De Nieuwe Gids. Jaargang 2

[p. 91]

Tentoonstelling der Hollandsche Teekenmaatschappij.
Iets over Alma Tadema. Door J. Staphorst.

In haar elfde tentoonstelling heeft de Hollandsche Teekenmaatschappij haar getrouwen bezoekers een teleurstelling bereid.

Men is gewoon telken jare hierheen op te trekken in de verwachting van het beste der Hollandsche kunst, wat ten onzent te zien komt.

Men vraagt niet meer, dan dat de leden dezer maatschappij zich op hun eigen hoogte zullen handhaven.

Ditmaal deden, van de goeden, alleen Mauve en Neuhuijs niet het tegenovergestelde.

Wanneer J. Maris zijn visioenen voor een enkele maal te achteloos belichaamt, en Israëls zijn echt menschelijke sensaties onbeholpen uitbrengt, is Mauve, wanneer hij zichzelf gelijk blijft, de eerste.

Als een die onder den open hemel ligt, het helle licht latende schijnen op gesloten oogleên, en die dan opziet, - zooals die dan in uiterste gevoeligheid van zijn gezichtsorgaan, de dingen in wonderlijke fijnheid ziet oprijzen, - in

[p. 92]

zulke blankheid ziet Mauve de natuur. Wie geen gevoel voor toon heeft, kan het exceptioneele van zijn teekeningen, kan de uitdrukking van zijn innig gevoel niet waardeeren.

Wie zijn vroeger werk overtreft is Neuhuys. Zijn ‘Spinster’ is iets nieuws, iets volmaakters dan we nog van hem zagen. In het sentiment dezer teekening ligt iets eerbiedigs; zij herinnert aan het beste werk van Nicolaas Maes. En zooals een van die mooie schilderijtjes uit Maes' eerste periode staat tot een woesten krabbel van Rembrandt, zoò staat deze teekening van Neuhuijs tot de ‘Vrouw die haar kind wascht’ van Israëls. Er bestaat geen tweede voorbeeld van een kunstenaar, die zoò als deze laatste, buiten alle middelen van het métier om, zich verstaanbaar weet te maken. Als ik zeg, dat Israëls in deze teekening de natuur groot heeft aangezien, zegt een spotter dat men den schouder dier vrouw inderdaad wel groot moet aankijken, om dien zulke afmetingen te kunnen geven. Maar voor wie de eigenlijke bedoeling van den kunstenaar verstaan wil, doet zooiets maar weinig ter zake. Als men al de onberispelijke ziellooze teekeningen der Italianen, die aan dezelfde wanden prijken, gezien heeft, zou men geneigd zijn met nog veel onnauwkeuriger teekening vrede te vinden, als men in zulke onredzame lijnen zóóveel ziel mag ontdekken.

De groote teekening van Jacob Maris is, als altijd, imposant. De partij links onderaan is heerlijk, maar de lucht is incompleet. We kunnen verzekeren, dat zij niet voltooid is. Toch blijft op Maris van de hier aanwezigen altijd het meest het woord groot van toepassing.

Als de toon van Maris aan heerlijk brons, Mauve's aquarellen aan zilver, en Weissenbruchs teekeningen aan iets gekoperds doen denken, dan herinnert Mesdag het meest aan het sterke, koude staal. En Henkes aan bordpapier.

We spraken van iets gekoperds bij Weissenbruch. Dezen schilder zien we voortdurend naar de voorstelling van een zelfde moment in de natuur streven.

Een Hollandsche vaart op een Septemberdag; daarboven een strakke Oostenwind-lucht, waarin een enkele groote bolle wolk; en dit alles in een geelachtig licht, dat toch niet warm

[p. 93]

mag heeten. - Ziedaar het belangrijke motief dat Weissenbruch beschouwt, dat hij echter niet altijd met genoegzame gevoeligheid uitdrukt.

Van de vreemdelingen is er maar één, die naast onze eersten genoemd mag worden. Dat is Swan, ofschoon zijn teekeningen van verleden jaar toch ook veel hooger stonden.

Bosboom is nog krachtig in zijn twee kerkgezichten. Blommers kan in de zonderlinge aniline-kleuren, die hij tegenwoordig maakt, zijn eigen artistieke persoonlijkheid niet terugvinden. Kever is minder sterk van toon dan in zijn inzending van het vorige jaar, maar er valt een streven naar expressie bij hem op te merken, waardoor hij een zeer eigen plaats kan vinden. Van het talent van Willem Maris en van ter Meulen mogen we meer vragen dan zij geven. Mevr. Mesdag zal ongetwijfeld voortaan bij haar rijke stillevens blijven, en geen poging meer doen om portret te teekenen. Ook Offermans moet revanche nemen. Men neme ons niet kwalijk, als wij vinden dat de teekeningen van onzen eersten illustrateur Rochussen hier nooit zeer op haar plaats zijn. Doch we willen niet gaan opsommen. Liever zwijgen we over velen, dan hen te noemen, als we niets over hen in 't midden te brengen hebben. Bij een totaal-indruk hebben we ons te bepalen. Deze nu is een niet bemoedigende. Gaat de Hollandsche Teekenmaatschappij voort minder eerbied voor zichzelf te toonen, zoo mag zij niet vreemd opzien als de eerbied van de buitenwereld voor dit gezelschap ging afnemen.

Veel leden, die jaarlijks door het Bestuur slecht werden gehangen, blijven langzamerhand weg. Uitstekend! Maar waarom exposeert ook Gabriel niet meer?

Wanneer de ouderen onverschillig worden, moest deze vereeniging de krachten der jongeren voor zich gaan winnen. Waar blijven deze? Isaäc Israëls zond deze maal niets. Zij, die vol vertrouwen in dezen jongere zijn, moeten weten te wachten. Zilcken is reeds eenigen tijd lid, en deze zal zich dit jaar, meer dan door de ingezonden pastels, door een uitgave etsen naar de beste teekeningen verdienstelijk maken,

[p. 94]

Jammer daarom te meer voor hem en voor ons dat er niet meer moois is. Van Essen trad het vorige jaar als lid toe. Hij heeft ditmaal met zijn marabout opgang gemaakt; het is een zeldzaam habiele teekening. Maar waarom worden Breitner, Tholen en Witsen geen lid? Waarom de Zwart en van der Maarel niet? Als antwoord op deze laatste vraag, fluistert men rare dingen. En mejuffrouw Schwartze werd aangenomen? Ongeloofelijk!

De pastelteekening dezer dame is uitbundig geprezen. Dit werk wordt bewonderd ongeveer door dezelfde heeren, die elkaar kraaklaarzend naar den vromen hond, den opgezetten tijger, of het plakplaatje van Eerzelman brengen. Aangenaam, jawel, heel aangenaam van aspect is de teekening van mejuffrouw Schwartze, vooral als men 't met de kunst niet te nauw neemt. Van modelé, bijvoorbeeld in de halspartij, geen spoor, in de schouders geen zweem van teekening; schijn noch schaduw van corps in het geheel. De teekening bekoort de lieden door het lieve gezichtje, door het sujet. Eenig minder oppervlakkig persoonlijk sentiment moet men er niet in zoeken. Wij vinden het jammer dat mej. Schwartze hier werd toegelaten, haar kunst van chic komt aan het ensemble der Hollandsche teekeningen schaden.

Zooeven spraken we van leden der Teekenmaatschappij, die op haar tentoonstellingen niet meer exposeeren, - tot hen behoort Alma Tadema. De bewonderaars van dezen kunstenaar konden zich echter ditmaal voor zijn afwezigheid gemakkelijk schadeloosstellen; een omvangrijk schilderij uit zijn laatsten tijd, was tegelijkertijd met de Haagsche tentoonstelling in Rotterdam te zien. De titel luidt: Een bezoek van Hadrianus aan een Romeinsch-Britsche Pottenbakkerij. Onze beroemde landgenoot vond in dit onderwerp juist een kolfje naar zijn hand. Kwansuis speelt de voorstelling in een soort magazijn van een pottenbakkerij; inderdaad is deze gelegenheid niet anders dan een hedendaagsch museum van oud-

[p. 95]

heden, waar zeldzame potten op planken tegen de muren geëtaleerd zijn. Om deze potten en andere archeologiesche fraaiigheden is het den schilder te doen, - hij kent de merkwaardigste exemplaren en weet ze te pas te brengen. Het middenstuk van het schilderij wordt geheel ingenomen door een groot vlak mozaïek (een getrouw portret, naar men verzekert), een groote vaas (eveneens portret), nog een vaas met guirlandes en een stuk roode muur. Het is de draai van een trap, - òp den trap aan den kant onderaan en rechts twee slaven, - onder den trap door, geheel in den linkerhoek, de bakkerij, waarin personen aan 't werk, - boven den trap een galerij met de bezoekers, die dicht tegen den rand der lijst aankomen. De schilder is hierin eerlijk: de archaeologie is hem hoofdzaak, hij brengt de figuren dus aan de kanten, - eenige hoofden worden midden in door de lijst afgesneden. In dit alles is zeer veel vinding en zeer veel affectatie. Van een indruk van het geheel is geen sprake. ‘Het is een eigenaardig genot bij Tadema's schilderijen dat wij ze nooit afgezien hebben. Als een bladzijde moeten wij ze van het begin tot het einde lezen,’ - schreef een lofredenaar hier te lande. Ja, wel eigenaardig! Dit werk geeft meer stof tot bewonderen dan tot genieten, tot gevoelen, - juist zooals het publiek het wil, en geen wonder dat abonnés der Pall Mall Gazette onlangs een schilderij van Tadema bij stemming voor het beste stuk eener tentoonstelling uitmaakten. Men kan over zulk een werk lange gesprekken houden, en onophoudelijk elkaar attent maken op dit détail en op gindsche kunstige schikking - men is niet uitgepraat. Ge staat voor dit vermoeiende schilderij met een gevoel van verbazing over uzelf - verbazing dat zóóveel qualiteiten geen vat op u hebben. Want het werk van Tadema is gigantenarbeid - of monnikenwerk, zooals ge wilt. Hij kent al de geheimen en listen van zijn métier, zoowel als van de archaeologie. Zijn teekening is onberispelijk, zijn kleuren zijn gedistingeerd. In één schilderij weet hij al de curieuse exemplaren van een tijdvak, die verschillende musea bezitten, saam te plakken. En dit alles zou zóó logiesch gelijken, zóó natuurlijk, wanneer ge niet

[p. 96]

gingt bemerken, dat ook de koppen der figuren alleen opgeschilderde antieke busten zijn, en de gansche voorstelling zóó beredeneerd en bewegingloos, dat ge snakt naar wat leven.

Bij het beschouwen van dit schilderij dachten we terug aan Israëls' slordige aquarel. We weifelden niet meer. In onze herinnering vonden we haar mooier dan te voren.

Laat iemand u in den meest gekuischten stijl ter wereld, met vernuftige wendingen, met smaak, met een volmaakte kennis van zijn onderwerp, langen tijd onderhouden over belangwekkende gevallen uit het leven der oudheid, tot er een vermoeden bij u binnensluipt, dat het met zijn bedoelingen niet richtig is, en hij eigenlijk met zijn bijster groote kennis, en zijn keurige gelijkmatige voordracht, de armoede van zijn ziel heeft te bedekken, - ge zult u ten slotte van hem afkeeren, en meer genot vinden in dien anderen, die soms in gebrekkige taal, maar met diep gevoel en kinderlijken eerbied, een groote menschelijke gewaarwording stamelt.

Rotterdam, 20 Sept. '86.