Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 16

Dietse Warande en Belfort Onder Vliebergh en Persijn

Het meer dan 500 blz. tellende boek van Jan Persijn De wording van het tijdschrift D.W. en B. en zijn ontwikkeling onder redactie van Em. Vlierbergh en Jules Persijn (1900-1924) lezen, is alleen al daarom de moeite waard dat het een model is van geschiedschrijving over een stof waarvan ik, toevallig, door het feit dat ik ze als redactiesecretaris van D.W. en B. heb moeten behandelen in één enkele bijdrage voor een jubelnummer, weet hoe weerbarstig ze is. De moeilijkheden waren voor Jan Persijn onvergelijkelijk groter dan voor mij. Hij moest niet alleen weergeven wat verscheen, maar ook achterhalen, soms door detectivewerk, ten gevolge van welke relaties en gebeurtenissen het verscheen, hoe, waarom en waardoor een medewerking tot stand kwam en ophield. Daarbij was hoofdredacteur Jules Persijn zijn geliefde en vereerde vader en moest hij hier de lofzang, daar de pleitrede vermijden.

Al wie met een tijdschrift te maken heeft als hoofdredacteur, redactiesecretaris, redactielid of regelmatig medewerker, alle letterkundigen, dichters, essayisten of romanciers, zullen door dit boek worden geboeid. Indien het niet pedant klonk, zou ik zeggen dat de lectuur ervan voor hen onmisbaar is. Ik zeg het tóch, omdat anders veel te velen die het zouden moeten lezen, er niet toe zullen komen, in de totaal verkeerde mening dat de keuken van een publikatie waarmee zij niets te maken hebben gehad, hun niets te leren heeft.

Wij weten allen dat, terwijl elke geschiedenis van een letterkunde tracht te gelijken op een kist vol goud- en zilverstukken, elk scherp gedétailleerd relaas van om het even welk literair-historisch moment daarentegen een teleurstellend besef van de relativiteit der letterkundige waarden en van de al te menselijke menselijkheid der heroën bijbrengt. Geen blik in de geschiedenis met de telelens echter maakt zo wijs en kalm als een dagelijks relaas van een verleden zo dichtbij dat het nog niet geheel tot de geschiedenis is gaan behoren. In 1963, voorgelicht door een voortreffelijk literair-wetenschappelijk werk, constateren dat de vijfentwintig jaargangen van het tijdschrift dat men als jongeling gelezen heeft voor wat het voor alle ontwikkelde katholieke Vlamingen was, evangelie, volgeschreven zijn door tientallen namen die men op twee drie na moet vergeten, is nog heel wat pijnlijker en leerzamer heilzaam dan in een gelijkwaardig verslag van de Muiderkring lezen

[p. 974]

wat van dag tot dag groot, schoon en belangrijk was voor Hooft en Vondel. Tijdschriften kunnen onmogelijk gevuld worden met teksten van blijvende waarde, zij moeten de atmosfeer, het klimaat, de continuïteit onderhouden, al goed en wel, maar hun redacteurs en lezers vergeten dat telkens weer en maken daardoor hun maatstaven te kort.

Naast een snelle vergankelijkheid, reveleert het werk van Jan Persijn een even teleurstellende en onthutsende stabiliteit. Het tekent met fijne zilveren stift goed geïndividualiseerde portretten, die in hun milieu zo archetypisch zijn dat men de naam op de lijst kan vervangen door een van nu nog levenden zonder iets te moeten veranderen aan het conterfeitsel. Er is bijvoorbeeld de werkelijk eerbiedwaardige eerwaarde heer Elebaers, die zijn geloofsgenoten geregeld ergert door te veel begrip voor persoon en werk van de andersdenkenden. Er is de centrumfiguur Persijn, een rechtschapen, belezen man met een gemoedelijke pen, maar totaal zonder smaak, die het goede tracht te appreciëren waar hij het vindt, maar toch beginselvast de potabele vrijzinnigen noemt die hij wel en de niet door de beugel kunnende, die hij niet wil laten meewerken. Er is uiterst rechts de dichter A.J.M. Janssens, die ik noem omdat hij mij totaal onbekend is en ik in die categorie geen bekende naam wil vermelden. De raad van deze dichter kon de redactie niet zo maar in de wind slaan. Hij was een vriend van pastoorke Cuppens die een vriend was van Mej. Belpaire. Hij schreef: ‘Wel Cup jongen! waar gaat onze Vlaamse literatuur naartoe? We hadden ze zo lief, omdat zij zo zuiver, zo gemoedelijk en zo godsdienstig was. Maar nu!... Wel, wel, 't is afgrijselijk! De helft van de romans die nu verschijnen, zou ik in geweten niet in mijn huis willen houden. Nooit heb ik Zola gelezen; maar ik en kan niet geloven dat hij slechter is. Alles is stoffelijk geworden. Geen gedacht meer van hoger leven. Het tastelijke alleen geldt nog en onder dat tastelijke is het brutale vlees het voornaamste’. Einde van het citaat.

Deze drie met elkaar in onmin levende mentaliteiten leveren in het tijdschrift, dat oprecht en bestendig naar het christelijk ideaal streeft, waaromtrent Vermeylen met Mej. Belpaire polemiseerde, een traditioneel symptoom van ketterjagerij op. De ‘modernen’, dat zijn Nieuwe Gidsers en Van Nu en Straksers, huldigen verkeerde beginselen, zijn onverstaanbaar en walgelijk realistisch. Het talent is in het bezit van andersdenkenden, klaagt Binnewiertz. De dichter Felix Rutten wordt de katholieke Kloos genoemd. Streuvels en Buysse moeten het ontgelden. Maar ik weersta verder aan de verleiding om de beste van honderd pittige details af te romen die de lezing van het boek zo boeiend en leerzaam maken.

Nog één enkele opmerking. Onder August Van Cauwelaert is Dietse Warande er belangrijk op vooruitgegaan doordat hij een man van smaak was en geen doctrinair. Maar het was in zijn tijd nog niet mogelijk een einde te maken aan de katholieke traditie er in elk geval, en wat het ook weze, tegen te zijn en bij te draaien wanneer het te laat is. Alle mensen van goede wil hopen dat de ploeg van Prof. Westerlinck daar eindelijk moge in slagen.

G.W.