxistisch Tijdschrift, VIII-1, maart 1973, pp. 5-10.

(18) Id., p. 7.

(19) Zie een uitdrukking hiervan in de vrij recente Winkler Prins Encyclopedie van de Tweede Wereldoorlog. Deel 1, Elsevier, Brussel-Amsterdam, 1980, pp. 151-152.

(20) Bijvoorbeeld in J. Gérard-Libois en J. Gotovitch, op.cit., waar het bijzonder bruikbare begrip ‘l'air du temps’ als verklaringselement voor de verspreiding van het autoritaire denken werd ingevoerd (zie ook de vrije tribune van de auteurs in Le Soir, 23 oktober 1980); en E. Defoort, Charles Maurras en de Action Française in België, B. Gottmer, Nijmegen/Orion, Brugge, 1978, pp. 355-376.

(21) Men consultere, behalve video-opnamen van de uitzendingen, M. De Wilde, De Nieuwe Orde, De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen-Amsterdam, 1982.

(22) ‘Na de achtste uitzending (...) spijt het ons zeer te moeten schrijven dat wij niet meer geloven in de objectiviteit en dus de onbevooroordeelde houding van Maurice De Wilde als historisch vorser’ (Gazet van Antwerpen, 19 april 1982).

(23) Zie de tekst van zijn brief van 28 april 1982 aan de regering, afgedrukt in o.m. De Standaard, 30 april/1-2 mei 1982.

(24) In de in (8) vermelde interviews heeft hij dat ook uitdrukkelijk zo gesteld.

[p. 702]

len en hij nam het daarbij expliciet op voor de ‘kleine man’. Er is namelijk het dubbele bedrog. Aan de ene kant spiegelden de nazi's aan de leidende collaborateurs een toekomst binnen het Derde Rijk voor, die ze helemaal niet wensten te realiseren; Vlaanderen zou hoe dan ook in het Germaanse Rijk worden opgeslorpt⁽²⁵⁾. Maar iets anders dan bedrog kan je moeilijk verwachten van een militaire bezetter. Aan de andere kant werd die kleine man beetgenomen door een stoet van gezagsdragers. Niet alleen was er een bepaalde clerus die Vlaamse jongens onder anti-bolsjevistische slogans aan het Oostfront de dood injoeg en tijdens de repressieprocessen weigerde zijn verantwoordelijkheid op te nemen, bovendien waren er de Vlaamse leiders, die bijvoorbeeld afwisten van de onmenselijke toestanden in de Duitse kampen waar kandidaat-Oostfronters werden opgeleid, maar toch niet aarzelden om ze er te blijven heensturen, terwille van hun eigen positie in bezet België. Objectief? Misschien niet, nog afgezien van het feit dat objectiviteit niet bestaat, maar men was hoe dan ook van tevoren gewaarschuwd. Overigens moet men De Wilde nog altijd op de eerste moedwillige fout in zijn indrukwekkend exposé betrappen. Naast ‘objectiviteit’ bestaat er immers nog zoiets als eerlijkheid en journalistieke (historische?) deontologie.

De voornaamste verwijten aan Maurice De Wilde willen dat hij ‘links’ (erger nog: ‘socialist’) en ‘anti-Vlaams’ is, omdat hij enerzijds de democratie verdedigt tegen oorlog en dictatuur en anderzijds omdat hij het bedrog van de self-assigned Vlaamse leiding niet verdoezelt.

Het is inderdaad duidelijk dat De Wildes uitzendingen ontmaskerend zijn. Dit is natuurlijk heel wat anders dan een ontluistering van Vlaanderen⁽²⁶⁾; het is wel een afbreken van mythes die sommigen om ‘Vlaanderen’ en om zichzelf hebben opgehangen. Het is een ontmaskering van hen die zich, toen ze het ogenblik daarvoor rijp achtten, hebben opgeworpen als de leiders en enige erfgenamen van de nobele en volstrekt eerbiedwaardige zaak die de Vlaamse beweging is, en zich hebben aangematigd te spreken in naam van heel dat Vlaanderen, zonder dat zij daar door wie dan ook toe gemandateerd waren. Zij waren immers de elite en de parlementaire democratie, daar moesten zij niets van hebben. Als zij vandaag beweren dat Vlaanderen wordt

(25) Volgens een OSS-rapport van 23 april 1945 (gepubliceerd in De Morgen, 24 april 1982) bestond er een plan waarbij koning Leopold III in Duitse dienst Gauleiter van België zou worden.

(26) Zoals bijvoorbeeld gewezen collaborateur Lode Claes stelde in De Standaard, 10 maart 1982.

[p. 703]

beledigd, omdat hun eigen bedrog aan de kaak wordt gesteld, bewijzen zij niets te hebben geleerd van de hele oorlogsgeschiedenis: ze blijven zich nog altijd opwerpen als de verpersoonlijking van Vlaanderen, nogmaals: zonder dat zij daar enige volmacht voor hebben.

De ontmaskering is niet mis. Dat de SS'er Ward Hermans, die er prat op gaat Vlaamse krijgsgevangenen te hebben vrijgekregen uit Duitse kampen⁽²⁷⁾, vóór de oorlog een betaald agent van de Duitse nazi-partij was, dat VNV-leider Staf De Clercq in 1936 zoveel geld van het nazi-Propagandaministerie kreeg toegestoken dat hij er zich onvermijdelijk persoonlijk mee verrijkt moet hebben, dat de Militaire Organisatie van het VNV niet alleen zorg droeg voor de volksziel van de in 1939 gemobiliseerde Vlaamse soldaten, maar ook sabotage-opdrachten voor de Duitse Abwehr moest uitvoeren. Met als uiteindelijke vraag: wat zegt dit alles over de morele integriteit van hen die zich opwierpen als de belichamers van 't Vlaams volkseigen?

Dit alles geldt overigens niet alleen voor de usurpatoren van de Vlaamse beweging, maar evenzeer voor de kerk, de koning, de grote partijen (ook de socialistische), de legerleiding, enzovoorts, voor al wie door ‘l'air du temps’ van het anti-democratische denken was besmet.

Tot slot nog twee opmerkingen. Het valt op dat veel van De Wildes interviews met personen wier ongelijk door de geschiedenis is aangetoond, werden opgenomen in fraaie buitenverblijven of in rijke interieurs. Zo mislukt schijnen zij dan toch niet te zijn, zeker niet in het sociale leven. Bovendien kan men zich afvragen of ze politiek dan wel volledig mislukt zijn. Er is nauwelijks schaamte te merken bij de geïnterviewde aanhangers van de Nieuwe Orde. Immers, waarom zou men moeten verlegen zijn om het feit dat men veertig jaar geleden anti-communistisch was, dat men veertig jaar geleden gekant was tegen een franstalige staat die Vlaanderen uitbuit, dat men veertig jaar geleden zoniet racist, dan toch tegenstander was van vreemdelingen en andere volksvreemde elementen? In veel gevestigde kringen is het weer bon ton om al deze meningen toegedaan te zijn. Belangrijk is dat daardoor de ideologische component, waaruit al deze attitudes voortvloeien, in stand gehouden kan worden. Misschien is dat dan toch een recurrentie, als men die er per se wil bijhebben, die zich dan situeert op het vlak van de continuïteit⁽²⁸⁾.

(27) Bij zijn proces na de oorlog werd dit hem als een verzachtende omstandigheid aangerekend en Hermans heeft de desbetreffende passage uit het vonnis op zijn naamkaartjes laten afdrukken.

(28) Een voor de hand liggende parallel is die van de economische crisis; cf. E. Verhoeven en F. Uytterhaegen, De kreeft met de zwarte scharen. 50 jaar rechts en uiterst rechts in België, Masereelfonds, Gent, 1981; W. De Bock e.a., Extreem-rechts en de staat, Epo, Berchem, 1981.

[p. 704]

Vermoedelijk ligt daarin de reden waarom men zich constant de vraag blijft stellen waarom het nodig is de oude hartstochten van enkele decennia weer op te roepen, en of het niet beter was het boekje van het oorlogsverleden maar weer te sluiten. Vooreerst bewijzen de uitzendingen van Maurice De Wilde dat dit boekje nooit is geopend, en dat het ook bewust gesloten wordt gehouden. Dat de passies weer hoog zouden oplaaien is weinig waarschijnlijk; dat men ervoor bevreesd is, kan wel gelden als een bewijs voor die ideologische continuïteit. Het boekje dicht houden betekent echter eveneens dat het gefixeerde beeld van het verleden, waarin de good guys duidelijk van de bad guys werden onderscheiden en ze respectievelijk hun beloning en hun straf hebben gekregen, alvast niet zou worden verstoord. Alvast niet voor het grote publiek dat Maurice De Wilde tot het zijne kan rekenen. Want wat dat betreft worden de historici en hun boeken met voetnoten slechts als de hofnarren van de geschiedenis gebruikt.

Er is bovendien nog iets anders. Volgens de historicus Benoît Verhaegen komen de diepere kenmerken van een samenleving, die in normale tijden een enigszins verborgen bestaan leiden, pas ten volle in crisissituaties aan de oppervlakte. Het concept van een crisis is er immers een van spanningen, conflicten en breuklijnen, waarvan het latente karakter in periodes van snelle veranderingen worden geactiveerd⁽²⁹⁾. De bezetting van België door de nazi's in mei 1940 was zo'n crisissituatie⁽³⁰⁾. In die zin is de studie van de Tweede Wereldoorlog - en überhaupt een titanenarbeid als De Nieuwe Orde - dan ook bijzonder zinvol, en wordt het ook duidelijk waarom ook anderen dan de stokoude participanten aan de gebeurtenissen van vier decennia geleden niet bijzonder in hun schik zijn met het feit dat honderdduizenden kijkers elke week in hun huiskamer met die realiteit worden geconfronteerd.

(29) Zie beschouwingen hieromtrent in B. Verhaegen, Rébellions au Congo, CRISP, Bruxelles, 1969.

(30) Dit was eigenlijk ook het basisconcept van J. Gérard-Libois en J. Gotovitch, op. cit.; over de gebeurtenissen van mei 1940 schrijven zij ‘que chaque position, chaque réaction même avait un sens politique dont les racines remontaient à l'avant-guerre, et qui visait, en fait, l'après-guerre’ (voorwoord, niet gepagineerd).