Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 31

[p. 570]

Vooral geen kersepitten inslikken

Het onderzoek is discreet geweest zoals gevraagd en genadeloos zoals zal blijken. Acht dozen, fijngemalen in een mortier en aangelengd met water. De twijfels weggewassen, voorbij het stadium van de angst: een onwrikbaar woord zonder echo.

De ober heeft het groene wijnglas afgeruimd, de slager een kalfslapje en een half pond gehakt verpakt, de concierge de kwitantie geschreven.

Daarna is de brievenbus twee dagen ongeledigd gebleven. En al die tijd lag hij op zijn bed. Te slapen. Met een dunne bloedstraal op zijn linkerwang.

Met in zijn gebroken ogen een blik van verstandhouding is hij hen tegemoet getreden: de claustrofobische vrouw tussen kartonnen puin op de scheerzolder, het stukgeschoten aangezicht op de lederen zitbank van de wagen, een door de strop haast te frêle bevonden jongenslichaam. En hem, zijn vriend en voorganger.

Hij heeft hem in zijn armen gekneld: de kleine jongen, die tevergeefs aanklopt, bonst, hamert. Niemand beantwoordt zijn janken. Ooms roerloze lichaam vergrendelt de deur.

Jaren later rent een man nog steeds in paniek door de kamers.

Het lijkwater is nu ook onder zijn huid gekropen.

Hij heeft ze gekust, die eerste tekenen: geel pluishaar, strak gespannen wangen, bolle ogen. Want zijn liefde, hoewel helder, was mild. Hij heeft het woordenslib uit zijn mond gegraven en zijn gestolde aders leeggezogen.

En de man? Heeft zijn hartstocht de herinnering wakkergeschud? Heeft hij zich in zijn pupillen gespiegeld? De kleine jongen in zijn hart gesloten, is hij vertrokken. Hem achterlatend: slachtoffer of discipel? En onderweg heeft hij de bouwstenen voor de muur verzameld.

Onmerkbaar verrijst hij tussen hemel en aarde. Pas als je hen de hand niet meer kunt reiken, weet je dat hij er staat. Steeds hoger en breder en zij daarachter in steeds groter getale. Of het evenwicht van de wereld verschuift. Kom jij dan steeds te laat of zijn zij reddeloos? Hebben ze niet geroepen of heb jij hen niet gehoord? Heb jij hen gelost of hadden zij al veel vroeger alle banden verbroken?

[p. 571]

Jouw onverschilligheid tegenover hun schouderophalen. Je weet het van hen, nog voor ze het je vertellen. En toch slaag je er nooit in hen in te halen. Je schrikt alleen maar, en schudt wild je hoofd. Afwijzend, in feite. Ze maken je bang. Want steeds vaker denk je: nog een jaar. Bij wijze van spreken, wat je bedoelt is: een beperkte tijd. Ben jij dan één van hen?

Ergens moet de keuze liggen. Waar? Wanneer?

Misschien kun je het hen vragen?

De vrouw die hysterisch uitbarst: waarom moest zij, zo overgevoelig, dat roerloze lichaam vinden? De directeur die met klamme handen het nummer van zijn plaatsvervanger draait. God de vader die gedichten schrijft voor de verloren zoon. De vrienden die bloemen strooien op zijn graf.

En niet te vergeten: de man in de witte jas, die hem na de eerste keer de raad gaf voorzichtig te zijn voortaan. Opstaan, eten, werken, slapen. Geen verrassingen, geen ontroeringen. Elk toeval uitschakelen.

Tot het ten slotte toch zijn kans grijpt.

Dat ogenblik zoek jij. Doorheen niemandsland en eeuwigheid, zo weinig weet je van hem.

Hij was amper van plaats veranderd. Alleen weggezakt, steeds dieper, tot hij uitgestrekt op de grond lag, tegen de muur aangevleid. Boven zijn hoofd een dak van lege glazen en dronkemansgelal. Beschermd door aanwezigheid, dat wel. Zijn twijfels omringd. De hele avond door: geen vragen, maar zoeken in gebaren, blikken, woorden.

Zelf zei hij nooit veel. Een ingehouden omhelzing, een collegiale schouderklop, een goeiemorgen op de stoep. Een vriendelijke, volgzame jongen. Steeds graag geduld, nooit wild geliefd.

Alleen bij de man was het anders geweest. Hij kende hem, nog voor hij hem had ontmoet. En toen hij plots voor hem stond - vleesgeworden vermoeden - verraste hem niet eens de nauwkeurigheid. Pas later is hij zich vragen gaan stellen. Maar toen was het te laat. De man had aan het daglicht verzaakt. Hij wenkte hem vanuit het schemer. Zijn beeld een droom of een nachtmerrie? Zijn liefde lelie of gifbeker?

[p. 572]

En hij maar denken aan wat zijn grootmoeder vroeger zei. Vooral geen kersepitten inslikken, jongen, want dan gaat in je buik een boom groeien waarvan de takken door je neus en je mond heen naar buiten woekeren.

Hij was zo bang dat ze 't aan hem zouden merken. Maar niemand die in zijn ogen de angstflakkering zag. Niemand die de aarzeling bemerkte in zijn toenadering. Niemand om zijn lippen te openen, toen hij wel wilde spreken, omdat de paniek hem overmeesterde. Want hij heeft niet steeds met vaste tred het pad gevolgd. Toen de horizon in zicht was, is hij teruggedeinsd. Het einde te dichtbij plots en te afgelijnd. Hij mocht zich vooral niet vergissen.

Net als jij nu. Als je aan hun kant staat, moet je het volbrengen, op het juiste tijdstip en zo mooi mogelijk, want jij houdt van perfektie en het gebrek daaraan is mee doorslaggevend geweest. In het andere geval moet je stand houden, ook al is dat misschien nog veel moeilijker.

Zijn hele leven is in die stilstand aan hem voorbijgegaan. Een onvolmaakt en niettemin afgerond geheel.

Herinneringen, met soms vervaagde omtrekken. Vandaar die doos met oude foto's onder zijn bed. Hij heeft ze langdurig bekeken. Naar de onpartijdigheid van anderen toegroeiend. Tot hij voor zichzelf een buitenstaander was geworden. Toen heeft hij het besluit genomen.

Je kent het ongeloof waarmee hij er tegenaan moet gekeken hebben. Je handen zullen wat nu voor het grijpen ligt niet meer kunnen omsluiten. De beelden zullen film worden zonder jouw netvlies als getuige. Ze zullen over jou praten net zoals jij met hen over hem hebt gepraat en evenmin als hij zul jij het horen.

Dezelfde triestheid om hem heen, maar veel bitterder nu en tegelijk ook veel eenvoudiger. De uitvoering nog slechts een kwestie van dagen, weken, maanden. De tijd om zich van de wereld te verwijderen.

En inderdaad: de omtrekken zijn vaag geworden en de stemmen ver. Nergens een totaliteit meer, nog slechts fragmenten. En temidden die chaos is ze met onmiskenbare duidelijkheid naar voor getreden.

De kamer.

Klimop en cactussen voor het raam. Een met bebloemde stof omfronst aanrecht. Een versleten lederen zetel en een rond salontafeltje. Onder het houten kruisbeeld het hoge ledikant met de kanten sprei. Op het marmeren blad van

[p. 573]

de nachttafel de wekker met de twee koperen bellen, de doos met filtersigaretten, het barnstenen hart en de gedichten van Paul Eluard. Tegen de grond de drie grote B's [Bach, Beethoven, Brahms], Oscar Peterson, Lou Reed en de stem van Gérard Philippe.

De mortier stond rechts onderaan in de keukenkast: een totnogtoe onbruikbaar voorwerp. Hij heeft er de pillen in verzameld, voorschriften afpingelend en uitsparend op het voorgeschreven rantsoen.

Het moet een hele tijd in beslag genomen hebben.

Hij werd depressief, zeiden ze. Maar jij weet beter, nu je het narekent. Hij was gewoon vertrokken.

Hij sprak evenmin als vroeger, maar zijn zwijgen werd een uitdaging. Een verwijt aan hun onwetendheid van zijn geheim. Nooit heeft hij zo intens geleefd als toen wellicht. Elke handeling volstrekt gratuit en daarom juist zo oprecht. Want wat had hij nog te verliezen? Je zou hen kunnen laten getuigen. Hoe hij hen tegen zich aangedrukt heeft, het onbegrip in hun ogen veronachtzamend. Slechts hun adem op je huid voelen en hun warme lichaam tegen het jouwe. Hij heeft de nacht bezit weten nemen van de stad, uren slenterend door de verlaten straten. 's Ochtends hebben de eerste zonnestralen de dauw van je voorhoofd gewist. Alle witte bloemen heb je opgekocht om er de vloer van houten planken mee te bedekken. En zijn moeder heeft vol blije argwaan de rode rozen tegen zich aangedrukt.

Veel is hem daarbij duidelijk geworden en ook jij begrijpt nu makkelijker. Daarom bleef de man zelfs tijdens het innigste samenzijn onbereikbaar. Dat is het wat elke hulppoging ijdel maakt. Zijn en jouw en ieders onmacht. Als het ogenblik daar is, zullen ze jou evenmin kunnen weerhouden.

Nog één keer zul je de buitendeur achter je dichttrekken. Je zult de lucht door je longen voelen stromen en luisteren naar je stappen op het asfalt. Misschien zul je verwonderd staan over je eigen lichaam; misschien ook zal het je nooit zo nabij zijn geweest als nu. Met ongewone aandacht zul je elke beweging maken, je dagelijks handelen verheven tot ritueel. De woorden die je spreekt en hoort zullen niet zoveel verschillen, maar vlijmscherp zullen ze zich in je geheugen griffen en flarden ervan zullen nog naklinken op weg naar je laatste rustplaats.

[p. 574]

En toch: als je op de drempel van de kamer staat en het licht aanknipt, overvalt het je. Zo onwerkelijk was je tarten dat je het voor dwepen hield. Eens zou het doek vallen en zoniet dankbaar dan toch opgelucht zou je terugblikken.

En nu blijkt het spel ernst. De mogelijkheid wordt dwang. Dat bruusk en onbegrijpbaar karakter deed je bij anderen versteld staan.

Je zet een paar stappen voorwaarts. In je handpalmen welt koud zweet op. Je benen trillen. Je blik wordt troebel.

Alleen die ene droom dringt tot je door: hoe je de pillen uitpakt en haastig verbrokkelt in de mortier, hoe je er kraantjeswater op laat lopen en met de stamper omroert, hoe je de tandenbeker vult en...

Tenzij je reeds op de terugweg dat gevoel van verlatenheid bekroop. Evenmin als de vorige heeft deze avond iets veranderd. Ook al wordt de reeks eindeloos, jij hebt niets meer te verwachten. In de kroeg drinken en praten ze nu verder en het maakt geen enkel verschil of jij erbij bent of niet. Niet dat je 't hen kwalijk neemt. Jij zou hun eenzaamheid evenmin opmerken. Geen glimlach, geen blik zouden ze van jou krijgen. Laat staan goede raad: jezelf niet kwellen, je laten leven, beginnen met eenvoudige dingen, zon, vogels, bloemen...

Voor jou hoeft het niet meer. Zijn lichaam was het laatste dat je tegen je aan hebt gedrukt. Na zijn ogen heb je in geen andere durven kijken. En zelfs daaraan ben je gaan twijfelen. Welke hoop kun je dan nog koesteren?

Een grenzeloze triestheid maakt zich van je meester. Omdat waar zij genoegen mee nemen voor jou onbereikbaar is? Omdat je zoveel verlangd hebt en alles zo pover is, vergeleken bij je verwachtingen? Lood drukt op je schouders. Van bij zijn dood is het geleden dat je nog gehuild hebt. Maar ditmaal richt je je niet op en je dringt je tranen niet terug. Je wil lang, heel lang kunnen uithuilen. Tot je in slaap valt op het bed, vreedzaam als nooit tevoren.

Er is nog een derde mogelijkheid. Ze gaat heel ver terug, tot in je kinderjaren.

Temidden dat groene woud op het marktplein herkende je het: jouw kleine, dikke boompje. Je had niet genoeg zakgeld bij je, maar de kraamster heeft het je voor minder gegeven. In je armen heb je het naar huis gedragen. De

[p. 575]

naalden staken door je pullover heen, maar je wilde het niet over de grond laten slepen.

En boven op je kamer heb je het versierd. Uren ben je daarmee bezig geweest. En toen je weer beneden kwam, was je met de hele wereld verzoend.

Alleen: dat was buiten de spiegel gerekend. Doormidden gebroken. Eén grote, brutale kloof en aan de uiteinden talloze kleine barstjes.

Of jullie met z'n allen in de kamer hadden gespeeld? En of jullie daarbij misschien vaders antieke degens hadden gebruikt? Waarom vroeg ze dat nou? Ze had het toch zelf gezien.

Op de overloop stonden de edeldames met kartonnen punthoeden en lange sjaals verschrikt te gillen. De paarden klakten met hun tong en reeds weerklonk het strijdlied. En overmoedig in wollen broekkousen stormden jullie de trap af.

De spiegel? Je kon het je niet herinneren.

Maar zij bleef maar aandringen en toen je steeds weer je schouders ophaalde, begon zij te schreeuwen. Een rotbedorven jong, dat was je. Een ander zou nooit zoveel vriendjes moeten meebrengen. Het leek wel of het hier alle dagen feest was. En het moest ook maar eens gedaan zijn met die degens, daar waren ze veel te kostbaar voor. Trouwens, die spiegel, dat vond ze het ergste niet. Maar dat jij zo oneerlijk had kunnen zijn. Niets zeggen en er stilletjes van onder muizen. Om een kerstboompje te kopen!

Haar gezicht was rood aangelopen en op haar voorhoofd zag je de blauwe aders trillen.

Je had kunnen antwoorden, natuurlijk. Dat je niet wist wie het gedaan had, dat je het zelfs niet gemerkt had, dat je heus wel voorzichtiger zou geweest zijn indien je had geweten dat het daarop zou uitdraaien, dat het in de toekomst nooit, nooit meer zou voorvallen.

Maar je zweeg. En je klom terug de trap op. Je hoopte maar dat niemand je achterna zou komen. Je wilde niet dat ze je tegen zouden houden zonder te begrijpen. Want wat je nu ging doen, was erg belangrijk.

Nog eenmaal keek je naar het boompje. Naar de rode, groene en blauwe lichtjes, naar het engelenhaar en naar de zilveren slingers, naar de kaarsen en naar de ballonnetjes, naar het besneeuwde huisje, naar het kwikstaartje van de vogel, en naar de grote ster erbovenop.

[p. 576]

En één voor één heb je er toen alles weer afgehaakt. Met koppige ogen en een verbeten trek om je mond.

Ingrid VANDER VEKEN