Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

[p. 85]

Zoek de mens
De Ark van het Vrije Woord

Verleden winter werd het N.V.T. betrokken in een incident, dat thans, aan zijn actualiteit onttrokken, van zo onbeduidende betekenis is gebleken, dat het de melding niet meer waard kan worden geacht.

Het noopte ons toen echter een verklaring af te leggen die in ons Februari-nummer verscheen onder de titel van De Ark.

Wij schreven daarin onder meer dat ‘wij het vrije woord heiligen... dat wij elke discussie aanvaarden maar elke dwang weren... dat wij de waarheid zoeken in het licht van ons geweten... dat een geboeide waarheid door ons niet wordt erkend... dat alle geknevelden en ontaarden onze vijand zijn, dat een vrij man alleen onze vriend is.’

En wij besloten met de vaststelling dat iedere échte en oprechte kunstenaar in deze opvatting deelt, en dat ‘onder de schrijvers die eigen schoonheid dienen een onberaamd verbond is ontstaan dat juist wegens zijn spontane wording vaster is dan elk berekend of geschreven overleg’.

Naar deze edele ark hebben wij nu zelf gegrepen bij het eerste lustrum N.V.T. dat wij 8 Juli hebben gevierd.

Toen wij, vijf jaren geleden, met een zware ploeg van wal staken heeft niemand onder ons durven hopen dat wij het zolang zouden volhouden. Wij deden echter meer dan vol te houden. In die vijf verlopen jaren hebben wij terdege bewezen opgewassen te zijn voor de hoogstaande taak die Gust Vermeylen ons aan de vooravond van zijn uitvaart had opgedragen.

Wij hebben gedacht dat wij zulk heuglijk getijde niet beter konden vieren dan door een plechtige bevestiging van het feit - dat de gemeenschappelijke waarden die ons in dienst van eigen litteratuur hebben bijeengebracht veel sterker zijn dan de eerbiedwaardige bijzonderheden die ons kunnen scheiden.

Wij hebben gedacht dat een zo betekenisvolle eendracht niet te

[p. 86]

vergeefs op haar waardige bezegeling moest wachten, en dat het cultuurwerk, zo fortuinlijk door ons aangesneden, verdiende dat het zich in het nageslacht mocht voltooien en bestendigen.

Derhalve hebben wij met een goed hart een Zilveren Ark laten uitvaren naar de toekomst. Haar kostbaar metaal is rijkelijk overdekt met een glazuren tapijt, waar de genesis is afgebeeld. In het midden rust de scheppende God, omringd met de zes moedige handen van zijn ontzaglijk werk, en rondom het schrijn ontwikkelen zich de duizend vormen van zijn aartsvaderlijke verbeelding, het licht, de wateren en de aarde, de zon, de maan en de sterren, de dieren, de vissen, de vogelen, het lover en de bloemen, en de mens - het eerste paar en het beloofde kroost. Het wemelt, over het gehele juweel, van een veelkleurig email, dat aan het vuur de doorzichtigheid van het licht en de fonkelluister van edelgesteenten heeft ontleend. Aan beide uiteinden van het nok houden de Dag en de Nacht de wacht.

Onze bedoeling is deze zilveren ark ter bewaring neer te leggen in het Museum van Letterkunde te Antwerpen.

Ieder jaar, op O.H. Hemelvaartdag, zal onze redactie, in plenovergadering opgeroepen, het beste Vlaamse dicht- of prozawerk aanduiden in de laatste vier en twintig maanden voortgebracht. De naam van de uitverkoren schrijver zal in de flanken van het schrijn worden gegrift, zodat aldus een kronisch beeld wordt geboden van wat Vlaanderen - althans naar het criterium van N.V.T. - aan de huldiging van het Vrije Woord verschuldigd is.

De eerste naam in de Ark gegrift

De redactie van N.V.T. heeft voor de eerste maal haar voorkeur aan het poëtisch werk van Christine D'Haen gegeven.

Moge de toekomst deze uitspraak niet beschamen.

Juffrouw D'Haen werd aan de lustrumtafel ontboden, met bloemen bedacht en in volgende bewoordingen toegesproken door Raymond Herreman, tolk van N.V.T.

‘Waarde Christine D'Haen,

Wij zijn vereerd, en dan ook verheugd, u te mogen begroeten. En het Nieuw Vlaams Tijdschrift is u deze dankbetuiging verschuldigd. Gij hebt er, met uw gedichten, een nieuw geluid en een nieuwe Lente laten in horen. Hun verschijning is een kleine gebeurtenis geweest in Vlaanderen, en niet weinigen oordelen dat het een grote gebeurtenis was in de Vlaamse letteren. Elders heb ik reeds naar waarheid verteld, hoe het nummer met uw eerste verzen nauwelijks aan de lezers en de redacteurs thuis was besteld, toen mij van meer dan één vriend, en telefonisch om geen tijd te verliezen, op die gebeurtenis werd gewezen; en ik heb op mijn beurt die boodschap verscheidene keren verder doorgegeven. Eerder, wij vergeten het niet, hadt gij verzen gepubliceerd in “Dietsche Warande en Belfort”, en onder meer, dat nog niet honderd procent oorspronkelijke, maar toch reeds van uw eigen adem doorwaaide, van uw meesterlijke vlam doorblazen

[p. 87]

“Abailard en Heloys”. Maar één gedicht, of een paar gedichten, maken nog de Lente niet, mag men altijd vrezen. Het was wèl de Lente, en uw “Gedichten voor een Slaper” hebben, als ik mij die spijtige woordspeling mag veroorloven, de ontwaking en reeds de bloei van een schoon seizoen bevestigd.

Van uw eigen adem doorwaaid, zei ik; en ik heb mij enig geweld moeten aandoen om niet te zeggen: uw geniale adem. Want zo groot was onze blijdschap toen wij u leerden kennen, en zo groot is nog de nawerking gebleven van deze blijdschap, dat wij haast gedrongen worden superlatieve woorden te gebruiken om uw lof uit te spreken. Het zou echter, nietwaar, overdreven zijn u nu reeds tot een geniale dichteres uit te roepen. Vooreerst moet men deze definitieve verering aan de beslissing van de latere geslachten overlaten. Dan ook, veronderstelt de genialiteit een veel omvangrijker werk dan gij tot nog toe hebt kunnen voortbrengen. En ten slotte zou men verplicht zijn als tegengewicht voor al te zware lof, op zekere tekortkomingen te wijzen, die uw werk nog vertoont: bij voorbeeld, hier en daar in sommige van uw gedichten een gemis van uiteindelijke vormperfectie, die alleen, meen ik, de eeuwigheid kan verzekeren, en verder een zekere beperktheid van uw emotionele inhoud, niet van zijn kracht of van zijn volkomen eerlijkheid, wel te verstaan, maar een beperktheid van omvang, van diversiteit, die een onvermijdelijk en een tijdelijk gevolg is van uw nog jonge jaren.

Gij zult het niet ongepast vinden, dat wij, bij een feestelijke gelegenheid, u ter ere, deze, zij het ook geringe, critiek onder woorden brengen. Ik heb het met opzet willen doen, omdat gefluisterd en gezegd werd, door personen die welwillend om u begaan zijn, dat men u onder lof zou “begraven”; dat gij zoudt kunnen geloven reeds alles volbracht te hebben; dat gij op uw vroegtijdige en misschien voorbarige lauweren zoudt rusten. Wij vrezen dat niet. Wie met zulk een aanloop in onze poëzie is opgedaagd; en vooral, wie uit een zo vurige en tevens zo beheerste passie, zijn eerste werk schept, zal niet licht uitgezongen zijn. En veel meer dan om u te dienen met ongevraagde en onnodige raad, geven wij u deze critiek ten beste, als de vertolking van óns verlangen naar nog meer, en steeds volmaakter en wijder zich uitspreidende poëzie van u. Bedenk toch, dat wij u vandaag, in alle eenvoud, weliswaar willen vieren om wat gij ons reeds gegeven hebt, maar misschien nog meer om wat wij van u verwachten. Het is u niet toegelaten een ontgoocheling te worden. Noblesse oblige.

Aan de hand van een paar vaststellingen, zou ik nog willen onderlijnen, hoe gij ons waarlijk een nieuw geluid brengt: Hier en daar wordt weer getwist over oude en nieuwe poëzie, over het klassieke vers en het expressionistische vers, over de ontoelaatbare en alleen veroorloofde inhoud van het hedendaagse kunstwerk. Het is een nooit besliste en het is een onmisbare twist. Hij getuigt van leven. Langs beide kanten, of langs meer dan twee kanten, scherpen vechters hun ongevaarlijke wapens, die zij tevens als werktuigen zullen aanwenden om goede oude en goede nieuwe poëzie te scheppen. Maar

[p. 88]

gij, gij verschijnt zonder kamp of partij. Gij zijt een vrije zwerfster. Gij zijt niemands vlag en gij hebt geen steun van enige troep van node. Gij behoort uzelf. Wie zou van u kunnen zeggen welke richting gij volgt? Of gij impressionistische of expressionistische poëzie schrijft? Maar gij zijt geheel en al met uzelf geëngageerd in uw poëzie. En in deze tijd van ordening en van buiten af opgedrongen keuze, is uw vrij gesproken en uit eigen gezag gekozen vers, inderdaad een nieuw geluid; nieuw zoals elke persoonlijkheid, die zich in zijn essentie en in schoonheid uitdrukt, nieuw is.

Op een tweede manier nog zijt gij nieuw, in een tijd waar de poëzie, op zoek naar verfijningen en geestelijke avonturen, dikwijls op steile en bijna onbegaanbare wegen is geraakt. Nieuw? Wij zouden u, met inachtneming van alle verhoudingen, kunnen vergelijke met zulke oude dichteressen als Hadewych, Louise Labé, Elizabeth Barrett Browning. Maar juist nieuw zijt gij daarin, dat wij u, te midden van veel vluchtige actualiteit, nu reeds samen durven noemen met wie nog altijd sterk en direct tot ons spreken en van wie het woord onvervreemdbaar tot het menselijke gemoed behoort. Duidelijker, zou ik zeggen, dat gij, zonder de grootheid, zonder de onuitputtelijkheid van de ware poëzie te schaden, de poëzie weer nader tot ons brengt. Groten en kleinen, de ingewikkelde en verwikkelde, maar ook de eenvoudige mens, kunnen zich in u herkennen. Gij hebt van nature de poëzie teruggevonden die geen andere naam draagt dan de hare. De poëzie, die zuivering van de geest en verheffing van het hart is; de poëzie die band is.

Dat is wel zeer nieuw; want men zal weldra merken, - als ik mij aan een voorspelling mag wagen -, dat met en naast uw poëzie, Christine D'Haen, in Vlaanderen althans, een poëzie ontluikt, die, weergekeerd van vreemde reizen, haar vertrouwde vaderland heeft bereikt.

En mocht gij daar Penelope zijn, die voortweeft aan het koninklijke kleed.’ Tot daar Raymond Herreman.

De Redactie.