Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 18

De antieke Romeinen

Wie met verbazing heeft geconstateerd hoe essentieel de opzoekingen van E.H. Toussaert naar het godsdienstig leven van de Vlaamse kustmens der late middeleeuwen onze klassieke kijk op dat verleden wijzigen, zet geen al te grote ogen meer op bij het lezen van ‘La vie à Rome dans l'antiquité’ door de Sorbonne-professor in de Latijnse letterkunde Pierre Grimal, of T.R. Glovers ‘The ancient world’.

Heeft hij bij Caesar, noch Vergilius, noch Tacitus gelezen dat de oude Romeinen hun zware wijn aanlengden met zeewater, ik zeg en schrijf zeewater, hij heeft wellicht als toerist in Griekenland wijn met dennehars ofte terpentijn voorgeschonken gekregen en dan kijkt hij van een scheut Italiaans zeewater niet meer op. Want hij is over de oudheid juister ingelicht dan over zijn eigen Vlaams verleden.

Zoals velen echter in de waan dat hij met ‘Quo vadis?’ van Hendrik Sienckiewicz, ‘Ben Hur’ van Wallace en ‘De laatste dagen van Pompeï’ door Bulwer Lytton ter epische aanvulling van zijn lectuur der klassieken er zo te naaste bij alles van weet, zal hij reeds mijmeren waar hem op de eerste bladzijde van de inleiding wordt gezegd dat er tussen de stichting van de stad Rome en haar val als hoofdstad van de beschaving, twaalf eeuwen liggen, die van elkaar verschillen zoals het Gallië van Karel de Grote van het Frankrijk van Napoleon de derde.

Het heeft zijn nut daarop te wijzen in dit tijdschrift voor een taalgebied waarin Vermeylen, Vestdijk, Brulez, de Backer, Rosseels, Lebeau, Dirk De Witte en anderen de antieke wereld reconstrueerden en het gevaar niet denkbeeldig is dat een of ander auteur zich daartoe zou documenteren alsof er twaalf eeuwen lang altijd dezelfde antieke cultuur zou hebben gebloeid.

Tijdens de eerste van de twaalf glorierijke eeuwen was Rome een dorp van hutten waarin de Romeinen sliepen op schaapsvellen zo maar op de grond. De bronzen bedden kwamen heel wat later en waren niet eens zo heel comfortabel.

[p. 422]

Nog in de gouden eeuw van Rome, die van Augustus, fokte Livia, de vrouw van deze keizer, in haar daarom beroemde boerderij, een ras van witte kippen en werd er helemaal niet voor aangekeken als een dame die zich bezig hield met dingen beneden haar stand.

De weelde was niet zo algemeen, ook niet zo groot als Sienckiewicz dacht. De Romeinse klachten daarover bewijzen juist hoe ze dat sobere, harde volk ergerde. De Romeinen leden eeuwenlang dikwijls koude in hun twee kledingstukken: een tunica, die een doek met een spleet voor het hoofd en soms twee mouwen tot aan de ellebogen was en daarover een toga, een groot en onpraktisch doek, waarmee ze mooi konden draperen. De braccae of broek leerden ze kennen en adopteerden ze van de Galliërs. Vijfennegentig op honderd maaltijden waren sober, eentonig en vreselijk sterk gekruid. Daarbij dan een beker wijn met zeewater... Ze stookten houtskool om te koken en zich te verwarmen.

Zo gekleed, gevoed en behuisd legden deze mensen, vechtend, oorlogend, organiserend en administrerend, in hun leven verscheidene malen, tegen een snelheid nooit groter dan die van een paard, afstanden van duizenden kilometers af, Rome-Carthago retour, Rome-Jeruzalem, Rome-Keulen, daar overal hun hogere beschaving brengend met een boerenkar als hoogste reiscomfort en een ongemeubelde herberg.

Ze hadden ruwe zeden, spreekt vanzelf, met zachte gaat dat allemaal niet. De vader beschikte, zolang hij leefde, soeverein over leven en dood van zijn kinderen en met instemming van de familieraad ook over die van zijn vrouw. Consul Brutus bijvoorbeeld, bevrijder van Rome, liet zijn zonen, te zamen met andere samenzweerders tegen de republiek, in zijn bijzijn neerknuppelen en afmaken met de bijl.

De rechtloosheid echter van de vrouw, het lot van de slaven en de onmenselijkheid der circenses of spelen in de arena, werden overdreven omdat de christenen er ook van te lijden kregen en om contrast te vormen met de christelijke liefde van de nieuwe tijd.

In rechte niet veel meer dan de slavin van haar man, was de Romeinse huisvrouw volgens gebruiken die sterk aan een matriarchaal verleden deden denken, in werkelijkheid de spil en pijler van het gezin.

De rechtstoestand van de slaaf was naar onze opvattingen revolterend en deerniswekkend, maar de Romeinse servus was niet veel meer te beklagen dan de laat en lijfeigene der

[p. 423]

middeleeuwen en de Russische der vorige eeuw. Ons gemoed komt in opstand tegen de abstracte instelling, de idee, doch dat heeft weinig te maken met het menselijk aspect der werkelijke verhouding tussen twee gezinnen waarvan alle leden gewonnen, geboren en opgegroeid waren op hetzelfde erf, in hetzelfde huis, het ene als meester en het andere als slaaf.

De gladiatoren streden telkens voor hun leven, maar het waren terdoodveroordeelden die al vechtend hun leven konden verlengen, de zeldzame vrijwilligers waren voortvluchtige slaven of geruïneerden en de allerbeste zwaardvechters zijn na een lange carrière met pensioen gegaan!... De afslachtingen van mensen en dieren amuseerden te Rome, precies zoals onze boksmatchen, niet het selectste publiek.

Tussendoor had men ons ook wel eens mogen zeggen dat die wrede, wellustige heidenen haast geen analfabetisme kenden. Zelfs hun slaven konden wat lezen en schrijven. En dat van hen uit duidelijk een gouden draad door de geschiedenis loopt. Het is natuurlijk niet onwaar dat de massa zich zelf heeft vrijgevochten, maar het is toch veel juister dat van Christus tot Marx in de grootsten der laatste millennia een mensenliefde is werkzaam geweest, die de verworpenen der aarde heeft geleerd en geholpen zich op te richten. Rijken en machtigen hebben steeds weer grond en geld naar zich toegehaald, volgens de logica der machten en feiten moesten zij het telkens weer winnen en nu zien wij na tweeduizend jaar dat niet zij, maar de zwakkeren hun lot onvoorstelbaar hebben verbeterd.

G.W.