De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 804]

Feiten en fantasieën door Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe. Jane Austen, een der meest beroemde Engelsche schrijfsters uit den tijd van Walter Scott, in haar leven en werk (Vervolg van blz. 402.)

Jane Austen's romans. - Mansfield Park.

Mansfield Park is mijns inziens een der aardigste romans van Jane Austen.

Het boek werd geschreven tusschen de jaren 1811 en 1814, en zag het licht in 1814, waarna reeds in 1816 de tweede druk volgde.

De roman vertelt ons de geschiedenis van Fanny Price, een kind uit een behoeftige familie, die uit goedheid, om het gezin der Prices wat te verlichten wordt opgenomen door een rijke oom en tante, de Bertrams van Mansfield Park.

De overgang is voor het kleine meisje bijna onoverkomelijk groot. Alles is haar vreemd, de menschen, de toestanden, de omgeving... en zij voelt zich dood-ongelukkig, totdat een oudere neef, Edmund, zich met broederlijke vriendelijkheid over haar ontfermt.

Sinds dien tijd begint zij zich op het uitgestrekte landgoed wat beter thuis te gevoelen, en langzamerhand wordt zij, door haar meegaandheid, haar hulpvaardigheid, een zeer gewaardeerd element in den huiselijken kring.

Het is opmerkelijk, hoe veel het begin van Mansfield Park

[p. 805]

lijkt op het meisjesboek van Madame de Pressensé, de eertijds zoo geliefde schrijfster voor de jeugd, van wie vele boeken in de bekende Bibliothèque rose verschenen, het meisjesboek, dat Seulette heet.

Ook daar verkeert de kleine Ursule in dezelfde situatie als Fanny. Ook daar een jong en onervaren kind, zonder houvast, zonder toeverlaat in het leven, dat zich allengs moet leeren aanpassen aan, haar totaal vreemde omstandigheden, waaraan zij maar niet wennen kan, zoodat zij zich steeds ongelukkig voelt, totdat, door een samenloop van gebeurtenissen, de familie haar beter leert begrijpen en daardoor apprecieeren.

Hetzelfde is met Fanny het geval, en daarom vermoed ik, dat madame de Pressensé Mansfield Park moet hebben gekend. Later loopt de inhoud der boeken geheel uiteen.

Gemakkelijk voelt men onder het lezen, dat Fanny een favoriet figuur van Jane Austen was.

In een brief aan haar zuster maakt zij gewag van hun broeder's opinie over het boek, en schrijft dan:

His approbation is hither to even equal to my wishes. He says it is different from my other novels, but he does not think it all inferior. He took to Lady B(ertram) en Mrs N(orris) (óók een tante van Fanny) most kindly, and gives great praise to the drawing of the characters, (waarin wij Henry volkomen gelijk geven). He understands them all, likes Fanny, and admires H. Crawford; I mean as a clever, pleasant man.

Hoe verder hij kwam in het boek, hoe beter het hem beviel: Henry, this moment, has said, he likes my Mansfield Park better and better.

Toen haar broer haar vroeg, wat the something considerable was, dat Tante Norris bijdroeg voor William's uitrusting, antwoordde Jane Austen ondeugend: één pond. William was Fanny's liefste broeder, die bij de marine was, en Tante Norris had altijd den mond vol van alles, wat zij voor haar familie deed, maar het had nooit iets te beteekenen.

* _* *

[p. 806]

Met de jonge meisjes, Maria en Julia Bertram en Fanny en de jongelieden Edmund Tom, Crawford, enz. ziet Jane Austen opnieuw haar kans schoon, om allerlei liefdesgeschiedenissen in het leven te roepen, en zij goochelt daarmee zoo handig om, dat zij ten slotte de verbintenissen in orde heeft gebracht, volgens haar eigen, vooropgezet verlangen. Hoe leesbaar, amusant en boeiend haar roman ook daardoor geworden is, - immers het pleit altijd voor een auteur, als men niet reeds op de eerste bladzijde van zijn boek kan raden wie wie(n) krijgen zal, - in een der hoofdzaken van Mansfield Park, doet zij de werkelijkheid wel wat geweld aan, - of liever, zij zóu de realiteit niet hebben behoeven te forceeren, als zij de, door haar gewenschte oplossing beter psychologisch aannemelijk had gemaakt.

De toestand is deze.

Zoover haar herinnering reikt, heeft Fanny Edmund lief gehad; eerst met de onbewuste aanhankelijkheid van het kind, later met de waarachtige genegenheid van het volwassen meisje. En daarom is het haar onmogelijk zelfs een zeer avantageuse partij aan te nemen.

Edmund daarentegen draagt Mary Crawford een diepe liefde toe. Niet alleen, dat iedereen het weet, maar hij maakt Fanny tot zijn vertrouwelinge; hij heeft Fanny altijd als een zuster beschouwt, en vertelt haar al zijn vrees en hoop, zijn teleurstelling, zijn verlangen; Fanny kent dus in vollen omvang zijn illusie, en zij deelt ten volle zijn verdriet, als Mary zich Edward onwaardig betoont.

Jane Austen is er echter op uit haar geliefde Fanny, de zachte, teedere, geduldige, gelukkig te maken, en zij vormt van Edmund en Fanny een huwelijkspaar.

Op zichzelf is daar niets tegen, integendeel; maar de schrijfster maakt het zich wel wat al te gemakkelijk, door eenvoudig te schrijven, dat Edmund in due course van zijn nichtje op minnaarsmanier leerde houden.

Het is, dunkt me, voor een schrijver wel eens verleidelijk, om voor deus ex machina te spelen, en de dingen te laten geschieden, zooals they ought to be, - (waarvoor indertijd het goede Billiken zorgde.) Maar de niet alleen menschelijk-goedige en meelijdende, ook de literaire auteur behoort een woordje mee te spreken, en

[p. 807]

de happy ending psychologisch aanvaardbaar, en humanitair aannemelijk te maken. Overigens is Mansfield Park een allerprettigst, en ook nog voor den tegenwoordigen tijd hoogst genietbaar boek.

Emma.

Door vele critici en lezers en ook door mij wordt Emma als Jane Austen's meesterwerk beschouwd.

Het is op een geheel ander thema dan de reeds behandelde boeken geborduurd, en toont op verrassende wijze een nieuwe zijde van Miss Austen's talent.

Zij teekent ons Emma met een vastheid van hand, een zekerheid van inzicht en een overtuigd begrip, zoodat wij Emma vóór ons zien, met al haar fouten en goede hoedangheden, en haar meenen te kennen, als een werkelijk bestaand hebbend meisje.

De roman Emma werd door Jane Austen geschreven tusschen de jaren 1811 en 1816; zij werkte er dus vijf jaren over, en wederom kan men hier dus opmerken: was lange währt, wird gut. Het boek kwam van de pers in het jaar 1816.

Het karakter van Emma is met zulke fijne toetsjes geschilderd, dat wij de schrijfster uit den grond van ons hart bewonderen.

Emma is een meisje, dat het au fond met iedereen goed meent. Maar zij is tamelijk ingebeeld, en wil de dingen dwingen naar haar wil, en voor de personen, met wie zij in aanraking komt, voor voorzienigheidje spelen. Natuurlijk slaat zij dikwijls fout, zooals de aardige Duitsche uitdrukking luidt; zij is dan zeer teleurgesteld, en betreurt het, dat zij in de menschen verkeerde verwachtingen heeft gewekt. Maar het parmantige schepseltje wil voor haarzelf nog niet zoo spoedig toegeven, dat haar berekeningen niet juist zijn geweest.

Emma vindt het heerlijk, huwelijken in elkaar te zeten, zij zelve verbeeldt zich echter wel nooit te zullen trouwen.

Jane Austin is een allerhandigste prestigidateur. Zij manipuleert net zoo lang, tot zij al haar figuurtjes op de passende plaats heeft gebracht. En ook Emma wordt ten slotte op de juiste manier haar toekomstige levenslot aangewezen.

Er is een vriend van de familie, ouder, wijzer, verstandiger

[p. 808]

dan zij, die zich aan haar voordoet als de vriend, die mij mijn feilen toont, en die dus degene is, door wien haar karakter verbeterd wordt.

Wij merken al direct de voorliefde, die Jane Austen voor den heer Knightley heeft, en ook wij kunnen niet anders, dan hem heel sympathiek vinden, en als aan het einde van den roman, na heel veel tribulaties en strubbelingen (waardoor het boek veel gaat lijken op een comedy of errors) hij met Emma een paar wordt, zijn wij best tevreden.

Wanneer wij aan het einde van Emma zijn, hebben wij werkelijk den indruk, dien de literatuur-historici ons hebben gegeven, namelijk, dat wij te doen hebben gehad met een meesterwerk der Engelsche letterkunde.

Het eenige boek, dat van Jane Austen in het Hollandsch werd vertaald is Sense and sensibility, dat als Gevoel en verstand, door mej. van Uildriks bij de Wereldbibliotheek werd uitgegeven.

Een staaltje van Jane Austen's aangenamen stijl, die hier en daar vol humor is: An engaged woman is always more agreeable than a disengaged. She is satisfied with herself. Her cares are over, and she feels, that she may exert all her powers of pleasing without suspicion. All is safe with a lady engaged.

In mijn slot-artikel hoop ik Jane Austen's jeugdwerk te behandelen, dat onlangs in twee deelen werd uitgegeven: een bewijs dat deze schrijfster voor de wereldliteratuur als klassiek wordt beschouwd.

(Slot volgt.)