Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 14

Zoek de spijkers op laag water

De enquête van Rik Lanckrock werd door iedereen (behalve door degenen die er niet aan meegewerkt hebben) dankbaar ontvangen als een steentje bijgebracht tot de fenomenologie van de Vlaamse literatuur. De conclusies van dit ondankbaar landmeterswerk hebben inderdaad meer draagkracht dan degene die zouden kunnen getrokken worden uit publieke opiniepeilingen met quiz-karakter waarmee zekere van onze populaire radiozenders af en toe hun komkommertijdmoeilijkheden inzake programmatie omzeilen. De stem des volks werd door Lanckrock niet gehoord, wel die der ingewijden. Dat bespaarde ons de klucht van de Vlaamse Courts Mahlers die de hoogste toppen scheren terwijl de ernstige vaklui in het rekwisietenhok blijven liggen.

De draagkracht van de conclusies die (door de lezer) uit de enquête van Lanckrock getrokken worden, geldt vooral voor het totaalbeeld. Het staat buiten kijf dat de kunstmatige scheiding tussen links en rechts in de literatuur de schrijvers zelf hartgrondig de keel uithangt. Iedereen wist dat, maar het is goed dat dit eens zwart op wit en in cijfertaal wordt vastgelegd. Dat onze literatuur bezig is volwassen te worden, wordt eveneens aanvaard. Onnodig te zeggen dat de enquête op dit punt ondubbelzinnige resultaten oplevert; de desbetreffende vragen stootten niet op persoonlijke rancunes, voorkeur of afkeer vanwege de ondervraagde; de objectiviteit is gewaarborgd voor het eerste woord op papier komt.

Anders staat het met de resultaten waar die in de vorm van ranglijsten worden gegoten. Het is altijd een zeer kiese kwestie, in volgorde van uw voorkeur een lijstje op te maken van de (uws inziens) beste werken, schrijvers, voetballers, renners, boksers en andere soorten semiprofessionals. In de sport gebeurt dit elk jaar en één kijk op de zaak volstaat om de gevolgtrekking te maken dat in weinige gevallen de intrinsieke waarde der lijstnummers het haalt op elementen van voorbijgaande aard: publiciteit, recente activiteit, spektakulaire aard der prestaties. De eerlijke poging tot objectiviteit vanwege de lijstjesmaker mag daarbij zelfs niet in twijfel getrokken worden: aan voor- en afkeur kan geen touw geknoopt worden. Voorgaande probeersels in lijstjesmakerij hebben dit afdoend bewezen. Zelfs op het wereldplan, waar een zekere afstandname, zowel qua cultuurhistorische periode als qua kleinpersoonlijke factoren uit de aard van de zaak gewaarborgd is, kan een lijst van bv. de zoveel beste werken uit de wereldliteratuur alleen maar tot verwarring leiden, vooral wat de lagere geklasseerden betreft. De topscheerders, de vaste waarden, zullen in quasi alle lijsten aanwezig zijn. Maar elke lijst zal vanwege alle andere lijstjesmakers bekritiseerd worden wegens vernoemde discriminatie waar het de peletonrenners betreft.

In een intieme huiselijke kring als die van de Vlaamse literatuur wordt de zaak zoveel minder doenbaar, en het kan slechts verwondering

[p. 614]

baren dat de verwarring op dat punt niet Babels is uitgevallen. Gelukkig voor Lanckrock komt zowat al wat literaire waarde heeft voor op zijn twee lijsten, die van de beste auteurs en die van de (on)betwistbare meesterwerken. Maar hel gevaar voor beeldvervorming is daarom niet minder groot geweest. In de eerste plaats kan slechts betreurd worden dat amper een derde van de literatuurplegers zich verwaardigd hebben op de enquête te antwoorden (circa 90 op een kleine driehonderd). Het zijn de verstek makende twee derden die in potentie het beeld hebben vervalst, en een bijkomende statistiek over functie en verblijfplaats van zowel de present-roepers als de verstekmakers zou leerrijker zijn dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. Het initiatief van Lanckrock bv. zou zeer gemakkelijk een in hoofdzaak Oost- en Westvlaams karakter kunnen hebben, of even gemakkelijk zouden een bepaalde generatie of school verhoudingsgewijze te veel (stem)gewicht in de schaal geworpen kunnen hebben; - zaken waar de enquêteur natuurlijk geen onsje schuld zou aan hebben. Het zou zelfs volstaan dat een half dozijn penneridders, die er inzake publicrelations ultra moderne begrippen op nahouden, overleg zouden plegen om elkaars volledige werken en elkaars naam als vaste waarden op hun lijst te houden, opdat er iets uit de bus zou komen dat erg op een onderonsje zou lijken.

Dat Lanckrock de ingewijden het alleenwoord gaf, heeft trouwens niet uitsluitend zijn zonnige kant. Waar niemand zal betwisten dat een door ingewijden opgemaakte ranglijst er noodzakelijkerwijze in de eerste plaats een tikje high-brow moet uitzien, staat het evenzeer buiten kijf dat dergelijke ranglijst te zeer gebonden is aan de literaire constellatie van het ogenblik. Wie het ongeluk heeft, dood te zijn, komt bij die lijsten praktisch niet te pas. Na elke begrafenis drinken wij straffe koffie om ons hoofd van de gelegenheidsdiscours te zuiveren, en een actief vakman gaat zelden met dierbare schimmen om.

Zoals onze vriend Herreman terecht opmerkte, bestaat ook het ras der lezers nog. En dit ras gaat zeker vaker met schimmen om, vooral omdat voor de meeste lezers de schrijver überhaupt een schim is, levend of dood. In dit opzicht zou een enquête onder lezers stellig resultaten opleveren die jegens de niet eigentijdse figuren billijker zouden uitvallen. Anderzijds is een dergelijke karwei onbegonnen wat de draagkracht van eventuele conclusies betreft, behalve dan dat de belangrijkste conclusie zou zijn dat aan dergelijke zaken geen touw vast te knopen valt. Een minder belangrijke conclusie zou zijn dat de scheiding op confessionele en ideologische gronden minder verheugend zou belicht worden dan dit in de enquête van Lanckrock het geval is. Wie zijn formulieren zou laten invullen door bv. de lezers van een gemeentelijke katholieke boekerij zou een ranglijst met haast uitsluitend rechtse prominenten krijgen. Wie de lezers van een socialistische of liberale boekerij met het karweitje zou belasten zou een ranglijst met uitsluitend linkse koplopers en enkele katholieke volgers krijgen. Deze laatste lijst zou op het eerste gezicht billijker lijken, maar het gemengd resultaat zou slechts het gevolg zijn van de aankooppolitiek van betrokken boekerij. In beide gevallen zouden de schrijvers van ontspanningslectuur met hoge of lage vlucht het verre halen op de lui die het van de zware hand en de opgetrokken wenkbrauwen moeten hebben.

Dergelijke enquêtes met dorps karakter zijn slechts als curiosium denkbaar. Onlangs werd echter te Gent aan de universiteit een onder-

[p. 615]

zoek doorgevoerd waarvan één facet, nl. het peilen van de mening der studenten over de Vlaamse literatuur, sprekende resultaten oplevert tot stichting van wie het inzake opiniepeiling liever bij de lezer dan bij de schrijver houdt. In de eerste plaats zien wij daar onze persoonlijke mening in gestaafd: de koplopers zijn vaste waarden. Gijsen, Walschap en Elsschot gaan met een comfortabele voorsprong door de finish. (Bij Lanckrock kregen wij: 1. Elsschot, 2. Walschap, 4. Gijsen.) Verder hebben de lezers meer zin voor piëteit dan de schrijvers: Timmermans komt vierde uit de bus, Van Ostaijen elfde, Van de Woestijne twaalfde, Gezelle veertiende, Vermeylen zestiende, Buysse negentiende, Duparc tweeëntwintigste. (Bij Lanckrock geen enkele overledene onder de eerste tien.)

De gemengde samenstelling van het studentenkorps wordt eveneens duidelijk weerspiegeld in de ranglijst. Bij Lanckrock haalden alleen Streuvels en De Pillecijn als katholieke auteurs een ereplaats binnen de eerste tien. Bij de studenten loopt de strijd links versus rechts uit op een betwistbare draw met Van de Woestijne als scheidsrechter; van de eerste vijfentwintig maken Timmermans, Streuvels, Claes, Berkhof, De Pillecijn, Gezelle, Demedts, Van Hemeldonck, Vander Steen, Roelants, Duparc, Rosseels en Lebeau in deze orde deel uit.

Een paar rare eenden in de bijt werpen een verblindend licht op de literaire smaak van sommige toekomstige cultuur- en gezagdragers: Aster Berkhof, handig in het bewerken van filmscenario's, detectiveplots en succestrilogieën ten bate van kostschooljuffers, toont van op de achtste plaats zijn glunderend tweede gezicht aan De Pillecijn, Claus, Van Ostaijen, Van de Woestijne, Teirlinck, Gezelle, Vermeylen, Buysse, Roelants, Boon en andere geduchte fondlopers. Willy Vander Steen, trekpleister op alle voorbije en komende boekenbeurzen, finisht als achttiende vóór Buysse, Roelants, Boon, Duparc, van Aken, Rosseels en Lebeau. Wie derhalve gedacht heeft dat de strijd tegen de strips hoofdzakelijk in de lagere klas dient gevoerd, weet nu dat hij doolde.

In elk geval zal Lanckrock het mij niet kwalijk nemen als ik deze enquête onder lezers minstens naast de zijne stel wat de informatieve of zelfs relatieve kant van de zaak betreft. Voor de schrijvers zelf geldt dit des te meer, daar de studenten een gepaste domper komen zetten op de geestdrift waarmee onze auteurs de Vlaamse literatuur op Europees peil hebben getorst. Op de overeenstemmende vraag staan de ja- en de neenstemmers onder de studenten nagenoeg met gelijke krachten. Wie de daarin besloten les in bescheidenheid nog niet geleerd heeft, kan het verder nog met het oordeel van de studenten in de romaanse stellen: van de 29 ondervraagden zijn er 27 die onze literatuur de moeite van het volgen niet waard achten, terwijl slechts twee witte merels af en toe een boek van ons lezen zonder zich bekocht te voelen.

Laat voor één keer niet het venijn maar de troost in de staart zitten: als proefkonijnen bij een serieus opgevat onderzoek komen de schrijvers er minder bekaaid af dan de studenten.

P.v.A.