Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 15

P.S. met een betrouwbare getuigenis

Toen deze marginaliën naar de drukkerij van N.V.T. werden verzonden, viel mij een zo pas geboren en alleszins merkwaardig anthologisch tijdschrift onder ogen, Randstad, een driemaandelijkse internationale uitgave onder redactie van Hugo Claus en Ivo Michiels voor Vlaanderen, Harry Mulisch en Simon Vinkenoog voor Noord-Nederland.

In dat eerste nummer las ik een kroniek van Maurice Girodias getiteld Pornoloog op Olympus.

Maurice Girodias is een Franse uitgever die zich een anarchist noemt en het heeft gewaagd een Olympia Press in Parijs te stichten, die ‘elk boek’ in het Engels uitgeeft dat door de Anglo-Amerikaanse censuur verboden werd. Er mag opzettelijk geen onderscheid gemaakt tussen goede en slechte boeken. Het volstaat dat ze verboden waren.

[p. 617]

Zo kwamen in de Olympia Press aan het licht: Markies de Sades Bedroom philosophers, Millers Plexus, Samuel Becketts Watt en Molloy, Jean Genets The Thiefs Journal en Our Lady of the Flowers, enz.

‘In 1955 (aldus Maurice Girodias) kreeg ik twee belangrijke manuscripten van meer dan gewoon belang; beide door verschillende Amerikaanse uitgevers geweigerd: J.P. Donleavy's The Ginger Man, en Vladimir Nabokovs Lolita.

‘De geschiedenis van Lolita omsluit enkele der beste en enkele der slechtste ervaringen die ik als uitgever heb opgedaan...

Ik zal me altijd de uitwerking herinneren die het lezen van Lolita op me had: dat gevoel van grote opwinding en volslagen zekerheid, dat zo zelden in het leven van een uitgever voorkomt, soms nooit. Ik was geheel en al geboeid door de vele paradoxen waarop dat subtiele monument was opgebouwd, de literaire vorm die tot de vroegere Russische traditie behoort en het onderwerp dat in de psychologie van de Nieuwe Wereld thuishoort; de onmenselijke koelheid en het grandioze gevoel van eigenwaarde van de schrijver-hoofdpersoon, die zo vreemd samengaan met zijn neiging zichzelf te willen offeren, zijn ultrareactionaire standpunten die zo moeilijk in overeenstemming te brengen zijn met zijn nihilistische aanval op de bestaande orde...

Ik had er echt geen vertrouwen in dat er zakelijk wat in het boek zat (blijkbaar wordt hier door Girodias bedoeld dat het boek niet het uitgesproken karakter had van een gangbare, vulgaire pornografie). Mijn besluit om het uit te geven berustte louter en alleen op mijn persoonlijke geneigdheid hiertoe. Aanvankelijk was Nabokov overtuigd dat Lolita nooit in Amerika gebracht kon worden. Hij stemde met mijn voorstel in om een aantal Franse zinnen en aanhalingen te schrappen, die, naar mijn mening, zijn stijl wel wat al te geaffecteerd maakten...

De publikatie in 1955 werd volkomen doodgezwegen... Maar einde 1955 had The Sunday Times een vraaggesprek met ettelijke schrijvers omtrent ‘het beste boek van het jaar’. En Graham Greene sloot Lolita bij zijn keus aan. Dit maakte John Gordon, de hoofdredacteur van The Sunday Express, zo razend dat hij in zijn rubriek schreef: ‘Op deze aanbeveling heb ik Lolita gekocht, dat is ongetwijfeld het smerigste boek dat ik ooit heb gelezen, niets dan onbeperkte pornografie’.

Daarop nam het boek een enorme vlucht’.

(......)

In 1957 werd het in Amerika vrijgegeven en onmiddellijk ving voor Nabokov een schitterende schrijverscarrière aan, dank zij Lolita. Het aandeel dat Maurice Girodias daarbij heeft gehad is aanzienlijk geweest.

‘Lolita (zo vertelt hij verder en ik doe er goed aan hier te beklemtonen dat ik zijn woorden aanhaal uit de Nederlandse vertaling die John Vandenbergh ervan in ‘Randstad’ geeft), Lolita is natuurlijk een proefproces geworden in de meeste landen waar het boek is uitgegeven en verkocht. Op het moment is het nog altijd verboden in Australië, Nieuw Zeeland, Zuid-Afrika en gedeeltelijk in Oostenrijk. In Argentinië was het boek in het Spaans verboden, maar ook dit verbod is ingetrokken. In de strijd tegen de censuur in de Engels sprekende landen, is de publikatie van Lolita de belangrijkste gebeurtenis sedert jaren geweest, en heeft ze de weg gebaand voor het eerherstel van Lady Chatterley's Lover, dat, naar ik hoop en vertrouw, binnenkort

[p. 618]

gevolgd zal worden door dat van Henry Millers Tropics en dan zal de Angelsaksische censuur op literaire werken praktisch gesproken opgehouden hebben te bestaan. In België werd Lolita verwonderlijk genoeg pas in oktober verboden. Ik heb de Belgische minister van Binnenlandse Zaken toen een brief geschreven, waarin ik mijn verwondering te kennen gaf en de heer René Lefebvre antwoordde persoonlijk en beloofde een onderzoek in te stellen. Een paar dagen later was het verbod opgeheven...

Mijn persoonlijke mening is dat de charme van het boek veel te esoterisch voorkomt, de perversiteit erin te symbolisch, om een groot publiek voor de intrinsieke waarde van het werk te winnen. Daar is wel wat reclame en degelijke energieaanpak voor nodig en ik meen dat ik, als rode lap op de stieren van Regering en censuur, daarvoor heb gezorgd, - meer zelfs dan wat de schrijver voor verwachtingen daar ooit omtrent gekoesterd mag hebben’.

De heer Girodias onderschat zijn bemoeiingen als uitgever niet. Op dat punt bewijzen de resultaten zijn goed recht. Maar Nabokovs ambiguïteit, ook ten opzichte van eigen werk (en zeer zeker de betekenis van of inzicht in eigen werk), zou hij gauw, en pregnant genoeg, ervaren.

‘Toen (aldus verder Girodias) Nabokov mij in 1955 schreef: U en ik weten dat Lolita een serieus boek is, met een serieus doel, en een succès de scandale zou zeer pijnlijk voor mij zijn, - toen was hij zich niet bewust welke enorme sommen geld hem zouden toevloeien. Helaas, mijn goede betrekkingen met hem zouden heel snel minder worden, toen er troepen uitgevers kwamen die hem aanbiedingen deden. Al het getob over het succès de scandale versmolt als sneeuw voor de zon (...). Maar toch had ik niet op een aangetekende brief van hem gerekend (vlak nadat verscheidene Amerikaanse uitgevers met aanbiedingen kwamen om de rechten van ons af te kopen) waarin in alle onnozelheid stond: ik verklaar ons contract van nul en gener waarde. Zijn literaire agente had al haar diplomatieke gaven nodig om hem ervan te overtuigen dat de zaak zo simpel beslist niet lag’.

De ommekeer van 'schrijvers houding betrof, behalve de voor de hand liggende financiële baten, het opwindend aspect (laat ik het zo noemen) van de inhoud, in het algemeen, en van de nymphets in het bijzonder. Toen dan een Franse filmmaatschappij besloot een film te draaien met de titel Les Nymphettes, gingen de beste Parijse advocaten namens Nabokov voor de rechtbank betogen dat ‘hij, Nabokov, de enige uitvinder en eigenaar van het woord nymphette was en dat hij geen misbruik van zijn handelsmerk duldde’.

En Maurice Girodias, die een flink uitgerust geletterde is, grijpt naar Ronsard (1524-1585) en ontdekt er volgend vers: Quand ma nymphette en simple verdudage (wat Vandenbergh omzet als: toen mijn kleine nymf in een eenvoudige hoepelrok...).

Deze uiterst realistische tussenkomst van Lolita's allereerste uitgever, staven, in mijn ogen althans, de vaststelling in mijn marginaliën besloten. En die ik nu bondiger meen te mogen herhalen: Lolita is een sterk boek dat zijn pornografische inzichten onder een luisterrijk artistiek ornaat of probeert te verdoezelen, of insidieus weet te prikkelen.

Maar wat is pornografie?

Het zou in literair verband niet hoeven te bestaan. Het zou niet eens mogen ‘kunnen’.

H.T.