Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 13

De jeugd nog steeds inspiratiebron

Een vijftiental jaar geleden vatte ik in prille overmoed het plan op, een studie te schrijven over ‘De jeugd als inspiratiebron’ in de moderne Vlaamse letteren. Ofschoon ik een periode behandelde, die een tiental jaren van de toenmaals recente romanproductie bestreek (1933-1943) was, achteraf bekeken, de oogst vrij mager. Wie op de huidige dag mijn voetspoor zou drukken, zoals men dat noemt, zou uiteraard heel wat meer hooi op zijn vork moeten nemen. Sedert de oorlog staat de jeugdproblematiek bij onze auteurs in het brandpunt van de belangstelling. Typisch is b.vb. het geval van Marnix Gijsen. Hiervoor moeten duidelijk aanwijsbare oorzaken bestaan, die wij natuurlijk niet elk afzonderlijk onder de loupe kunnen nemen. Maar éne ervan is ongetwijfeld de vulgarisatie, vooral onder onze auteurs van het tweede plan, van een zekere psychologische kennis en een misschien laattijdige erkenning van het feit, dat een jong mens geen volwassene is, door een omgekeerde

[p. 1172]

toneelkijker in het vizier genomen. Men voelt onmiddellijk, dat zulks ook verband houdt met het artistiek en geestelijk mondig worden van de Vlaamse romancier in het algemeen, die van langsom meer ging beseffen, hoe het begin van de wijsheid moet gezocht worden in de zelfkennis en dat deze zelfkennis onafwendbaar begint met het peilen van de eigen jeugd, die immers voorgoed een onuitwisbare stempel op ons psychisch leven drukt. Men denke nogmaals aan een Marnix Gijsen, de romancier van de zelfkennis bij uitstek, die op zijn minst een vijftal romans geschreven heeft, hem min of meer door de eigen jeugd geïnspireerd. Hier hebben we natuurlijk met heel wat anders nog te doen, dan met wat we als de stijging van het intellectuele en culturele niveau van onze romanciers zouden kunnen karakteriseren. Gijsen buigt zich met de inzet van heel zijn persoonlijkheid over de jonge man die hij eens geweest is en die voortleeft in de volwassene.

Dit kroniekje stelt mij in de gelegenheid er de aandacht van de lezer op te vestigen, dat wij momenteel in Vlaanderen een paar nog zeer jonge debutanten bezitten, wier onmiskenbare verdienste hierin bestaat, dat zij de jeugd beschrijven door middel van de optiek dezer jeugd zelf. Uiteraard ontbreekt het hun natuurlijk aan de nodige recul, doch hun getuigenis, alsnog meer document dan kunstwerk, is er stellig niet minder belangwekkend om. Ik denk in de eerste plaats aan Bruno Walschap, wiens debuut ‘Solo op het kerkhof’ (A.A.M. Stols) getiteld is. Optimistisch kunnen we deze titel niet direct noemen, maar toch is hij minder luguber, dan men zo op het eerste gezicht zou denken. Het kerkhof waarop hij zinspeelt is het leven van alledag, dat de jonge man Rigo door de zogenaamd volwassenen wordt opgedrongen, een leven van plechtstatig verantwoordelijkheidsvertoon en schijndeugd in de meeste gevallen. Hiertegen komt Bruno Walschap's held in verzet, zonder dat ons nochtans duidelijk voor ogen gebracht wordt, wat deze ietwat brooddronken adolescent precies bereiken wil met zijn zwerftocht doorheen Frankrijk en Italië, waartoe hem zonder grote moeilijkheden de mogelijkheid in de schoot wordt geworpen door zijn oom, uitgever van een populair tijdschrift, die er de nodige kredieten voor overheeft om neefjelief als zogezegd speciale correspondent zijn evasie-neigingen bot te laten vieren. In de grond is er iets ontroerends aan de manier waarop Bruno Walschap de verzuchtingen, zelfbegoochelingen en wederwaardigheden van zijn

[p. 1173]

held en geaspireerd alter ego au sérieux neemt. Maar precies deze onvermijdelijke houding van een zeer pril schrijver maakt van deze ‘Solo op het kerkhof’ een niet waardeloos document, dat men als volwassene met innige sympathie ter hand neemt, zonder dat daarom de vlot, beeldend maar niet steeds feilloos schrijvende jonge romancier (taalkundig had hij beslist een raadgever in de arm moeten nemen) ons reeds een betrekkelijk geslaagd kunstwerk zou geschonken hebben. Hoogstwaarschijnlijk is voor hem zelf dit verhaal een doeltreffende afreactie van zijn puberteit, wat daarom niet wil zeggen: van zijn jeugd, geweest. Omtrent het feit, dat Bruno Walschap over de nodige stof beschikt om eens een belangwekkend schrijver te worden, hoeft er inmiddels geen voorbehoud gemaakt te worden. Het leven zelf zal hem mettertijd wel de nodige deemoed tegenover het literaire ambacht leren aanvaarden.

Er bestaat beslist een verwantschap tussen zijn talent en dit van zijn zuster Carla Walschap. Ook ‘Hart om Hart’ (A.A.M. Stols) is een boek, dat uit révolte geboren werd, de eeuwige révolte van de jeugd, die zich gefrustreerd voelt, benadeeld door de ouderen en voorlopig haar eigen groeikoortsen als een der essentialia beschouwt van een condition humaine, die zich voor de eerste maal sedert de scheppingsdag aan een jong mens zou openbaren, zulks in afwachting van het moment, waarop men er zich rekenschap zal van geven, dat het destijds allemaal zo geen vaart heeft gelopen. Carla Walschap is echter ouder en als vrouw, zo wil de volksmond het, uiteraard rijper dan haar broer. Zulks manifesteert zich onmiskenbaar ook op het artistieke vlak en in het intuïtief besef van de eisen, door de romancompositie gesteld. Strict genomen heeft Bruno Walschap misschien iets meer talent, doch zijn zuster geeft blijken van een grotere zelfbeheersing en een grotere innerlijke rust, die inderdaad wel aan het chronologische en psychologische leeftijdsverschil zullen te wijten zijn. Ook haar heldin, het Franse meisje Dina, leeft in onvrede met haar familie en met de ongerechtigheden van een burgerlijk, conventioneel bestaan. Maar de schrijfster beseft, dat vaagheid op dit gebied zeer gauw onwaarachtigheid gaat lijken, zij is de puberteit voorbij en voelt intuïtief, dat de opstandigheid van de jeugd een té voor de hand liggend verschijnsel is, opdat men er een roman zou kunnen mee stofferen, zonder het apport van materieel verantwoorde elementen, die het algemene en derhalve weinig onrustbarende geval tot een

[p. 1174]

uniek verschijnsel promoveren. Ook Dina zal het familiale milieu ontvluchten, maar zij heeft hiertoe redenen te over: zij werd door haar vader een geëerd fabrikant te Lyon, sinds haar prilste jeugd gebrutaliseerd en moest zich bestendig te weer stellen tegen het optreden van een vrij cretineuze broer. Misschien is deze haat tegen het familiale milieu - ten slotte ook een karaktertrek van de adolescentie - wel het meest opvallende en in elk geval meest navrante aspect van deze roman. Daar er een behoorlijke kans bestaat, dat de schrijfster deze haat door haar scheppende verbeelding heeft opgeroepen, loont het de moeite de aandacht op een wel zeer ontwikkeld psychologisch invoelingsvermogen te vestigen.

Dina gaat zo maar niet wat zwerven in het wilde weg, doch zal te Taormina op Sicilië door eigen arbeid een nieuw bestaan zoeken. Het grootste deel van de roman is de beschrijving van haar leven in het Siciliaans kustdorp, doch hier heeft Carla Walschap voor mijn gevoel tot op zekere hoogte gefaald. Onmiskenbaar is Dina gelukkig, ginder in Taormina, doch de beschrijving van het geluk valt nu eenmaal veel moeilijker uit, dan deze van een gefrustreerde jeugd.

Kunst vraagt om volwassenheid. Eerlijk gezegd kan het mij geen bliksem schelen, of een auteur oud is of jong, maar wel of hij als mens volwassen mag genoemd worden. De jeugd wekt onze sympathie op en onze hoop, maar de jeugd als verschijnsel is geen artistieke norme. Een boek als ‘Het meisje in de kelder’ van Georges Hebbelinck (N.V. Arbeiderspers) ontslaat ons door zijn geestelijke rijpheid dan ook van alle half-pedagogische nevenbeschouwingen. In Hebbelinck's roman is er geen sprake meer van de puberteits-perikelen uit ‘Solo op het kerkhof’ of de révolte van een au fond vrij verwende jongedame, die het geluk nastreeft in een eeuwigdurende vacantie onder een eeuwig blauwe hemel, waar materiële moeilijkheden schijnbaar geen rol meer spelen. Met Hebbelinck staan we dadelijk in de moerlemeie van de tweede wereldoorlog en diens navrante naweeën, waardoor het leven van miljoenen jonge mensen op dit gemarteld continent voorgoed ten gronde zou gericht worden.

De held uit ‘Het meisje in de kelder’, Frans is zijn naam, heeft heus de tijd niet om zich te verdiepen in vage conflicten met een kleinburgerlijke samenleving in het algemeen of met een onaardige papa, geflankeerd door een

[p. 1175]

vervelende mama in het bijzonder. Tijdens de mobilisatie van 1939-40 leerde hij in de Ardennen een jong meisje kennen, met wie hij trouwen zou als er ééns weer vrede kwam. Hij belandt in Engeland en keert terug met de geallieerde invasietroepen. Maar zijn geliefde vindt hij niet weder: zij werd tijdens het Von Rundtstedt-offensief door een SS-man, die zij niet ter wille wenste te zijn, gewoon doodgetrapt. Frans trekt naar Keulen om er de sinistere moordenaar te zoeken, maar deze is gesneuveld. Gedemobiliseerd vindt hij in België een baantje bij een oorlogswoekeraar, die zich onwillekeurig aangetrokken voelt tot deze verbitterde zonderling en zijn al even armoedige hond, het enige wezen waarvoor Frans nog vriendschap voelt. Wanneer de parvenu uit louter moedwilligheid dit dier half doodschopt, vereffent de gewezen soldaat zijn rekening met Wat hem bevrijdt, maar hem ook vijftien jaar gevangenisstraf kost.

Hoe gruwelijk ook, er gaat van deze met een onthutsende soberheid geschreven roman een geweldige levenskracht uit, mede door de rijpe visie van de auteur, die een generatie ten tonele voert, welke de tijd tot het aankweken van een louter theoretische of burgerlijke ‘nausée’ ontbrak, doch die met bloed en tranen de tol van het menselijk tekort moest betalen. ‘Het meisje in de kelder’ is onmiskenbaar één van de sterkste boeken, welke in de laatste jaren door een Vlaams auteur werden gepubliceerd, niet alleen een document, maar een rijp kunstwerk, wat ook betekent: een brok bloedwarm leven, hartstochtelijk en nerveus geschreven. En wat we ook appreciëren: het is nu eens niet een ‘zwarte’, d.i. door een repressieslachtoffer geconcipieerde oorlogsroman...

H.L.