Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 13

[p. 1078]

zoek de mens
Vertalen

Een vertaling is de heruitgave van een boek, waaraan men de toon, de geur, de atmosfeer, de samenhangende groep imponderabilia, welke men geest noemt, zorgvuldig onttrokken heeft. Deze eigenschappen toch zijn onverbrekelijk verbonden met de taal, waarin de schrijver geboren werd.

Men kan in vele gevallen de grove eerste betekenis van een woord vervangen door een ander dat ongeveer dezelfde herinneringen opwekt. Maar waar blijft bij deze bewerking de tweede betekenis, waar het op aankomt? Wat komt er terecht van de dubbelzinnigheid waar het spel dat men letterkunde heet, op berust? Hoe verhuist men ‘sousentendus’? Hoe brengt men in een vreemde taal het carillon en de speeldoos over?

Men kan vertalend alleen het schema behouden: de anecdote, het verhaal, het betoog. Maar die zijn immer bijkomstig.

Als Willem mij met zijn stem en op zijn manier, beide openbaringen van een zeer eigen karakter, een verhaal vertelt, kan ik de inhoud daarvan wel aan nieuwsgierige Piet overbrengen. De inhoud alléén. Niet de klank, noch de trant. Het verhaal, oorspronkelijk zo kostelijk, is waardeloos geworden en Piet zegt: ‘Wat is daar nu aan, ik dacht dat Willem geestig was!’

De nauwkeurige vertaler vertaalt al wat er in het boek dat hij onder handen heeft, gedrukt staat. Het belangrijkste, het ongedrukte en ondrukbare, blijft buiten zijn bereik.

Waarom laat men de ‘voorstelling’ van een schilderij door Rouault niet ten behoeve van de Duitse smaak door een Duitse meester overschilderen?

Waarom spreken, terecht, de muziekkenners de banvloek over transcripties uit en bedelen wij om transcripties van onze beste boeken?

Als men het bestaansrecht van een werk, voor piano geschreven, aantast wanneer men het voor viool herschrijft, doet men hetzelfde zo men een boek dat in het Nederlands gevoeld, gedacht, gevormd is, in het Noors overbrengt.

[p. 1079]

Wat raakt het een Nederlands dichter of romancier of zijn werk in min of meer verminkte vorm, de goedkeuring van Patagoniërs en Monegasken wegdraagt?

Ik sta wat vreemd tegenover een vader die het schofferen van zijn kinderen aanmoedigt.

Er schuilt meer voldoening in door honderd ingewijden volledig en op de juiste wijze verstaan te worden, dan gedeeltelijk en verkeerd door honderdduizend.

Iedere taal gaat prat op vertrouwelijke zegbaarheden, welke in geen andere taal gezegd kunnen worden en dus bij vertaling onherroepelijk verloren gaan.

Een denkwijze wordt mede bepaald door het formuleren en dus door de taal waarin hij geformuleerd wordt.

Gedagknikken (zie Zebedeus) is iets geheel anders dan goeden dag knikken, zeggen, wuiven. Kent iemand een gelijkwaardigheid voor gedagknikken in enige gangbare taal? De Zebedeus kan dus niet vertaald worden.

En als het wel mogelijk was, wat zouden dan de Finnen, de Costarikanen en de Tailanders met Zebedeus moeten beginnen?

De beste vertaling is en blijft toch altijd de apotheose van à peu près.

Het beste in onze letterkunde is te goed om vertaald te worden, de rest is niet goed genoeg.

Zij die beweren dat enig gedicht, door wie ook en zo bekwaam mogelijk in een vreemde taal overgebracht, goed vertaald is, houden niet van poëzie, weten niet wat poëzie, waar het in poëzie om te doen is.

Ik heb nooit, ik bedoel werkelijk nooit in mijn leven, een vertaald gedicht gelezen dat de betekenis, waarde, muziek en overtuigingskracht van het oorspronkelijke bezat.

Wanneer men in vertalen gelooft en zich daarom opmaakt het te bevorderen, bewijst men daarmede dat men de betekenis van de taal voor het letterkundig kunstwerk onderschat.

De Nederlandse letterkunde werd doelbewust door Nederlanders in het Nederlands voor Nederlanders geschreven. Het wezen ervan is en blijft voor buitenstaanders ontoegankelijk.

Wat in een taal geleefd wrerd, kan niet, later en door een ander, in een vreemde taal overgeleefd worden.

Ook de allerbeste vertaling is een bedrieglijke benadering.

De diepe zin van gedicht, roman, essay verbergt zich kuis in wat verzwegen wordt. Het verzwegene kan niet vertaald worden.

[p. 1080]

Twee woorden van gelijke betekenis in verschillende talen, dekken elkaar nimmer gehéél.

In de letterkunde vormt het geringste schakeringsverschil een onoverbrugbare afgrond.

Wij gaan prat op le génie de la langue, op dat onvergelijkelijke taalkarakter, de zeer eigen muziek van onze taal. Als dit alles verloren gaat, en in de vertaling gaat het onherroepelijk verloren, verliest wat er overblijft zowel zin als bekoring.

De bestemming wordt onherroepelijk in iedere uiting verwerkt. Het taalfeit vereenzelvigt zich met gedachten, gevoel, voorstelling, zinsbouw, ritme.

Wat blijft er over van een gedicht als men het ritme door een ander ritme, de kleur door een andere kleur, de muziek door een andere muziek vervangt? En wanneer men dan nog de inhoud alleen maar ten naaste bij weergeeft? Niets. Vertaling is dus vernietiging.

Nadichten is geen vertalen doch het persoonlijk verwerken van niet nauwkeurig overgenomen motieven.

Een vrije vertaling is nimmer werkelijk vrij en in het geheel geen vertaling.

J. Greshoff

(wordt voortgezet)