Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 325]

Critici van de Derde Rang en dito Romantiek

De uitvoerige inleiding die Guy Van Hoof schreef bij de bloemlezing De Nieuwe Romantiek (Van Hyfte, Ertvelde, 1981) is een staaltje van kritische onkunde. De bespreking die Paul Schampaert aan deze bloemlezing wijdde in De Nieuwe van 8 oktober 1981 is dat in het kwadraat. In wat volgt licht ik deze beweringen toe.

Dat de samensteller van een bloemlezing die de titel draagt De Nieuwe Romantiek bij herhaling verwijst naar de historische romantiek laat toe te veronderstellen dat tussen oude en nieuwe romantiek een bijzonder hechte relatie bestaat. Hoe hecht die band wel is en waaruit die precies bestaat, wordt evenwel niet gezegd. Uiteraard staat hier evenmin iets te lezen over de evidente punten van verschil, zoals bijvoorbeeld over het verwerpen van de romantische originaliteitseis, over het failliet van waarden en idealen of over andere opvallende karakteristieken van de huidige ‘romantiek’. Van Hoofs betoog houdt het in dat verband eerder bij zoiets als een analyse van de tijdgeest, gelardeerd met diepzinnigheden van het slag: ‘De beschaving was plots ziek geworden’ en: ‘Heel wat mensen zagen hun zekerheden als sneeuw voor de zon verdwijnen, waarden waar ze zich een leven lang al hadden aan vastgeklampt werden overboord gegooid.’

Wat Van Hoof evenwel niet lukt in zijn ellenlange uiteenzetting, namelijk het romantische karakter van het hier gebloemleesde werk op samenhangende wijze nader te omschrijven, weet Hugo Brems in zijn vijf keer kortere inleiding handig voor elkaar te brengen door één enkel goedgekozen vers van Daniel Billiet, Luuk Gruwez, Miriam Van hee,

[p. 326]

Roel R. Van Londersele en Eriek Verpale te analyseren.

Het enige punt waarop Van Hoofs historische terugblik steunt, is het begrip ‘neo-romantiek’, maar precies die term vindt hij hoogst inadequaat en, voegt hij daaraan toe: ‘In feite zou men met iets minder gevaar voor verwarring kunnen spreken van subjectieve poëzie, en de hele beweging dan ook het subjectivisme noemen, juist vanwege de uitgesproken ik-gerichtheid ervan. In de Nederlandse literatuur spreekt men trouwens van neoromantiek wanneer het gaat over de periode rond 1900 met auteurs als Couperus, Van Schendel, Van der Leeuw, I. Querido en P.H. van Moerkerken.’ Van Hoof laat niet na in een voetnoot te vermelden dat hij dit laatste gegeven ontleende aan een werk dat in deze materie wel bijzonder gezaghebbend mag heten, namelijk de... Spectrum Encyclopedie.

Dat het begrip neo-romantiek hier in wezen alleen het Noordnederlandse proza geldt, kon Paul Schampaert, de bespreker van deze bloemlezing, er niet van weerhouden de jongste Vlaamse poëtenbent meteen ook maar voor te stellen als ‘De Dichters van de Derde Romantiek’. Van een terloopse opmerking maakt deze recensent vliegensvlug een historisch schetsje, daarbij, samen met inspirator Van Hoof, achteloos voorbijgaand aan andere gezaghebbers in deze materie als bijvoorbeeld Urbain Van de Voorde, die de gehele periode in de Vlaamse poëzie voorafgaand aan W.O. I neo-romantisch noemde (Critiek en Beschouwing, 1931) of Paul De Rijck, die een hele meute dichteressen tot een met zoveel woorden neoromantisch genoemde stroming rekende (Dichters getuigen, 1943) of R.F. Lissens, die het rond tijdschriften als Vlaamsche Arbeid en De Boomgaard ontstane werk ook alweer als neo-romantisch boekstaafde (De Vlaamse Letterkunde van 1780 tot heden, 1953¹, 1967⁴). Op die manier komt onze Criticus van de Derde Rang, indien hij er ooit in slaagt de dorpsbibliotheek van Genoegselderen stuk te lezen, ongetwijfeld nog tot de ontdekking van ‘De Dichters van de Dertiende Romantiek’.

Wat Van Hoof aan wetenswaardigheden spuit over de romantiek, heeft hij ontleend aan... een schoolboek, namelijk de ‘Grote Ontmoeting’ over De Romantiek. Eén klein voorbeeld. In dit laatste werkje luidt het over Shelley: ‘(...) tijdens zijn opleiding in Eton en Oxford kweekte hij er alleen maar een groeiende haat tegen tyrannie en gezag’. Bij Van Hoof wordt dat: ‘Van Shelley (1791-1822) is bekend dat hij al tijdens zijn schooltijd op Eton een haat kweekte tegen tirannie en gezag (...)’. En zo gaat dat regelslang door.

Dat Van Hoof een volslagen leek is, niet alleen met betrekking tot de zogenaamde neo-romantiek, maar ook waar het de historische romantiek betreft, blijkt ten overvloede waar hij zijn schoolboek dat ‘overzichtelijke boek’ noemt, klakkeloos de onjuiste geboortedata van Shelley en Keats overneemt, de titel van Kleists stuk Die Hermannsschlacht consequent fout schrijft en een enormiteit als Ideeën oder le Grand reproduceert waar Heines titel luidt Ideen. Das Buch Le Grand. Wat Van Hoof helemaal van zichzelf heeft, is de Nederlandse variant van Wordsworths naam, namelijk Woordsworth.

Van hetzelfde allooi is Van Hoofs taalvaardigheid. Zo heeft hij het over ‘wreed-

[p. 327]

zame slagans (“make love no (!) war”)’, over het ‘beleideniskarakter’ van de poëzie, over ‘het verwerpen van de eigen situatie’, over ‘de schizofrenie van de dichter zelf’ die ‘als een rode draad doorheen de hele bundel loopt’, over ‘het terugvallen op het eigen lichaam’ enzometr. Ook stamelt hij: ‘De dood is volmaakte, het sluit alles af, is absoluut, terwijl het leven leegte en ennui veroorzaakt.’ Na dit alles veroorzaakt het bij mij helemaal geen verwondering dat Van Hoof volgende dubbeltoe-en-overlangs-aan-elkaar-geniete versregels van Renée Van Hekken: ‘Ik wil met jou (...) De tanden der treurnis eten’ edoch ‘sobere, maar pregnante regels’ noemt.

Of het dichtwerk van Van Hekken iets met poëzie te maken heeft, laat ik nu maar in het midden, in elk geval is Van Hoof er niet in geslaagd duidelijk te maken wat het met neo-romantiek te maken heeft, evenmin trouwens als het even uitvoerig voorgestelde werk van Leopold M. Van den Brande, Frans Deschoemaeker en Bea de Longie.

Maar ook op het steeds ietwat mistige terrein der poëziekritiek is éénoog koning, want zo nauwelijks weet de bespreker van deze bloemlezing waarover hij schrijft of hij grijpt het door samensteller Van Hoof in verband met Van den Brande gehanteerde begrip ‘voorloper’ aan om ook Deschoemaeker en De Longie in dier voege te betitelen. Het debuut van de eerste verscheen in 1979, dat van De Longie in 1980, dit wil zeggen twee, respectievelijk drie jaar ná bijvoorbeeld Luuk Gruwez' bundel Ach wat zacht geliefkoos om een mild verdriet. Recensent Schampaert schrijft dus voorlopers waar hij nalopers bedoelt.

Je vraagt je af waar dit soort kundige kenners van de hedendaagse literatuur het lef vandaan blijft halen om van flapdrollen als Van Hoofs inleiding tot De Nieuwe Romantiek te beweren dat zij ‘op deskundige wijze’ in elkaar werden gezet. Van die zogenaamde deskundigheid heb ik al enkele staaltjes gegeven. Schrijft Schampaert nog: ‘Zijn vlot geschreven en goed geargumenteerde opstel maakt m.i. de inleiding van Hugo Brems, die de tematiek van de vijf dichters onderzoekt, overbodig, al moet gezegd worden dat dit stuk even vlot en met evenveel kennis van zaken geschreven is.’ Van Hoofs schoolopstelletje... Vlot geschreven? Met kennis van zaken? Goed beargumenteerd? Zo schamper kan Schampaert dit niet bedoelen. Wie daarentegen het kritisch werk van Hugo Brems ként, weet dat het behoort tot het beste van wat in Vlaanderen over poëzie geschreven wordt. Hij weet ook dat veeleer de 11 bladzijden van Hugo Brems de ruim 55 bladzijden van Van Hoof overbodig maken. Wie het werk van Hugo Brems, dat op elke bladzijde getuigt van intelligentie, sensibiliteit, vakkennis en beroepsernst, op het niveau plaatst van het warhoofdig, incompetent en totaal tweedehands gedaas van Van Hoofs inleiding, is ziende blind. Wie zich daarbij ook nog de vraag stelt waarom een criticus Nederlandse literatuur niet schrijft over ‘de nieuw-romantische verschijnselen in (...) Duitsland, Engeland en Frankrijk bijvoorbeeld’, ja, dat moet diezelfde Schampaert wel zijn.

Dezelfde Schampaert die Van Hoof klakkeloos napraat, Van Hoof die op zijn beurt naslagwerkjes en schoolboekjes overpent, boekwerkjes die op hun beurt

[p. 328]

enzoverder enzovoort, diezelfde Schampaert dus analyseert in nauwelijks twee zinnen haarscherp de socio-culturele achtergronden van het verschijnsel neoromantiek. Wist u bijvoorbeeld wat ‘de idealen van de generatie van 1968 vernietigd’ heeft? En wat de ‘mensen (heeft) gedwongen (!) de richting van het subjektivisme in te slaan? Schampaert zegt: ‘De ekonomische neergang, de technokratisering en de kulturele vervlakking van de maatschappij’. Zo simpel is dat. Kulturele Vervlakking noem ik Schampaerts geschrijf.

Het toppunt van simpeldom bereikt deze recensent bij zijn evaluatie van de vijf gebloemleesde dichters. Dat hij het betreffende werk, op één regelbevestigende uitzondering na, helemaal niet kent, wordt hier wel bijzonder duidelijk. Blijkbaar inderdaad heeft Schampaert op publikatie van de besproken bloemlezing moeten wachten alvorens tot een vergelijkende beoordeling van de vijf dichters te kunnen overgaan. In ieder geval steunt zijn oordeel, zegt hij, alleen op deze bloemlezing. En dat is er ook naar. Ik beperk mij tot één voorbeeld. Van de poëzie van Luuk Gruwez, de vakman in het gezelschap, de dichter met het métier en het gevoel voor de woordwaarde in de vingertoppen, zegt Schampaert in het kramakkelende taaltje dat ook Van Hoof zo voortreffelijk beheerst: ‘De poëzie van Luuk Gruwez mag er wel nog zijn.’

Gelukkig houdt hij een paar slagen om de arm. Eerder schreef hij namelijk: ‘Onze evaluatie van de vijf dichters in deze bloemlezing blijft bovendien voorlopig omdat ze nog getoetst dient te worden aan de kwaliteit van de Noordnederlandse nieuw-romantici.’ Ook die kent hij dus niet. Wat men zich moet voorstellen bij zoiets als ‘het toetsen van een evaluatie aan een kwaliteit’, ontsnapt mij volkomen, maar mocht Schampaert met deze vreemde wending ondermeer ook bedoelen dat ik slechts een heel voorlopige beoordeling kan geven van bijvoorbeeld het weekblad De Nieuwe omdat ik dit niet kan ‘toetsen’ aan mijn lectuur van bijvoorbeeld het weekblad 't Pallieterke, dan doe ik er vlug het zwijgen toe.

georges wildemeersch