Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 21

[p. 476]

De Arkprijs 1968

Als Arklaureaat 1968 werd door de redactie van het Nieuw Vlaams Tijdschrift de prozaschrijver C.C. Krijgelmans bekroond. Tijdens de traditionele plechtigheid op 23 mei, Hemelvaartdag 1968, werd de schrijver van ‘Homunculi’ gehuldigd door Ivo Michiels. Deze laatste sprak de laureaat als volgt toe:

Op de vraag, wie hij mogelijk als zijn opvolger zou kunnen beschouwen, antwoordde Hugo Claus in een recent interview: ‘Bij de jongeren bewonder ik voornamelijk C.C. Krijgelmans. Ik zou hem evenwel niet mijn opvolger durven noemen, want hij is zoveel strenger en intelligenter dan ik’.

Dit ontwapenend antwoord van een vroegere Arklaureaat - de jaren, vrienden, staan niet stil - weze voor het Nieuw Vlaams Tijdschrift een borg: het heeft ook dit jaar, naar met de tijd allicht nog duidelijker moge blijken, geen kwade keuze gedaan. Maar niet alleen de redactie - deze jury met zeventien koppen en dus evenveel stemmen - kan zich gesterkt weten, ook en vooral uw dienaar verheugt zich om deze bevestiging van wat hijzelf uit een jarenlange literaire vriendschap heeft overgehouden: het geloof in een talent, dat hem nu eens te nabij was om er de volle waarde van te meten, dan weer te zeer afstand nam om er niet diep en blijvend door getroffen te worden. Het is met een dergelijke vriendschap niet anders dan met iedere menselijke verhouding die het onzegbare meedraagt: zij is altijd en in de eerste plaats een zegen voor de ander en het heerlijke daarbij is, dat men zichzelf steeds als de ander mag beschouwen. Het weze mij vandaag vergund, nog heel even hierop door te gaan, liever dan de zoveel academischer appreciaties te

[p. 477]

herhalen die ik reeds vroeger en vaker over Krijgelmans heb mogen neerschrijven.

Men kan geloven in het toeval, men kan geloven in de heilige voorzienigheid, of in de twee, of in geen van beide, zeker is het echter dat de initiale vragen altijd zonder antwoord blijven. Mijn ontmoeting met Krijgelmans, begonnen op een dag die niets van de toekomst liet vermoeden, op een plaats die, zoals met een tapkast doorgaans het geval is, niets van de toekomst liet vermoeden, deze ontmoeting droeg toch reeds van meetaf haar hele bestemming in zich. De bestemming van een tienjarig, bijna dagelijks geestelijk contact, ingezet op een moment dat voor ons beider literaire ontwikkeling van zo cruciaal belang is geweest. Vraag niet waarom, waarom precies die dag, dat uur, waarom niet vijf jaar vroeger, of tien jaar later. Vraag niet want er is geen antwoord. Er is alleen die onafgebroken opeenvolging van gemeenschappelijke ervaringen, met daarin fazen van geestdriftig literair zoeken en ondervragen, maar ook van twijfel, aarzeling, van tegenstand, van afwijzing en trots, van koppigheid. Er kunnen daarrond geen grote woorden geweven worden, maar niet helemaal zonder ontroering onderga ik vandaag opnieuw iets van de voorbije sensaties, van de verrassing bij het aanhoren van een pas ontstane bladzijde, rustig en toch een beetje bang voorgedragen, of van het verzet achteraf om zich niet door een te spitsvondige argumentatie te laten inpalmen, of van de onuitgesproken dank voor een aanwijzing, om de komma die er teveel was, het adjectief dat nodig diende vervangen of, ergo, om deze of gene visie die van aan de basis moest worden herzien. Nu, terugblikkend, heb ik de indruk dat dit alles samen haast een nog geweldiger ervaring is geweest dan het schrijven zelf. Ik weet het, deze kleine geheimen staan buiten de essentie van het artistiek presteren, ze hebben niets te maken met de wezenlijke waarde van de geschreven en gepubliceerde teksten. En toch. Laat mij toegeven dat het mij meer dan eens, wanneer een verhaal van Krijgelmans verscheen, op de een of andere manier te moede was alsof ik zelf deze bladzijden méé had geschreven. Wat objectief natuurlijk een grove leugen is. Maar als aan zoveel schone leugens wil ik ook aan deze mijn vreugde hebben en behouden.

Ben ik sentimenteel geweest? Zo ja, schrijver van ‘Homunculi’ en van ‘Jericho’, dat ‘verhaal van ruïnes’, zo ja, Arklaureaat 1968, mijn excuses. Ik kan getuigen, dat het dan de enige sentimentele kaart is geweest die al die

[p. 478]

jaren hoorbaar tussen ons op tafel is geworpen. Maar vandaag, meen ik, mocht dit wel.

Na deze toespraak dankte de laureaat:

De bekroning met de Arkprijs is voor mij de bevestiging van een verheugend vermoeden dat de laatste tijd stilaan vorm nam: mijn lezerskring breidt zich uit. Vroeger had ik minstens vijf lezers, mijn vrouw niet inbegrepen, nu zijn er dit vast en zeker tien geworden. Ik ben goed op weg een schrijver van bestsellers te worden. Als dit ogenblik aanbreekt, zal ik aanvoeren dat ik het niet opzettelijk heb gedaan, ofschoon het steeds mijn innigste wens is geweest. Want alle scheefgetrokken verhoudingen in acht genomen, en mijn dank voor het begrip dat u voor mijn werk hebt opgebracht even terzijde gelaten, van meetaf is de relatie tussen de schrijver en zijn werk enerzijds en de lezer anderzijds, mijn grote preoccupatie geweest.

Ik zal kort zijn. Literatuur heeft een zo groot mogelijk aantal lezers nodig. Dit ligt besloten in het medium zelf dat in de eerste plaats op communicatie is gericht. Daar staat nochtans tegenover, dat de schrijver zijn creatief potentieel beslist op een persoonlijke manier dient aan te wenden. En dit kan in sommige gevallen tot een breuk tussen hem en de lezer aanleiding geven. De verantwoordelijkheid van de schrijver strekt zich tot de lezer uit, maar niet in die mate dat zijn creatieve akte erdoor beperkt zou worden. Misschien een betreurenswaardige maar alleszins noodzakelijke toestand. Ikzelf ben van oordeel, dat het als schrijver niet volstaat zich te laten drijven op een zeker verbaal vermogen om tot een meer of minder bevredigend resultaat te komen. Er is meer nodig, de eisen dienen intenser gesteld. De schrijver is aan zichzelf verplicht dit creatieve potentieel volledig uit te buiten. Voor mij kan de creatieve akte niets anders zijn dat het veruiterlijken van het creatieve potentieel in zijn zuiverste vorm. Indien het resultaat niet strookt met de verwachtingen van de lezer, met het potentieel van de lezer als lezer, dan is dat, ik herhaal het nogmaals, misschien spijtig te noemen, maar niemand zal kunnen ontkennen dat het niet om een noodzaak gaat. Mijn genoegen om het feit dat u juist mijn werk hebt bekroond, kan er alleen maar groter om zijn. Dank u.