Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 26

Het symposion over Jezus

Het in december 1972 te Brussel gehouden symposion over Jezus deed mij de pen opnemen met het gevoel dat ik mij seniel ging aanstellen, herhalen wat ik al honderdmaal heb gezegd, een discussie opnemen waarvoor geen belangstelling meer bestaat en de schijn aannemen van een onverdraagzaamheid die ik al lang met convictie heb afgezworen, indien ik er ooit mee behept was, een onverdraagzaamheid die niet past bij mijn leeftijd en die strijdt met mijn duurbaarste beginselen.

Maar het ging daarbij om meer dan het symposion en Jezus, zodat ik het uiteindelijk dignum et justum, aequum et salutare achtte te wijzen op de fundamentele intellectuele oneerlijkheid die erin bestaat een onloochenbaar propagandistische samenspraak over Jezus te vermommen door er een rabbijn, een dominee, een humanist en een ruimdenkende huismoeder te laten aan deelnemen en een Leuvens hoogleraar er een schijn van wetenschappelijkheid te laten aan geven.

Wat bezielt onze christenen toch om, sedert zij erin berusten dat God dood is, nog meer dan vroeger over Jezus te zaniken, alsof hij hun nog in zijn volheid overbleef en zij daar meer dan genoeg aan hebben? Als God dood is, was Jezus zijn zoon niet. Als Jezus zijn zoon niet was, vervalt de helft van de twaalf

[p. 198]

artikelen van het geloof. Als de helft van de twaalf artikelen van het geloof vervalt, is het christendom wat ik, tot ergernis van zovelen die er nu niet meer voor verpinken, reeds meer dan twintig jaar geleden schreef: ofwel de meest tragische vergissing, ofwel het schandelijkste bedrog in de geschiedenis van de mensheid, hetgeen ik nu lichtelijk zou willen wijzigen als volgt: het meest tragische en schandelijkste zelfbedrog der mensheid. En als ten slotte God dood is, Jezus zijn zoon niet was en de helft der twaalf artikelen vervalt, dan waren de kerk en de paus, die ons bij hoog en laag het tegenovergestelde zwoeren, niet onfeilbaar zoals zij bij dogma hebben verklaard.

Wat bezielt onze christenen om elkander met vernieuwde ijver op te wekken tot navolging van die Jezus en zichzelf daartoe aan te moedigen door in het wel allerzotste van de Amerikaanse hippiekluchten een bewijs te zien dat de wereld deze superstar niet kan missen?

Het christendom is een enorm en aangrijpend historisch feit waarover men in vele eeuwen niet zal uitgepraat zijn, maar omtrent de persoon Jezus hebben al de opzoekingen uitgewezen dat we weinig concreets over hem kunnen zeggen.

Al de hem prijzende documenten zijn tientallen jaren na zijn dood met de formele bedoeling aanhangers te werven, opgesteld door propagandisten die zonder enige kritische zin de ongelooflijkste wonderen als geldige bewijzen aanhalen. Werden deze documenten door God rechtstreeks geïnspireerd, dan werden ze zeer zeker door men weet niet welke en hoeveel onbekenden corrumperend en wijzigend overgeschreven, tot uiteindelijk een raad van zogezegde deskundigen de definitieve tekst vastlegde en de apologeten weten niet wat zij zeggen als zij beweren dat ook die raad door God speciaal werd voorgelicht. Als de raad ook maar uit drie teksten heeft gekozen, heeft hij er twee afgewezen waarin God zich heeft vergist.

Voor de wetenschappelijk geschoolde historicus zijn die teksten onbetrouwbaar, voor de moderne ontwikkelde vertellen zij onzin, en als de rollen van de Dode Zee niet over Jezus spreken, is er meer dan één Jezus geweest.

De rollen van het evangelie leggen Jezus woorden in de mond die hij niet kàn gesproken hebben, bijvoorbeeld het woord ‘kerk’ in de betekenis die het voor ons heeft en daar in de evangelische stichtingsakte van de una, sancta, catholica et apostolica hebben moet: kerk van Rome.

Andere passus uit het evangelie bewijzen dat Jezus zeer zeker geen God was. Hij had eens honger en vervloekte een vijgeboom omdat er geen vruchten op stonden. Hij joeg duivelen in een kudde zwijnen en die zwijnen verdronken zichzelf en waarschijnlijk ook de duivelen in de zee. Hij beweerde de jonge apostel Johannes te kunnen laten leven tot het einde van de wereld dat, volgens de vaste overtuiging van het volk destijds, komen moest binnen een hoge mensenleeftijd.

Jezus gaf blijk van op zijn minst bevreemdende opvattingen.

Waarom moest de rijke jongeling die hem vroeg wat hij moest doen, al wat hij bezat aan de armen geven en hem volgen op zijn predicatie? Waarom meende hij dat de hemel voor de armen openstaat en voor de rijken bijna dicht is? Staat hij niet open voor de armen en rijken die deugdzaam zijn en is hij niet dicht voor de rijke en arme zondaars? Hij wilde dat zijn volgelingen de andere wang aanboden voor een tweede kaakslag. Zij hebben integendeel hun tegenstanders en dissidenten steeds op beide wangen gemept en dat was ook niet goed, maar zichzelf

[p. 199]

tweemaal laten slaan zou nog slechter zijn geweest. Is het niet een beetje onmogelijk, zeer dikwijls gevaarlijk en altijd overbodig dat wij onze vijanden beminnen? Volstaat het niet en is het niet verstandiger niet terug te slaan en ze in de gaten te houden?

Over deze Jezus nu schrijven zijn adepten in de evangeliën, zonder een zweem van besef welk bewijs ervoor nodig is, dat hij de zoon van God is, dat zijn moeder niet door een man werd bevrucht, dat hij na zijn dood en begrafenis levend uit het graf is opgestaan, dat hij enige weken later in de lucht is opgestegen tot men hem niet meer kon zien en dat sedertdien elk priester die de mis leest, na hem opgegeten te hebben en zijn bloed gedronken, hem te eten geeft aan alle katholieken die erom verzoeken.

Volgens een katholiek dogma is Jezus' lichaam opgestegen ten hemel. Op dit ogenblik is dat lichaam ergens. Als het in de hemel is, is de hemel op die bepaalde plaats rondom hem.

Als het er op dit ogenblik nog altijd naartoe stijgt, aan de voor dat lichaam grote snelheid van b.v. vijftig kilometer per uur, kan men berekenen dat het thans nog niet zo heel ver buiten ons zonnestelsel of voorbij het dichtstbije sterrenstelsel kan zijn. In welke staat verkeert het om niet geleden te hebben van de luchtloosheid, gewichtloosheid, hitte, koude en meteorieten?

Hoe is het mogelijk dat de verstandigste en ontwikkeldste volkeren der aarde dat achttien eeuwen lang hebben geslikt?

Tallozen onder ons weten het uit eigen ervaring.

Even zeker als de aarde, de zon en het uitspansel vol sterren bestonden, moest er volgens het menselijk intellect een schepper van dit alles bestaan. Pas in de achttiende eeuw ontdekte dat intellect dat, wanneer het God nodig heeft om het bestaan van de wereld te verklaren, die God daarom nog niet bestaat, vooral niet wanneer zijn bestaan even onverklaarbaar is als het bestaan van de wereld en dus de moeilijkheid slechts verplaatst is.

God had alles geschapen voor ons. Hij mocht dus te kennen geven wat hij van ons vergde en verwachtte. Als hij het deed moest hij het schriftelijk doen, want uit de natuur kon het niet opgemerkt worden. Hij deed het in een tekst door hemzelf gedicteerd met zulke preciesheid dat elke vergissing uitgesloten was. Pas in de negentiende eeuw ontdekte men er fouten in: de zeven dagen van de schepping bleken geen dagen maar onvoorstelbaar lange tijdperken te zijn geweest, Josuë had de zon niet doen stilstaan, want ze draait niet.

Onze geestelijke leiders legden dit zonder veel moeite uit. God had geen wetenschappelijk werk willen schrijven en hij had zich aangepast aan de simpliciteit van de bijbelse auteurs. Men vroeg zich heel even af waarom hij zich niet had aangepast aan de intellectualiteit van zijn moderne lezers, maar men hechtte er verder niet veel belang aan.

Toen echter volgden de ontnuchterende constataties elkaar op in zo versnellend tempo en zo ontluisterend dat onze onthutste leiders ze wel moesten en ook gemakkelijk kónden wijten aan wetenschappelijke oppervlakkigheid en onkunde, gepaard aan een duivelse godsdiensthaat. Er scheen namelijk geen andere verklaring mogelijk te zijn voor het onvoorstelbaar loochenen van gans het godsdienstig gedachtenstelsel dat onverbrekelijk verbonden was met het bestaan van de kosmos en eruit volgde. Als er geen ware godsdienst, geen Christus, geen ware kerk, geen Schepper bestond, hoe kon er dan een heelal bestaan en omgekeerd? En als ons geen hiernamaals wachtte dat wij moesten verdienen, waarom leefden wij dan, waarom leden wij,

[p. 200]

wat liepen wij hier te doen? Alleen door en door slechte mensen konden ons het geloof willen ontnemen. Door ook maar even naar hen te luisteren, hen in om het even wat gelijk te geven, liepen wij gevaar de kostbare zekerheid te verliezen die zin geeft aan ons bestaan, kracht om ons lijden te torsen en antwoord op al onze vragen. Wij moesten die mensen en hun boeken en dagbladen mijden als de pest.

Er groeide en verdiepte zich steeds meer een kloof tussen enerzijds de rationeel denkende mensen die er altijd en overal waren, vermeerderd met de afvalligen die hun vertrouwen in hun opvoeding verloren en anderzijds de gelovigen die dat vertrouwen tegen alle twijfel in wilden behouden.

De rationelen van het eerste soort ontdekten dat zij inderdaad verwant zijn met een minderheid die in alle tijden en godsdiensten buiten de vigerende bovenzinnelijke leerstellingen heeft geleefd en wier aantal in de zo christelijke dertiende eeuw in het Vlaanderen van de zeekust door de eerwaarde historicus Toussaert op veertig procent buitenkerkelijken wordt geschat. Zij constateerden dat zij zonder kerk, zonder hoop op het hiernamaals of vrees ervoor, uit het enige dat zij op deze aarde kunnen doen, ze met hun medemens zo bewoonbaar mogelijk maken, meer dan genoeg zin, moed en zelfvergeten liefde kunnen putten.

Voor dit standpunt konden zij enkele eeuwen geleden nog ter dood veroordeeld en terechtgesteld worden en nu komt hun onbegrijpelijk voor dat de gelovigen zich halsstarrig vastklampen aan hun instortend stelsel. Van opstandige recalcitrantie evolueerden zij naar de verdraagzaamheid die zij voor zichzelf opeisten toen zij werden vervolgd. Zij laten de christenen loochenen wat zij niet willen zien in hun onwrikbare zekerheid dat zij betere mensen zijn, die betere scholen, ziekenhuizen en sociale werken hebben en de wereld voor hun ogen zouden zien ten onder gaan indien zij begaven.

Ondanks deze onbevangen eerbiediging van de andersdenkenden heeft het symposion hen verbaasd. Waarom spraken ongeveer al de deelnemers, de rabbijn zo goed als de dominee, de huismoeder en zelfs onze onverdachte vriend Oukhov, over Jezus die zus was en zó was, wat meer dit en wat meer dat en dan nog ietwat anders, alsof die Jezus bestaan had en ze hem allen persoonlijk kenden? Waarom werd niet eerst en vóór alles vastgelegd dat er wel een Jezus heeft bestaan die gekruisigd werd, maar dat de Jezus die beschreven wordt in het evangelie niet veel meer met hem te maken heeft dan de Uilenspiegel van De Coster met de Duitse grappenmaker of de Sint Niklaas van 6 december met de vroegmiddeleeuwse bisschop van die naam?

De christofilie zou nog te begrijpen zijn als Jezus mirakelen gedaan had die voldoende bewezen zijn om door Rome heilig te worden verklaard, maar zo is er geen enkel. De kerk heeft een theologie en een moraal uitgebouwd die geheel het denken en doen van de christen regelen tot in de geringste details. Behalve de grondbegrippen dat God onze vader is, dat wij zijn kinderen zijn en dat wij hem moeten dienen en elkander liefhebben, de gemeenplaatsen van Mohammed, Boeddha en al de Vivekanandas en Ramakrishnas, staat van de kerkelijke wet en leer niets duidelijker in het evangelie of alleen maar daarin. Waarom heeft men Jezus dan zo nodig?

De interventie van de Leuvense hoogleraar deed de deur dicht.

Het gevoel dat hij getuige was van een bewuste intellectuele misleiding stroelde als een koud stortbad over de lezer. De prof zei letterlijk dat de historische Jezus met die van het evangelie

[p. 201]

niet samenvalt, dat dit ook niet mogelijk is, maar dat het geen belang heeft omdat het over dezelfde persoon gaat. Het gaat helemaal niet over dezelfde persoon. Het gaat over een persoon die heeft bestaan en over een ander persoon van dezelfde naam die met de eerste niets gemeen heeft en die niet heeft bestaan. En waarom zou het verschil tussen beide jezussen geen belang hebben als precies dat verschil, precies het ongerijmde en onverifieerbare van het evangelisch verhaal, precies de afwijkingen van de historische Jezus, na de godsbewijzen ook de christologie doen instorten?

Hoe pijnlijk doet het krampachtig opsmukken van Jezus aan. Nog voor de tweede wereldoorlog zouden manifestaties als die van Jezus Superstar onder christelijke drukking verboden zijn geworden als heiligschennend. Nu gelden ze als bewijs voor de Godshonger van de massa. Men zou wel dor en koud van hart moeten zijn om geen medelijden te voelen met onze diep vertwijfelende christelijke broeders en om hen er niet voor te waarschuwen dat hun averechtse bekentenis van angst en onmacht hun uiteindelijk meer schaadt dan baat.

Gerard WALSCHAP