Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 14

Nog over Hiel en Sartre

In het N.V.T., 14e jg. nr. 9, blz. 1093, publiceerde Raymond Brulez een zoek de mens-je: ‘Van Emmanuel Hiel tot Jean-Paul Sartre’. Dit stuk heeft bij L. Flam enige reactie uitgelokt. Hierdoor ontstond een korte polemiek-per-brief die we hier laten volgen.

Koningslo-Vilvoorde, 28-6-'61

Geachte Heer Teirlinck,

In het N.V.T. nr. 9 vergelijkt R. Brulez de ‘daad’ van Em. Hiel met die van J.P. Sartre en stelt beiden in dit opzicht op gelijke voet. Het verschil is nochtans opvallend groot. Em. Hiel beledigde het monument van een verslagen volk. Sartre verzette zich tegen een Franse schrijver, waardoor hij ook protesteerde tegen het Franse chauvinisme. De houding van Sartre is moedig, die van Em. Hiel doet ons geen eer aan en zeker niet aan hem zelf.

Sartre is een zelfstandige, opstandige schrijver, innig verbonden, in een solidaire eenzaamheid met de vernederden en beledigden, terwijl het nationale monument van een vernederd volk beledigen onder bescherming van de bezettende overheid niet als moedig kan bestempeld worden. Persoonlijk zou ik een mens alles vergeven, behalve de lafheid, deze ergerlijke ‘zonde tegen de H. Geest’.

Met vriendelijke groeten,

L. Flam.

Oudergem, 1 juli '61

Geachte Heer Flam,

Herman Teirlinck gaf mij kennis van uw schrijven naar aanleiding van de publikatie in het N.V.T. van mijn stukje ‘Hiel-Sartre’. Uw reactie verwondert mij ten zeerste. Ik keur zowel Hiel als Sartre af; maar zo er, zoals U het doet, een moreel distinguo moet gemaakt worden tussen het gebaar van Hiel en dat van Sartre, dan moet dit onderscheid m.i. in het nadeel uitvallen van de auteur van La Nausée.

Inderdaad ik acht het bedenkelijker een individu te smaden (in casu Chateaubriand) dan een abstractie (in casu de Franse militaire roem, verzinnebeeld door een triomfboog, waarop de rooftochten van

[p. 1439]

Napoleon verheerlijkt zijn). Moest Hiel gewaterd hebben op de keizerlijke graftombe in de Invalides, dan pas zou hij het even erg gemaakt hebben als Sartre.

U weet dat Gustave Hervé de Franse tricolore wenste te planten op een mesthoop: symbolisch gebaar waarover ieder het zijne moge denken. Heel wat verwerpelijker ware het geweest moest de revolutionair, die in 1914 een brave conformist zou worden, de President der Franse Republiek in hoogsteigen persoon te midden van koeiedrek en paardevijgen hebben geïnstalleerd.

En waar haalt U het vandaan dat Sartre in de persoon van Chateaubriand het Franse chauvinisme wilde treffen? Niets in het boek van mevrouw de Beauvoir laat toe dit te veronderstellen...

Dat Sartre het opneemt voor les damnés de la terre en Hiel voor de verdrukte Vlamingen geeft aan geen van beiden het recht om af te wijken van de regels der ‘Civilité puérile et honnête’.

U noemt Sartre ‘moediger’. Hoe zo? Veel ‘moed’ (dit is een al te nobel woord; laat ons maar liever zeggen: ‘durf’ of ‘lef’) was er niet nodig om het eenzame graf gelegen nabij Saint-Malo te verontreinigen, waar alleen meeuwen getuigen waren van deze onbetamelijkheid. Hiel liep een groter risico. De eerste beste verontwaardigde Parijzenaar of sergent de ville had hem zijn beruchte hoge hoed over de oren kunnen trekken...

Met de meeste hoogachting,

R. Brulez.

Koningslo-Vilvoor de, 12 juli '61

Geachte Heer Brulez,

Het is wel niet nodig te schrijven dat uw brief me niet overtuigd heeft.

Jean-Paul Sartre heeft een opstandig gebaar gemaakt tegen het Chateaubriand-monument te Parijs (en niet te Saint-Malo), waardoor hij gans een programma uitdrukte. Zijn daad was vol humor. Zo ziet het o.m. ook François Mauriac. Sartre heeft zich hiermee verzet tegen het Franse chauvinisme; dat staat niet in de tekst van Simone de Beauvoir, maar dat ligt in de zin van de daad zelf.

Em. Hiel heeft zich als een bekrompen flamingant gedragen die Vlaamsgezindheid met anti-Franse en pro-Duitse houding verwarde. Zijn gebaar is zo onschuldig niet, wie weet of hij niet mee een van de verantwoordelijken is van schunnige wandaden uit latere tijd. Maar daar gaat het mij niet om. De Fransman Sartre heeft zijn natuurlijke behoefte voldaan op het monument van een Franse literaire glorie en de Vlaming Em. Hiel ging op het nationale monument van het verslagen Franse volk, onder de Duitse bescherming, wateren. Het verschil is duidelijk en maakt elk verder commentaar overbodig.

Met de meeste hoogachting,

L. Flam.

Oudergem, 17 juli '61

Geachte Heer Flam,

Uw brief van 12 juli vermocht evenmin mij te overtuigen. Ik stel inderdaad vast dat U niet alleen naast de kwestie redeneert, maar daarenboven uitgaat van een verkeerde voorstelling der feiten:

[p. 1440]

a) Daar waar U schrijft: ‘Jean-Paul Sartre heeft een opstandig gebaar gemaakt tegen het Chateaubriand-monument te Parijs (en niet te Saint-Malo)’ ben ik zo vrij U te verwijzen naar de tekst van ‘La Force de l'Age’ van mevrouw de Beauvoir, waar, op pag. 114, wel degelijk te lezen staat: ‘J'aimai Saint-Malo, ses étroites rues provinciales où la rumeur de la mer avait fait lever, jadis, des corsaires. Des vagues café au lait battaient le Grand Blé, c'était beau; mais le tombeau (cursief van mij, R.B.) de Chateaubriand nous sembla si ridiculement pompeux dans sa fausse simplicité que, pour marquer son mépris, Sartre pissa dessus’. Plaats en motief der handeling zijn wel duidelijk door mevrouw de Beauvoir aangegeven en het gaat niet op van een antichauvinistische manifestatie te spreken. Trouwens Chateaubriand is helemaal niet de aangewezen persoon om als prototype van het chauvinisme te dienen.

b) Uw toespeling op Hiels medeverantwoordelijkheid in ‘schunnige wandaden uit latere tijd’ (wandaden van wie? van flaminganten?) blijft zo vaag dat men er bezwaarlijk kan blijven bij stilstaan. Trouwens iemand verantwoordelijk stellen voor wat anderen na zijn dood verrichten is noch moreel noch juridisch aanvaardbaar.

De Byzantijnen hebben jarenlang hun vernuft besteed aan het discussiëren over het geslacht der engelen. Mij dunkt dat wij hiermede voldoende van gedachte gewisseld hebben over de manifestaties der pisblazen van Hiel en Sartre...

Met de meeste hoogachting,

R. Brulez.