Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 32

[p. 691]

J.J. Wesselo
Noten
(These Foolish Things)

1.

Het vastleggen van wat zich opdringt, het in taal reageren op de werkelijkheid: een hachelijke onderneming.

Niet alleen omdat het het legitieme tegendeel is van het in taal vormen van een nieuwe, autonome werkelijkheid; gevaarlijk is daarbij namelijk ook de drang om privébelevenissen vast te leggen die vaak (niet altijd) buiten het referentiekader daarvan voor de lezer niets voorstellen, niets betekenen; het mag niet gaan om het vastleggen van de werkelijkheid van de auteur zonder meer, om de ‘Falsche Bewegung’ van zijn sociale bestaan, om de ik-fictie, maar om zijn direct reageren, of afstandelijker reflecteren, op dat wat hem in de werkelijkheid intrigeert, èn waarvan de noodzaak tot uitdrukking zich opdringt.

Vandaar dat nummering relevanter lijkt dan de ‘autobiografisch’ riekende datering.

Heeft men eenmaal het besluit genomen zich ertoe te zetten op die uitdrukkingsuitdaging telkens de facto in te gaan, dan is er nog een gevaar: autonome formuleringen van gedachtengangen, beschrijvingen, constateringen, enz. (ook die van wat langere adem) die zich opdringen, blijken soms naderhand meer op regenwurmen of puddingen te lijken dan op heldere formuleringen van reacties/reflecties op de werkelijkheid!

Controle achteraf verhelpt dit alles, maar houdt weer het gevaar in van kunstmatigheid, bijschaving en selectering van wat ‘spontaan’ ontstond - de verlokking van de andere, literaire werkelijkheid dus weer!

De grilligheid van het spontane is nu juist het boeiende, en kan nooit in die mate achteraf geconstrueerd worden.

[p. 692]

Belangrijkste discipline in alle opzichten: de nauwkeurigheid en gestrengheid in het wegen van het materiaal.

2.

Een extreem voorbeeld van het eerstgenoemde gevaar zijn voor mij dagboeken zoals die van C. Buddingh'. Ik vind het ongelooflijk hoe je ertoe kunt komen duizenden van de meest onbelangrijke privéfeitjes te noteren, èn dat er kennelijk mensen zijn die het lezen; een beter soort slaappil, zo'n boek. Het geldt wat mij betreft trouwens ook voor de eerste 500 van de tienduizenden bladzijden die Anaïs Nin bij elkaar gepend schijnt te hebben, en toen hield ik het wel voor gezien.

Het omgekeerde, namelijk het uitsluitend via talige middelen reageren op wat zich opdringt, en naar mijn smaak een uitstekend voorbeeld van hoe een ‘journaal’ geschreven moet worden, gebeurt in Peter Handkes De last van de wereld: duizenden korte, puntgave verwoordingen van even zovele configuraties in de (zijn) werkelijkheid.

3.

Enkele weken op een zomers waddeneiland. Het enige dat er boeit is de natuur, en dat is ruimschoots voldoende. Het denken wordt anders. Een eiland-denken: locaties en afstanden en perspectieven verschuiven, en ook de tijd zit anders in elkaar. ‘Een eiland worden’.

4.

Men schrijft een brief omdat een gesprek niet mogelijk is. Men schrijft een boek omdat het leven

5.

Meestal is het enige dat je om het huisje hoort de bulderende wind; maar net als alle andere geluiden, het hoestende schaap, een krijsende meeuw, ver hondengeblaf, maakt ook de wind deel uit van de stilte - een loden stilte, verzwaard door de intense ruimtesuggestie waarin je leeft.

[p. 693]

6.

Lezen, in de duinen, aan het strand, 's nachts in de stilte vooral. Naar mijn smaak veruit het belangrijkste boek in de Noordnederlandse literatuur van '78, of misschien wel van de laatste jaren, is de roman De (ver)wording van de jongere Dürer, het tweede boek van Léon de Winter. Ik vond het een donderslag aan onze druilerige literaire hemel. Er waren wat prijzende kritieken, maar vervolgens vergat men het weer snel, en ging men over tot de literaire orde van de dag, de in-trend dus, zijnde die afschuwelijke horde schrijvende dames, Meysing, Meinkema, Albach, Van Keulen, Sauwer en noem maar op (de enige die wel een redelijke roman schrijft, Christine Kraft, is dan ook prompt veel minder bekend), en een nog veel grotere horde schrijvende heren die eigenlijk óók een soort schrijvende dames zijn, en die hun zeurderige verhaaltjes en romannetjes onverdroten over ons blijven uitstorten: Reve, 't Hart, Matsier, Kellendonk, Kooiman, en ga zo maar door. Maar men leest het, het is ongelooflijk. Modder, traagheid, verveling. Pulp van de landerige decadentie van onze tijd in literaire vorm.

Onze ‘avant-garde’ lijkt nu al jaren te bestaan uit het drietal Polet- Vogelaar-Van Marissing, en wat er verder is, is of te slecht of het komt niet aan de bak.

De besten op het gebied van het meer traditionele proza, Bernlef, Van Maanen, Brakman, Ten Berge, Hamelink, Krol, Van Reen, Simhoffer, Mok worden minder tot zeer weinig gelezen (terwijl romans als De meeuwen van Bernlef, Hebt u mijn pop ook gezien, meneer? van Van Maanen, of verhalenbundels als Het meisje met de korte vlechten en De beren van Churchill van Ten Berge, of Het feest van Hercules van Mok hoogtepunten in onze naoorlogse verhalend proza-literatuur zijn), anderen, zoals Te Winkel (de schitterende novellenbundel Vacuüm verpakt) of Golüke, lijken geheel verdwenen.

Het volkomen eigen geluid in het debuut van De Winter (de verhalenbundel Over de leegte in de wereld) viel niemand op, De (ver)wording van de jongere Dürer, dé gebeurtenis in de Noordnederlandse literatuur van '78, omdat er een Néderlandse ‘opvolger’ van Handke blijkt te zijn, wordt niet als zodanig gezien.

Nog minder aandacht krijgen in dit patroon uiteraard de Vlamin-

[p. 694]

gen, op enkelen na. Hun boeken worden vrijwel niet eens besproken. Negeren, is het wachtwoord. Ongetwijfeld uit een combinatie van luiheid, ondeskundigheid en eigenbelang van degenen die het publiek dienen voor te lichten.

Zo is ongeveer de situatie.

7.

De gebroeders Knipscheer hebben in het nog jonge bestaan van hun uitgeverij (In de Knipscheer) al een indrukwekkend fondsje opgebouwd, met, naast De Winter, als opvallendste auteurs enkele fantastische Noordamerikanen; maar dan wel de ‘Vlamingen’ onder de Noordamerikanen: negers en indianen. Net als de Vlamingen op zoek naar en strijdend voor hun identiteit.

Om aan de grote nivellering te ontkomen moet men zonder meer lezen de negers Ishmaël Reed (Het vluchtvirus) en Charles Johnson (De moraal van het verhaal van de moerasvrouw), en de indianen Craig Strete (Als al het andere faalt (enz.)), James Welch (Winter in het bloed) en N. Scott Momaday (Onder een dak van dageraad). En het is weer eens iets volkomen anders dan de aanhoudende vloedgolf van vooral Zuidamerikanse vertaalde literatuur - hoe hoog het gemiddelde gehalte daarvan ook is.

(wordt vervolgd)