Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 16

Nakaartend bij een afscheidsviering

Daarstraks hebben we onze vriend Gerard Walschap gevierd naar aanleiding van zijn afscheid van de Dienst voor de Openbare Bibliotheken. Wij zijn daar onder grote jongens op het departement, en een reeds ver doorgedreven splitsing ten spijt, zitten de Walen en de Vlamingen er elkaar niet als stomme porseleinen hondjes aan te staren. Ik bedoel, dat insgelijks de Franstalige collega's aanwezig waren om ons aller Gerard hun genegenheid te betonen, niet alleen als administratieve kameraad, doch ook als kunstenaar.

Ook onder die Waalse werkgezellen waren er een drietal schrijvers. Het ligt voor de hand dat, toen het ogenblik van het nakaarten was aangebroken, de literatuur uit beide taalgebieden in het gesprek werd betrokken. Er manifesteerde zich aldus een toestand, die ons reeds vroeger placht te treffen. De Vlamingen kennen beter de Franstalige Belgische confraters door lectuur van enkele prominenten onder hen. Doch anderzijds bekroop mij eens te meer het gevoel, dat de Vlaamse schrijvers niettemin in opvallender mate de nieuwsgierigheid van de Walen prikkelen, dan zulks in de omgekeerde richting het geval blijkt.

[p. 1290]

Stellig is er geen spraak van onderschatting, laat staan van misprijzen of vijandschap. Mijn indruk is, dat de Franstaligen sterker beseffen, dat zij iets missen, dan wij het ons gewoonlijk wel voorstellen. Anders zou de rondborstige dichter Marcel Hicter niet gemeesmuild hebben: ‘Is het mijn schuld, dat ik niet behoorlijk Nederlands praat? Kan ik het verhelpen er zo goed als niets bij opgestoken te hebben, toen we in de tijd op school een jaar lang Vondel moesten slikken?’. Iemand anders voegde eraan toe: ‘Het is er sindsdien geen haar beter op geworden bij ons in Wallonië. Mijn dochter, die nauwelijks de belangrijkste rudimenten van het Nederlands beheerst, zit op het atheneum tot over de oren in “De Spaanse Brabander”!’.

Kortom, onder schrijvers zowel als onder ambtenaren, die beroepshalve inniger dan wie ook bij de lectuurspreiding betrokken zijn, werd nadrukkelijk geconstateerd, dat ook op het literaire vlak onze beide taalgemeenschappen voor elkander nog maagdelijk gebied zijn en dat er voor beide partijen redenen te over zijn om zulks bitter te betreuren. Het verheugde mij dan ook, er mij van te vergewissen, dat een idee van me, waardoor ik reeds geruime tijd gekieteld word, bij de Waalse vrienden terstond in goede aarde bleek te vallen.

Het principe ervan is de eenvoud zelf. Zelden of nooit worden de Vlamingen in het Frans vertaald. De Frans schrijvende Belgen, die al zo'n moeite hebben om hun werk in eigen gebied gepubliceerd te zien, worden op hun beurt slechts in hoogst uitzonderlijke gevallen verdietst. Kan er, - ook met het oog op de mogelijkheid tot respectieve uitstraling naar Frankrijk en Nederland -, geen grondige wijziging gebracht worden aan deze tot dusver nauwelijks gedetecteerde of in elk geval defaitistisch aanvaarde situatie?

Ik voel me hier aan de wal helemaal niet zo'n voortreffelijke stuurman. Evenmin laboreer ik aan organisatorische ambities op het gebied van de literatuur, want het leven van een schrijver acht ik daartoe veel te kort. Wat hier volgt, neme men dan ook voor wat het waard is. Alleen zal het moeilijk zijn er mij van te overtuigen, dat het in zijn argeloze simpelheid in strijd met het gezond verstand zou blijken.

Een feit is het, dat bepaalde, door gezaghebbende instanties ontworpen vertalingsprojecten op het internationale vlak tot dusver steeds op een sisser uitdraaiden. Welnu, - waarom zouden we er niet mee beginnen ons tot een meer bescheiden en veel gemakkelijker bereikbaar gebied, nl. het eigen tweetalige landje, te richten en te beperken? Er bestaat in de schoot van het Ministerie voor Opvoeding en Cultuur een Nederlandse en een Franse Dienst voor de Letteren, geleid door letterkundig bevoegdt ambtenaren, wier goede wil boven elke twijfel verheven is. Zou het niet daar zijn, dat de zenuwdraden kunnen samengeknoopt worden met het oog op een doeltreffende collaboratie? Méér dan een badkamer van het Résidencehotel van weleer ligt er, zo ik het wél heb, niet tussen de kantoren van onze confraters Karel Jonckheere en Roger Bodart.

Op het praktische vlak zie ik de zaak zó, dat van hieruit het initiatief zou genomen, uitgebouwd en geleid worden, doch dat voor de praktische

[p. 1291]

verwezenlijking, - in de geest van de uitgavemethode der Monografieën over Vlaamse Letterkunde -, het particuliere initiatief zou ingeschakeld worden.

Het is waarachtig geen onoverkomelijke taak, - de nodige instrumenten ertoe bestaan of kunnen in het leven geroepen worden -, jaarlijks een repertoire op te stellen van b.v. twintig Vlaamse en twintig Franse boeken, die voor vertaling in aanmerking komen. Over dat getal kan natuurlijk nog wel gepraat worden. Evenmin is het onmogelijk het gewenste aantal ‘verdietsers’ en ‘verwalsers’ te vinden.

Wat de publikatie zélf betreft zou ik suggereren, dat zij aan een Nederlands- en een Franstalige firma worde toevertrouwd, die bij machte blijkt ze in haar pocketprogramma te integreren. Hiertoe worde een subsidiëring voorzien, welke de betrokken firma's uiteraard niet alleen voor alle risico's veilig stelt, doch hen ook de gelegenheid biedt er een belegde boterham bij te verdienen, zonder daartoe de prijs van het gewone pocketboek evenwel te moeten overschrijden.

Nu ik het toch voor het zeggen heb, veroorloof ik mij er ter verduidelijking nog enige overwegingen aan toe te voegen.

1. Bedoeld wordt wel terdege het vertalen van de actuele Franse en Vlaamse produktie. Voor mijn part zou het er hoofdzakelijk om gaan, dat b.v. in 1965 de Waalse (Vlaamse) lezer de belangrijke scheppingen van de Vlaamse (Waalse) produktie van, laten we zeggen. 1963 reeds onder ogen krijgt.

2. Ik zie er geen graten in, dat progressief en procentsgewijze erkende, moderne meesterwerken uit beide literaturen in het programma worden opgenomen. Op langere termijn wil ik noch Willem Elsschot, noch Georges Eekhoud missen. Maar moest iemand het in het hoofd halen erop te wijzen dat Maerlant en Ruusbroec toch ook wel getapte jongens zijn, zo kunnen we meteen onze spade afvegen.

3. Daar het hemdje nader is dan de rok, heb ik, ronduit gezegd, tot dusver hoofdzakelijk aan de romanproduktie gedacht. Het komt me voor, dat zich op het vlak van de poëzie veeleer het principe van de bloemlezing opdringt. Wat het essay, of beter, wat de non-fiction aangaat, zou natuurlijk grondig onderzocht worden, welke werken zowel voor de Vlaamse als voor de Waalse gemeenschap van betekenis, d.i. dus leesbaar, zijn, - met automatische uitsluiting van al wat naar het academische betoog zweemt. Fingerspitzengefühl en realisme in het teken van de wederzijdse volksaard zijn hier geboden.

Maar genoeg! Hoe meer we over de kwestie uitweiden, hoe sterker wij allicht de indruk zouden opwekken, dat wij een of ander buitenissig denkbeeld door een overvloed van argumenten en strategische marginalia een schijn van substantie trachten te verlenen. Waarom zou het nodig zijn een pleidooi aan te heffen om een waarheid als een koe ingang te doen vinden? Een waarheid, die op het volgende neerkomt: het is normaal en derhalve in hoge mate wenselijk, dat in het Belgische vaderlandje niets verwaarloosd zou worden, opdat de twee culturen, die er coëxisteren, voor beide partners in het tweetalig bestel

[p. 1292]

volledig toegankelijk zouden zijn. De letterkunde is in dit verband dé ideale bruggenbouwster.

P.S. Reeds de tweede maal is het, dat ik dit stukje schrijf. De eerste versie wierp ik in de kachel. Het denkbeeld leek mij zo doodsimpel, dat ik niet begreep, hoe het al niet jarenlang werd verwezenlijkt. Ik vreesde derhalve, dat een of andere duistere hersenkronkel mij tot een grove denkfout had genoopt. Ik heb er een vakantie op het platteland laten overheen gaan. Maar op een denkfout kan ik mij niet betrappen...

H.L.