Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 673]

Vlaamse Fabels 4
De imaginaire Vlaming

Jules Destrée zei dat er geen Belgen waren, alleen maar Walen en Vlamingen. Zelfs dat laatste betwijfel ik, want wat hebben de mensen die in België boven de taalgrens wonen nu eigenlijk met elkaar gemeen? Historisch bitter weinig, zoals alleen al blijkt uit het feit dat Brabanders en Limburgers zich de label Vlaming moeten laten welgevallen, die alleen inwoners van het vroegere graafschap Vlaanderen in rechte toebehoort. Over het Vlaamse ras kunnen wij in dit door vreemde troepen zo vaak geteisterd wingewest maar gevoeglijk zwijgen. Waarschijnlijk zijn de verfoeide Walen méér onze stambroeders dan de gereformeerde boeren die Zuid-Afrika nu al driehonderd jaar bezetten. En dat taal ons verbindt, zullen een Poperingenaar en een Maaskanter nog niet zo gauw toegeven. Wij zijn in de Belgische staat géén Walen: dat is onze enige band.

Die definitie is negatief. De Vlaming moge dan geen identiteit van zichzelf hebben, hij heeft er een gekregen in zijn relatie tot wat hij niét is. Zo'n relatie vertoont alle eigenschappen van wat in de Franse psychoanalyse een spiegel- of imaginaire relatie heet. Waarin bestaat die? Het kind dat in zijn allereerste levensmaanden zichzelf als een onsamenhangend, verbrokkeld lichaam ervaart, verkrijgt pas een indruk van eenheid door het beeld dat het van zichzelf in de spiegel te zien krijgt. Dit beeld is, ondanks zekere overeenkomsten, toch fundamenteel een ‘ander’. De belangrijkste afwijking is juist dat het een spiegelbeeld is, dus een omgekeerde projectie. Toch krijgt de jonge mens via dit beeld zelfbewustzijn. De noodzakelijke afwijkingen die tussen het ik en het spiegelbeeld bestaan, kunnen gevoelens van agressie wakker roepen, die zowel tegen andere identificaties (ouders, broers, vrienden) als tegen de eigen persoon gericht kunnen worden.

Toen België 150 jaar geleden geboren werd, was Vlaanderen daarin een even vormeloze verschijning als het ikbewustzijn van de zuigeling. De Vlaming heeft pas een gezicht gekregen in de confrontatie met de ander, de Franssprekende. In de strijd om gelijkberechtiging kreeg de Noordbelg identiteit. Hij vroeg om zoals zijn landgenoten in de eigen taal gecommandeerd, berecht en geïnstrueerd te worden, hij

[p. 674]

eiste gelijkwaardigheid op economisch, financieel en administratief gebied, hij modelleerde zichzelf naar hun beeld en gelijkenis. De Vlaming kon dus paradoxalerwijze slechts zichzelf worden door zoveel mogelijk gelijk te worden aan een ander, een ander die in tal van opzichten zijn tegenbeeld was: een socialist, een goddeloze, een arbeider.

Op dit ogenblik is die strijd gestreden, al beweren taalpartijen en Leuvense economen van niet en gaat Jozef van Overstraeten in De Autotoerist onverdroten verder de duizend-en-één ‘achteruitstellingen’ van de Vlamingen aan de kaak te stellen. Dit alles is typisch voor het Vlaamse masochisme, dat zich ook in de slagzin ‘Arm Vlaanderen’ zo vaak uit: in feite gaat het om zelfvernietigingsdrang wegens onvrede over de eigen identiteit. Wallonië is trouwens al lang geen streefbeeld meer: de slabakkende economie, de verouderde industrie, de teruglopende bevolking wijzen in een andere richting. Alles bij elkaar is het dus een gedroomd slachtoffer om als zondebok te dienen voor de krisis die het moeizaam verworven zelfbewustzijn van de Vlamingen thans door elkaar schudt.

Intussen heeft de politiek van gelijkheid tot een aantal absurde compromissen geleid. Zoals de inruiling van de streek Komen-Moeskroen voor de Voerstreek. Of het eentalig maken van de richtingborden, zodat de buitenlander die onze taalgrens overschrijdt verbaasd hele steden van de aardbodem ziet verdwijnen. Eenzelfde logica levert ons het Nederfrans op van ‘Voor onze kinderen rijdt voorzichtig’ en ‘Ministerie van Nationale Opvoeding’.

In een brief aan De Standaard van 12 november 1981 maakt een lezer zijn beklag over ‘de ongerijmdheid op de Belgische landkaart die telkens op de achtergrond van het beeld verschijnt tijdens de nieuwsberichten over België. Op die kaart staat de bijrivier van de Maas, nl. de Samber, afgebeeld, terwijl de belangrijkste bijrivier van de Schelde, nl. de Leie, afwezig is.’ Hij gaat verder: ‘Ik heb hierover al tweemaal naar de BRT geschreven, maar zonder resultaat. Ik ben me ervan bewust dat het hier niet gaat om een “vitale” discriminatie van het Nederlandstalig gebied van ons land, maar het komt me wel als een “symbolische” tekortkoming voor tegenover Vlaanderen.’ - Quod erat demonstrandum.