Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 18

[p. 181]

Gaston Burssens en het N.V.T.

Ce qu'il y a de plus déchirant dans la disparition d'un être, c'est qu'il emporte ses secrets.

Deze zin van Philippe Hériat over de dood van Colette (‘Figaro littéraire’, 11 maart jl.) schrijf ik minder over voor mij dan voor wie zich ontijdig heeft menen te moeten ergeren, omdat Julien Kuypers uit naam van het N.V.T. hulde bracht die dinsdag 2 februari aan de gestorven vriend en mederedacteur Gaston Burssens. Ik neem aan dat de sputteraars te goeder trouw hebben gereageerd, ze kenden het dossier niet. Wat ik hen verwijt is dat ze die goede trouw niet konden veronderstellen bij de tolk van dit tijdschrift en hem, samen met de gehele redactie, in de pers beschuldigd hebben de nagedachtenis van de dode te hebben geschonden. In de grond hebben de preutelaars dit gedaan. Ik vermoed dat bij de hoogst gillenden een goedkope gelegenheid werd aangegrepen, zo goedkoop dat ze alle stijl miste, om stoer te doen en tegenover het tijdschrift aan een lang verkropte Schadenfreude uiting te durven geven.

Liever had ik wat volgt rustig uitgeschreven in mijn oudere dagen, zonder er dan meer belang aan te hechten dan aan veel andere anekdoten die het leven van een periodiek met zoveel redacteurs nu eenmaal stofferen.

Met het N.V.T. ben ik niet getrouwd.

Zolang ik er bij behoor eerbiedig ik echter de spelregels en wens de waarheid te dienen. Vooral tegenover Gaston die, als de jongeren die hem tijdens zijn leven omstuwden hem niet zullen laten vallen, kans loopt legendarisch te worden, wat hij door speciale houdingen niet veronachtzaamde in de hand te werken. Zoals ik het reeds dik-

[p. 182]

wijs schreef, hij is te lang in de plooien van Van Ostaijens roem verscholen gebleven om in zijn rijpere dag niet blij te zijn geweest de achterstand van zijn verdiende faam enigszins te kunnen inlopen. Dat hij zijn parate fantasie ook heeft aangewend om bewust ‘vreemd’, dus aantrekkelijk te doen, zullen zijn intiemen volmondig en eensgezind getuigen. Het amuseerde Gaston met wat men binnenpret noemt geweldig als men in een van zijn talrijke, onschuldige, instinctieve of berekende, de aandacht capterende trucs liep. Deze trucs behoorden tot zijn intelligent gespeelde diplomatie. Iedere goede sportman kent deze manier van optreden, om, eenmaal de match uit, weer de prilste natuur te worden.

Gaston Burssens was een wonder mengsel van kwetsbaarheid en maniakale contramine-reactie. Hij was reeds 50 jaar (ik heb hem voor het eerst ontmoet in 1946 te De Panne), toen ik hem leerde kennen en ik weet niet of die tegendraadsheid ontstaan is als verdediging. Literair is hij altijd uitdagend geweest, wat niet zeggen wil dat deze houding moet overslaan op iemands karakter. Naarmate hij ouder werd en zijn artistiek credo was aanvaard en door de jongeren, die van geen verleden wilden weten, zelfs methodisch werd uitgebaat en uitgebuit, is zijn geest van contramine nog meer zijn karakter gaan bewonen. Dit heeft mij nooit gehinderd, integendeel. Met mensen die hij mocht vertrouwen en die bestendig klaar staan om een intelligentere opvatting dan de hunne te aanvaarden, werd zijn tegendraadsheid een conversatieprikkel, meer ‘om de klaps in het land te houden’ dan om gelijk te halen. Gaston was het gelukkigst met vrienden die hem in het plezante luchtledige konden vergezellen. Hij moest existentie kunnen spelen. Tot dit spel behoorde een bijdrage als complexloze vriendschap, als omgang met pittige dieren, als de kameraadschap in de letteren.

Sedert G.B. lid werd van het NVT, heeft hij zich die zeven jaar lang gedragen als een trouw aanwezige op alle zittingen en vieringen, een leep strateeg bij het toekennen van de ARK-prijs, een vlijtige beoordelaar van ingezonden kopij, die hij prompt en geestig kelderde of redde. Het NVT heeft zijn rol gespeeld bij het genezen van Burssens' drukkende afzondering en ik voelde mij evenzeer apotheker als vriend, toen ik hem telefoneerde dat hij op mijn voorstel met algemene stemmen als redactielid was aanvaard. Iets wat zijn schuchter en ingekankerd wantrouwen niet had verwacht, ten onrechte.

[p. 183]

Ook de bekroning van Snoek en Pernath als Arklaureaten schonk hem veel voldoening. Het toeval wilde dat ik werd aangeduid om op het hulde-eetmaal Pernath toe te spreken. Ik meende wat ik zei en dat ik even aanstipte dat Pernath één van Van Ostaijens poëtische theorieën iets verder had doorgetrokken, bond Gaston nog meer. Hij wist dat hij in het redelijke op mij kon rekenen.

Eer tot de feiten wordt overgegaan moet ik nog even op één trek van G.B.'s temperament wijzen, zijn zoeken naar afwisseling, symptoom van verveling zeggen de enen, van bestendige levensgulzigheid, beweer ik. Naarmate hij ouder werd, voelde hij zich veeleisender worden, ook tegenover zich zelf. Bekijk maar de brouillons van zijn laatste bundels. Hij wilde steeds nieuwe aanleidingen tot ververste voldoening, werd hierbij geholpen en verraden door zijn tarten, door zijn drang naar het uitzonderlijke, het door hem niet gewaagde maar benijde mescaline-avontuur van Henri Michaux. Toen sommige prikkels niet meer werkten, kreeg hij een inzinking. Slapen, vergeten. Tot hij weer kinderlijk vertrouwen kreeg in een medicament dat ik uit Roemenië had meegebracht.

In de wit-en-zwart-tekening van zijn laatste maanden, een afwisseling van verwoed geïntensiveerde luciditeit en fading door sclerose deed zich het geval Pernath voor. Ik laat het aan Pernath zelf over zijn memoires over deze onverkwikkelijke zaak te schrijven en ook de moed te hebben te vertellen hoe hij aanleiding was tot Gastons laatste ontgoocheling.

Pernath was dus werkloos geworden, een paar jongeren zouden een literaire avond inrichten ten voordele van de financieel beknotte en Gaston werd voor de wagen gespannen.

Ongeveer tegelijkertijd vroeg Gaston aan de directieraad van het NVT om bij de uitgeverij van het tijdschrift tussenbeide te komen ten gunste van Pernath die bij dezelfde firma in dienst was geweest. Van meet af aan voelde iedereen dat Pernath niet meer in dienst zou genomen worden en dat alle tussenkomst nutteloos en zelfs ongepast leek. Het is het ongelijk geweest van de tartende Gaston, ook van de kameraad-van-Pernath-Gaston dat hij het NVT heeft gekoppeld aan de zaak Pernath. Per telefoon en geschrift poogde ik hem te overtuigen dat het NVT zich tegenover P. niets te verwijten had, dat zijn verzen werden opgenomen, dat hij de Ark-Prijs had ontvangen. In hoeverre Gaston door derden aangemoedigd werd of opgehitst om met zijn ontslag te

[p. 184]

dreigen, is mij niet bekend. Dat ieder zijn waarheid durve schrijven.

Julien Kuypers beloofde ten beste te spreken van P. en vroeg zeer terecht dat we die aangelegenheid mondeling onder ons gedrieën zouden beplannen. Maar ik had enkele lezingen te houden in Duitsland en J.K. stelde G.B. voor samen te komen na mijn terugkeer. Gaston heeft niet willen wachten en aan zijn neef Jaak Brouwers heeft hij zijn ontslagbrief meegegeven voor ‘Het Laatste Nieuws’, ‘De Standaard’ en een paar andere kranten. Enkele mederedacteurs van het NVT had Gaston zelf een doorslag van zijn demissiebrief gezonden.

Toen ik zijn ontslag in de kranten las, heb ik hem geschreven om hem op zijn kinderachtige onredelijkheid te wijzen. Het speet me dat ik hem deze schoktherapie moest toedienen. Hij was inderdaad zeer pijnlijk getroffen en kwaad tegelijk. Ik verweet hem daarenboven zijn naïefheid in de Leger-des-Heils-hulp waarbij men hem betrokken had.

Korte tijd nadien stortte hij in elkaar, fysiek, en moest dringend worden overgebracht naar de Sint-Lucaskliniek, kamer 37A, te Ekeren.

Dagelijks bleef ik in verbinding met Mevrouw Burssens om Gastons toestand te volgen. Op 10 januari gaf hij haar een brief voor me mee. Ik licht er enkele passages uit, ook de apostrofe om te bewijzen dat de vriendschap van 20 jaar het haalde op een paar buitenissigheden:

‘Beste Karel, Voorlopig uitstel van executie... Karel, ik heb 6 dagen hel achter de rug... Blijft het meest moderne Vlaamse chanson nog steeds gequetst ben ik van binnen? Tenminste, zo voel ik het nu: gekneusd van binnen van hert tot zinnen. 'k Heb aan mijn dokter beloofd hem eer aan te doen en op nieuwe benen te vertrekken. Morgen begint de heropleidingscursus. Ik ben vast besloten mijn diploma te behalen. Maar als ik zak zal het de schuld zijn van de eindeloze slapeloze nachten die ik thans te overwinnen heb. (Zijn zij te overwinnen?) Maar misschien komt hierin ook beterschap, want hierin ook is Yvette een bewaarengel. Nu geen P. meer, geen O., geen N.V.T. De literatuur heeft mij de rug toegekeerd, of is het andersom? Karel, ik vrees dat ik langzamerhand je vriendschap aan 't verliezen ben. Een woesteling als ik heeft niet veel van je sympathie te verwachten. Wanneer kom je? Je Gaston. Ça commence à marcher. J'ai fait le tour de ma chambre en 80 secondes.’

[p. 185]

Die 10e januari was een zondag. Ik ontving de brief pas de 12e 's ochtends. Maar na haar bezoek de 10e aan de kliniek belde Yvette 's avonds op, kondigde de brief aan en hoop op beterschap.

De 11e, even voor 9 uur, kreeg ik een telefoontje van de pater-aalmoezenier uit de kliniek, die me namens Gaston praamde zo gauw mogelijk te komen, Gaston had me nodig. Toevallig had ik twee uur les die namiddag, zodat ik alleen beloven kon pas de volgende middag te kunnen komen.

Tegen 13 uur wachtte Yvette ons op, mijn vrouw en mij, bij het Centraal Station en we zijn naar Ekeren gereden.

Ik was sterk ontroerd want ik herinnerde mij hoe Gaston dikwijls had verteld hoe hij Paul van Ostaijen enkele dagen voor zijn dood bezocht had in de privé-kliniek van Miavoye-Anthée.

Maar Gaston was één glimlach. Hij zag er zelfs ondeugend uit met zijn kortgeknipte ragebol. Het was weer goed gevieren bij elkaar te zijn, hoop te hebben, over de grote boom voor het raam te spreken en over een paar geestige boeken die ik had meegebracht, - Franse. Yvette en Denise lieten ons ogenschijnlijk zonder bijbedoelingen alleen. Gaston verbrak de rustige stilte, vroeg nieuws over de vrienden en dan, even aarzelend, wat ‘ze’ gezegd hadden op de jongste directievergadering van het NVT. Ik heb een goed geheugen maar kan de goochel toer niet opbrengen woord voor woord te herhalen wat ik hem heb geantwoord. Het kwam hierop neer:

- Gaston, ik heb hen gezegd dat ze dat ontslag niet moesten aanvaarden, daar ik je ken. Je hebt daar te veel vrienden om dat ontslag later niet te betreuren. Als je genezen bent, praten we samen.

Daarop heeft hij me bedankt maar er wrong iets.

- Wat is er, Gaston?

- Als jij een middel ziet, Karel, om mij tegenover de vrienden niet met beschaamde kaken te laten staan, dan kom ik gaarne terug.

(Mevrouw Burssens heeft me nadien verteld dat hij sterk op me rekende om zijn ontslag zo zwierig mogelijk ongedaan te krijgen.) Tot laat in de namiddag zijn we dan allen bij Gaston gebleven en over literatuur hebben wij, gelukkig, geen woord meer gesproken.

Gaston is gestorven en begraven, terwijl ik met een kop-

[p. 186]

pige bronchitis (mij vertrouwd) te bed lag. Julien Kuypers belde de dag voor de begrafenis op of er moest gesproken worden bij het graf. Ik heb het relaas uitgebracht over Gastons ‘bekering’ en gezegd dat ik tot mijn spijt de laatste groet niet brengen kon. Ik heb aangedrongen opdat hij zou spreken namens het NVT, waarin Gastons ontslag niet werd aanvaard en waartoe hij zonder complexen opnieuw zou gaan behoren. Nu, helaas, met een kruisje achter zijn naam.

In eer en geweten.

K.J.