De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 593]

Een eereboog voor Lodewijk van Deyssel door K.H. de Raaf.

De Redactie van De Nieuwe Gids was zoo vriendelijk, mij om een of andere kleine bijdrage te verzoeken, daar zij Lodewijk van Deyssel op zijn 75sten verjaardag door een afzonderlijke hulde-aflevering eeren wil. Dit voornemen van de Redactie schijnt mij iets voortreffelijks.

Eenige weken geleden kwam ik door een dorp in de Belgische Kempen, niet ver van onze grens. Elk huis was er met goud-papier, kleurig knipsel en sparregroen versierd, tusschen die versieringen witte kartonnen borden met zegenwenschen, soms op rijm; over den rijweg waren guirlandes gespannen, vlaggen wapperden, en voor een zijweg naar ééne der woningen prijkte een eerepoort. Daarbinnen, in het huis der vreugde, in een ruim vertrek, zaten twee tachtigjarigen, het diamanten bruidspaar, toegezongen door hun talrijke kinderen en kindskinderen. Het geheele dorp nam deel aan hun feest. Benijdbaar teeken van gemeenschapszin! Zouden wij dan ook geen eereboog oprichten voor hem, die door een meer dan vijftig-jarig kunstenaarschap geheel Nederland en Zuid-Nederland erbij aan zich heeft verplicht en reeds half op weg is, om zijn diamanten bruiloft met de Nederlandsche Muze te vieren?

Edoch. Wanneer men over het literair en artistiek fenomeen Van Deyssel bij zulk een gelegenheid iets in het midden wil brengen, niet mondeling, bij een feestgelag, wanneer de atmosfeer om de hoofden der dischgenooten trilt van opgetogenheid en de

[p. 594]

sprekers hun woorden niet op een goudschaaltje plegen te leggen, maar zwart op wit, in druk; dan mag het wel iets ongemeens en fijn doordachts en zeer gedegens zijn; iets zoodanigs, dat het niet al te zeer vloekt met het onderwerp, ja, den meester waardig is. En men schrikt even terug, omdat het voelend denken van dezen voorganger in de kunst en haar beschouwing, door fijn-afgewogen preciesheid en scherpte ongeëvenaard mag heeten en geen enkele onzuiverheid zijn kritisch oog ontgaat. Bovendien, wat kan er, onder den drang van een korten termijn, te recht komen van een persoonlijke huldiging aan zulk een man, tegenover wien elke ‘boedelbeschrijver der Letteren’ zijn kleinheid voelen moet; dezen uiterst sensitieve, die nooit sentimenteel was, man van een Fransch ‘esprit’ en een Fransche hoffelijkheid, literair vakman van de eerste orde en aristocraat van den geest, maar Hollandsch door en door om zijn realistischen blik, den Nederlander, die zijn land zoo lief heeft gehad om zijn natuur en zijn stedenbouw, zijn Rembrandt en zijn Vondel, en voor de cultuur der Lage Landen dáárdoor zoo ontzaglijk veel heeft gedaan, doordat hij niet alleen een ontdekker en verklaarder van hun schoonheid was, maar van den anderen kant leêg schijnvertoon, klein-Hollandsche zelfgenoegzaamheid en deftigdoenerij, die zich ook in de literatuur niet verloochenden en er paradeerenden als valsche rhetoriek, in al hun belachelijkheid ten toon heeft gesteld. Want Karel Alberdingk Thijm is geen ‘esprit de village’; zijn geest heeft de ruimte en breede vlotheid, die dezulken onderscheidt en beminnelijk maakt, die vele landen hebben gezien.

Een Koning boet niets in van zijn waardigheid, als hij op z'n tijd eens dwaas kan zijn. Dit ‘dulce desipere in loco’ heeft niemand beter begrepen dan Lodewijk van Deyssel.

Eens heb ik hem mogen‘meêmaken’ in intiemeren kring, aan een feestelijk middagmaal bij mijn vrienden Kloos. Natuurlijk was ‘Karel’ de tafelpresident, al zat Willem aan het hoofdeind. Ik heb geen woorden genoeg voor de goede gratie, waarmeê Van Deyssel's sprankelende geest de zeven mede-aanzittenden tot de aangenaamste levendigheid wist op te wekken, een levendigheid, die zich, behalve door de op kommando gehouden toespraken, ook uitte in het vroolijk zingen van een Fransch refrein-vers, dat door den president animeerend was voorgezongen en waarbij,

[p. 595]

hand in hand opgerezen, de lichamen op het rhythme mee wiegden onder de lachende gezichten.

Zooals Willem Kloos aan Shelley, heeft Van Deyssel zich opgeheven aan de groote Fransche auteurs; van hun hoogte keek hij neer in den Hollandschen tuin en beschouwde de bloemen en vruchten, die men kweekte en bewonderde. Is het vreemd, dat hij ze dikwijls met een weergalooze schamperheid bespotte? Dat wie het wezenlijk-schoone zoo hevig bewonderde, in staat was tot een haat, die geen mededoogen kende? Willem Kloos heeft me eens een kleine foto gegeven, meer curieus dan mooi. Ze is gemaakt ter gelegenheid van Van Deyssel's zestigsten verjaardag. We zien er Willem en Van Deyssel op een sofa naast elkaar; contrasten in hun uiterlijk: naast den fijnen asceten-kop met den wijd starenden blik het vleezig Caesaren-gelaat met de schalks-turende oogen; wereld-ontheven ernst en gemoedelijkheid naast ondeugende luimigheid; het breed-lyrisch-wijsgeerige naast het geestig-realistische. Twee geheel verschillende naturen, maar beide machtig door hun kunstenaarsvermogen en hun volkomen-toegewijde oprechtheid, beide puttend uit de diepe bronnen van de eigen persoonlijkheid en recht afgaande, elk langs eigen weg, op hun levensdoel: zich te verwezenlijken in het Woord en daarmede hun land en volk te dienen.

Dat Van Deyssel evenmin als Kloos met deze zelfverwerkelijking is kunnen naderen tot de groote massa, is waar, en, gegeven hun aard, is het goed, dat het waar is. Gezinsgebeurtenissen en maatschappelijke toestanden hebben nooit zijn hoofdzakelijke aandacht gehad en ze praktisch te beïnvloeden kon niet de taak zijn van dezen schitterenden taalkunstenaar. Zijn praktijk is het geweest, den literairen smaak en daarmede het literaire produkt te verfijnen en te verbeteren. Is dit niet genoeg? Het tekort, zoo men wil, aan onmiddellijk sociaal belang doet niets af aan dit historische feit van de allergrootste beteekenis: dat hij, op zijn wijze, voor het Proza heeft gedaan, wat zijn vriend deed voor de Poëzie. Dat hij het lauwe Holland een nieuw inzicht heeft bijgebracht en een belangelooze geestdrift gewekt voor taalschoonheid, buiten alle voorbijgaande kwesties van den dag om; een geestdrift, zooals men sinds de tachtiger jaren nooit meer heeft beleefd. Dat dit inzicht en dit intens gevoel voor het literair-

[p. 596]

goede (het harmonieus-rhythmische, fijne, sterke en precieze) de allereerste voorwaarde is voor alle literatuur, dus òòk voor die, welke met breed uitgespreid wortelgestel haar voedsel meer directelijk zoekt in den moederbodem der maatschappij met haar nooden en behoeften, dit bepaalt de historische en essentieële belangrijkheid van Karel Alberdingk Thijm's tegenwoordig veel te weinig gewaardeerde levenswerk: het scheppen van de voorwaarden voor een levenden en rijken Nederlandschen prozastijl. Zijn voorganger Busken Huet moge dan gelijk hebben gehad met zijn verklaring, dat zijn landgenooten aan wat men stijl pleegt te noemen, een zeker lid van hun familie hebben verloren; op die landgenooten maakt Thijm een stralende uitzondering. Hem lezen kan nog altijd leering zijn!

Westenschouwen

Augustus, 1939.