Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 515]

Film
Filmgeile schrijvers gevraagd?

In een van de laatste nummers van het tijdschrift Kruispunt (sept. '81, nr. 79) schrijft Robert Vrielynck een tweetal bladzijden over Film en Literatuur.

Kern van zijn betoog is een oproep aan de ‘literatoren en jonge letterkundigen’ om zich te wijden aan het schrijven van scenario's. Letterlijk: ‘Van eigentijdse literatoren zou verwacht mogen worden dat ze enerzijds over voldoende talent beschikken om een verhaal te kunnen struktureren en anderzijds zich specifiek gaan toeleggen op die aspekten, die een audiovisuele verwerking kenmerken’ (p. 11).

Deze noodkreet vanuit de Vlaamse filmwereld - R. Vrielynck is ook lid van de selectiecommisie, die beslist over het al of niet toekennen van overheidssubsidie aan de ingediende projecten - is allesbehalve verrassend. Het falen van de Vlaamse film wordt sinds jaar en dag toegeschreven aan het ontbreken van degelijke scenario's.

Het schrijven van filmscenario's heeft men tien jaar geleden gepoogd te stimuleren door de bekende wedstrijd voor ‘het beste Nederlandstalige filmscenario’. Tot op vandaag heeft die slechts twee mineure Vlaamse filmpjes (Het einde van de reis, Peter Simons, naar een scenario van Willy Van Sompel, tweede prijs in 1978, en De Terugtocht, Rob Van Eyck, naar een scenario van Kris Bossiers, winnaar in 1975) opgebracht.

Daar een cursus scenarioschrijven op de (te) talrijke Belgische filmscholen (er zijn er niet minder dan elf - zes Nederlandstalige en vijf Franstalige!) onbestaande is, probeerde men dan de scenario-kwestie op te vangen door een cursus (in 1979 en 1980), gegeven door Amerikaanse deskundigen. Een aardig idee, dat in verschillende Europese landen werd nagevolgd. Spijtig genoeg hielden de organisatoren geen rekening met het feit dat heel wat aspirant-scenarioschrijvers zich zo maar niet gedurende drie werkweken konden vrijmaken om in Brussel school te lopen.

Evenmin als de scenariowedstrijd heeft de scenariocursus tot vandaag op het Vlaamse filmscherm enig spoor nagelaten. Vandaar dat R. Vrielynck de filmbal terugkaatst naar de schrijvers-literatoren. Ten onrechte.

Bij heel wat Vlaamse schrijvers bestaat al jaren een meer dan oppervlakkige interesse voor het filmmedium.

In de jaren zestig zette J. Weverbergh op de literaire bijeenkomsten in het artistieke Brusselse Pilipili-café jonge schrijvers aan zich toe te leggen op de soft ware van de elektronische media. Had de mediaprofeet Mc Luhan ook niet het einde van het boek voorspeld? Er ontstond bovendien een crisis in de literatuur, die niet enkel van economische aard was. Het feit dat het literaire boek ten gevolge van de opkomende concentratiebeweging in de uitgeverswereld een louter industrieel produkt dreigde te worden, was immers slechts één aspect. Jonge, vooral sociaal geëngageerde auteurs begonnen te twijfelen aan de impact van hun ‘boodschap’. Had het nog zin via het schrift ‘de mensen een geweten te schoppen’? Met lede ogen stelden ze vast hoe talrijk het publiek was dat door het filmmedium werd bereikt.

[p. 516]

Schrijvers als Walter van den Broeck, Daniël Robberechts, Hubert Lampo, Marcel van Maele, Daniël Van Hecke, Patrick Conrad, wijlen L.P. Boon, om van Hugo Claus nog niet te gewagen, waren en zijn niet blind voor de sociologische invloed die van het audiovisuele medium uitgaat. Allen werden bij hun pogingen om zich aan dat dure medium te gewagen in hun creativiteit gefnuikt of op zijn minst ontgoocheld. Al te vaak stuitten ze op de onwil of het onbegrip van hen die in Vlaanderen een filmbeleid zouden moeten voeren.

Enkele voorbeelden. In de persbrochure n.a.v. het uitbrengen van Vrijdag verklaarde Hugo Claus: ‘Ik had inderdaad al verschillende aanvragen gedaan bij de Commissie ter Bevordering van de Nederlandstalige Culturele Film, voor andere werken weliswaar. Maar die werden steeds afgewezen. Blijkbaar hadden ze hier wél een goed oor naar.’

Daniël Robberechts werkte twee jaar geleden voor de B.R.T. intens aan een scenario, Een naar landschap, een nare plaats. Jef Cornelis zou de film realiseren... Het project blijkt inmiddels in één van de zovele laden terechtgekomen.

Daniël Van Hecke (De IJsheilige, De mutant) schreef voor de scenariowedstrijd twee scenario's (Heb de mensen lief, maar vergeet de vogels niet, derde geklasseerd in 1974, en Pa, de Indianen komen -1976) en een t.v.-spel De Lifters, dat hij bij de Dienst Drama van de B.R.T. instuurde (Van Hecke wacht sinds meer dan één jaar op antwoord). De auteur is het nu beu zijn inkt te vergooien aan scenario's die toch geen kans krijgen, en schrijft momenteel weer een nieuwe roman, De Vlucht, waarvan inmiddels een hoofdstuk in het N.V.T. werd opgenomen.

Over de tribulaties die Hubert Lampo bij de verfilming van o.m. Joachim Stiller beleefde, moet je de auteur (en de kineast H. Kümel) horen...

Dat zijn slechts enkele van de talrijke gevallen, waarbij men ‘literatoren en jonge schrijvers’ op het audiovisuele vlak de mogelijkheden ontnam en ontneemt.

Als voorbeeld van hoe ‘filmen’ in Vlaanderen wordt gestimuleerd nog het volgende. Twee jaar vóór het overlijden van L.P. Boon plande Luna-Films Gent o.l.v. R. Vrielynck - toen nog geen commissielid - een documentaire over en mèt L.P. Boon. Medewerkers werden aangesproken, voorbereidingen werden getroffen. Men wachtte op het fiat van het Ministerie van Cultuur voor de eigenlijke aanpak. Nadat de auteur op 15 mei 1979 overleden was, toonde de overheid zich bereid het project te subsidiëren...

Kortom, het tekort aan degelijke scenario's is slechts een rookgordijn, een technische aangelegenheid, die dan ook technisch op te lossen is. De belangrijkste oorzaak waarom de Vlaamse film in een permanente crisis verkeert, ligt in het ontbreken van enig filmbeleid op het gebied van de produktie en de distributie. De tijd die verloopt van het indienen van een scenario tot het in omloop brengen van de film in de bioscoop betekent voor zowel de producent als de realisator een lange, meestal twee tot drie jaar durende lijdensweg. De selektiecommissie, die de subsidie moet toekennen, hanteert geen vaste normen, tenzij misschien een zekere voorkeur voor scenario's op basis van bekende literaire werken. De mogelijkheid dat de Minister van Cultuur over hun hoofden heen beslist, is daarenboven niet denkbeeldig. Dame Rika De Backer kende al-

[p. 517]

dus het door de Commissie afgekeurde project De Leeuw van Vlaanderen op de vooravond van de regeringswisseling nog vlug niet minder dan 30 miljoen frank (wat ongeveer de helft is van het totaalbudget dat voor film in 1982 is voorzien) toe.

Eenmaal 60 procent (het maximum) van het totaalbudget is toegekend, kan de producent op zoek gaan naar de resterende 40 procent, wat op zichzelf een hopeloze onderneming is. Wie in de privé-sector is zo gek te investeren in de Vlaamse film? Het gevolg is een wanhopig geknoei om toch maar met die 60 procent overheidssubsidie rond te komen: nauwelijks of helemaal niet betaalde medewerkers vinden enz.

Daarenboven, en dat is de valkuil, en zo goed als de dood van de Vlaamse film, komt de filmmaker in de klauwen terecht van de bureaucraten van niet minder dan vier ministeries, die zich over het dossier buigen alvorens een ‘eerste’ schijf van het toegekende budget uit te keren. Vóór de cineast met de eerste aalmoes kan starten, zit hij te niksen of gaat leningen tegen hoge rente aan. De scenarioschrijver vraagt zich inmiddels af, of er überhaupt nog iets van komt. Tenzij hij als eerste werd uitbetaald en zich vergenoegt met de centen. Het dossier slingert ondertussen rond op de kabinetten van de technokraten in Brussel, die nauwelijks enige interesse voor noch weet hebben van film, laat staan van de Vlaamse film. Op die manier is een continue film-, evenmin als een continue scenarioproduktie, onmogelijk.

Is de produktie van de film op zichzelf een lange lijdensweg, nog slechter is het gesteld met de distributiemogelijkheden. Meestal wordt voor de promotie van de film nauwelijks iets gedaan. In het toegekende budget is op dat vlak trouwens niets voorzien. Met een première-voorstelling, een filmgala met receptie, waaruit de aanwezige Minister van Cultuur zelfgenoegzaam politieke munt weet te slaan, is de kous af. De bioskoopboeren laten het afweten en de film verdwijnt (samen met het werk van de scenarioschrijver!) in de kelders. In het beste geval gebruikt een of andere ambtenaar hem nog om op een van de talrijke film-festivals op kosten van de overheid goede sier te maken...

De Hoge Raad voor de Film heeft nooit echt gefunctioneerd en bestaat sedert een tiental jaren niet meer. Rond 1975 hoopte men met de oprichting van een Filmproduktiefonds aan die filmellende een eind te maken. Filmmakers hebben met allerlei ambtenaren die het ‘filmbeleid’ in dit land zouden moeten bepalen, te vergeefs op het kasteel Van Ham te Steenokkerzeel vergaderd. Ontelbare voorstellen werden geformuleerd...

Filmmensen die het filmen niet laten kunnen, vechten al jaren tegen de bierkaai van de filmbureaucratie. Al jaren doen zij ‘wat eigenlijk niet kan’ (zoals Roland Verhavert het in een forumgesprek over Film en Literatuur tijdens de laatste Vlaamse boekenbeurs te Antwerpen gevat formuleerde).

Je moet in Vlaanderen wel filmgeil zijn om je op het pad van de filmrealisatie te begeven. Dezelfde geilheid van onze ‘literatoren en jonge schrijvers’ verwachten, is wel erg veel gevraagd.

wim de poorter