De Nieuwe Gids. Jaargang 9

[p. 89]

Letterkundige Tijdgenooten. Door P. Tideman.

Hoe hijzelf volledig is, en wat het wezen der landstale, gaat den dichter het meeste ter harte.

Zich zelven geestelyk en geheel ontwikkeld voelende uit de windselen van een huiselyk- of gewoonte-bestaan, waar de menschen verwelken als afgesneden bloemen, ontsponnen uit dat leven, waar ieder een deel krijgt met familie- of handelsverhoudingen gemeten, ja somtijds zoo los van het toch gelijktijdig bestaan met anderen, dat 't wel eenzaam schijnt te zijn op de wereld... - gaat hij als over een dijk, hoog langs de rivieren zijner gekleurde en bewegend zich voortlevende vergezichten, en de Stem welt op en zangen zijn blijken van het Leven.

Dàn, goddelijk-noodlottig en telkens-keerende terug ook na diepste dwalingen in eigen binnenin: het de fierheid stavende bewustzijn van te spreken als een gevoelige van zijn Volk, dat ook zijne Taal als bloed-kracht van zich-zelven geniet, en gaat hij om, allen besloten als in een vesting om de wisselingen, het ebbend' en vloedend' zeeën van zijn binnen-bewegen, maar gelijk een verrukt-liefhebbend uitziener, een wandelaar, en plukt een flora van spontaan-gesproken woorden over de velden der Taal, die uitgroeijen, geschakeerden in overal-anders kleurige opbloeijingen nieuwer

[p. 90]

lieflyker en welluidender ...hij, het hart in de borst der natie.

Want niet altijd leven dichters in het hoofd van het volk, in dien zin als wetgevers, die, door veel intuïtie tot begrijpen en door veel genade tot wijsheid en veel lijden tot liefde bewust-geworden, de vernedering van hun volk en den dreigenden ondergang beneden, zien met tot zich offeren gereede wijding van goddelyke geneesmeesters (zoo zijn niet goden zelve zijn), omdat dichters meestal minder bewust, en op zwierige stengels uit den lands-ondergrond òp-levende harten zijn, hun zingen hunne daden, die nieuwer bloèd stuwen door het in Taal tot lichaam geworden samen-zijn, dat het frisch en gelukkig leven wordt, en zonder wie van een lands-bestaan als een gebouw tusschen de volkeren, nimmer sprake was, zonder wie, hoe fundamenteel-sterk het praktische leven ergens weze, ook het hardste beender- en spiergestel van een volk dra ging verdorren als een anemische kolos.

En het is eene vreugde voor Nederland, dat het weer na tweehonderd jaren zijn mannen en vrouwen heeft, die spreken kunnen.

Cd. Busken Huet.

Wij zeggen geen schande over onze vaderen tot in het 3e. en 4e. geslacht, die niets waren voor eergevoeligen en niets echt hadden voor taal-gevoeligen, dat de enkelen als Huet menschelyk en groot, van ze werden uitgestooten als vallende uit ijdele leegte, wanneer van onze lippen alleen leven Vondel en Hooft en Brederoô en in ons waardeerend verstand Hugo de Groot en Huygens en hun tijd.

De dekadenten-slier door elk, al stoffig uit de moederbuik uitkomend hollandsch geslacht, na die grootste onzer eeuwen als heeren gehuldigd, telkens en telkens al meer en erger dekadenten, de sentimenteele of ploertige, de huiselijke en klein-geestige, maar altijd kleine dichters en de staatsluiden, die twee eeuwen door met de eer en de trots van ons volk

[p. 91]

hunne wind-buiken hebben vetgemest, dat hunne nazaten vochtige-koek-menschen, het hollandsch stedevolk, eerloos en het hoofd geknakt, overzijn, àl die energieloozen moèsten onder Noodlot's marmeren vuist zòò zijn, en wij die ons noemen willen Nieuw-Nederland, omdat wij nieuwe menschen zijn maar in den kern nog echte Neder-Franken of Saksen, weer als in den beginne vrije klei- en water-menschen, wij erkennen hoogmoedig alleen de maagschap met de eeuw der Vondelen, en vergeten de tijden, wier schouders niet zouden dragen de lichte zwaarte onzer lichamen.

Slechts Potgieter en Huet behooren tot dezen tijd.

Huet.... voorzooverre hij begrepen heeft, wat door ons in volheid kan worden toegepast: de Kritiek, als de projectie van Wijsbegeerte en Schoonheid tegen èènzelfde middenvlak van bewustheid, geen abstrakte wetenschap, maar een levend Wezen, verwànt aan de Schoonheid en de Wijsbegeerte beiden, elk dezer voor een deel in zich geïnkarneerd en zoo doende de daad die begrijpen heet. De Kritiek, niet hebbende de Verbeelding als oorzaak, maar als gevolg, zooals de Schoonheid is de moeder-aarde der verbeeldingen en de Wijsbegeerte bij een eensklaps licht groot-synthetische figuren aan de lucht der wereld-verschijnselen geteekend ziet, als een vader die zijne kinderen herkent.

Huet was geen dichter en Huet was geen wijsgeer in de streng te omschrijven beteekenis dier woorden, maar de eerste begrijpende en dan gevoelig straffende of verstandig-waardeerende potentaat in de anarchie der Nederlandsche letteren van deze eeuw.

Huet heeft rustig kunnen sterven, want zijn leven is een van begrijpen geweest. In de litteratuur, al zou hijzelf het anders zeggen, heeft hij telkens gevoeld het aesthetisch waarom? van de vibratie- en rythme-soort der taal en het wijsgeerig waarom? van gedachten- en zinnenbouw.

Zoo ‘met het gevoel te begrijpen’ geeft de hooge rust,

[p. 92]

welke uit geheel Goethe's leven spreekt, geeft de opperste goedheid, waarmede een mensch leven en sterven kan, geeft den geest dìe bewaakt en verbetert het onregelmatige doen van het mensch-wezen, dat door den telkens anders levens-volleren schakel, zijn lichaam, aan de vijandige wereld verbonden, ieder oogenblik gevaar loopt in diens donkere bloedvaten te worden opgenomen ter eeuwige verdoemenis. En zoo met gevoel begrepen te hebben zijn eigen tijd geheel, en veel wat daar vòòr ligt, is de glorie om Huet's naam.

Maar lief is hij ons boven-dien om zijn machtige gehechtheid aan dit land, om zijn strakgehouden, ijzerharde verontwaardiging over het zoo letterkundig als staatkundig Idiotisme van zijn tijd, en wij vloeken en belachen met hem als hij ze in vuurwerk-poejer van geestigheden ontsteekt, of in korte staaf-slagen neerdoet op de bleek-vette kop van het land, of met lang-lijnige pen de bedaard-omslachtige zinnen schrijft, en al het on-hollandsch rederijker-volk van Bilderdijk tot Vosmaer met de touwen dier schrijnende redeneering tot schoven samenpakt voor nieuwe noyade's in het Spaarne der vergetelheid.

Huet en Potgieter.

(Wordt vervolgd.)