De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 1]

[De Nieuwe Gids. Jaargang 54. Deel 1]

Aan onze Lezers

In het algemeen is het voor een litterair tijdschrift iets ongewoons, zich bezig te houden met maatschappelijke verschijnselen. Ook hier geldt het ‘schoenmaker blijft bij Uw leest’.

Onze lezerskring verwacht vanzelf sprekend artikelen in de Nieuwe Gids aan te treffen, gewijd aan letteren, kunst, wetenschap en wijsbegeerte en daaraan heeft ons blad zich gedurende haar 50-jarige bestaan, gewoonlijk gehouden.

Maar, de tijden zijn veranderd en ze veranderen steeds meer. In 1880 en de daarop volgende jaren kon men alle aandacht concentreeren op letteren, kunst en cultureele verschijnselen. Heden ten dage zijn er maatschappelijke vraagstukken, die zich zoo sterk naar voren dringen, dat al het andere er bij vergeleken, onbelangrijk schijnt.

Niemand zal van een sonnet of een letterkundige essay, al is de waarde ervan nog zoo hoog, kunnen genieten, wanneer zijn huis in brand staat. Evenmin zal een hongerige getroffen worden door de kleurenweelde van een schilder of den klanken-rijkdom van een componist.

't Is zooals Multatuli zegt in Vorstenschool:

‘Wat is den arme 't schoon der lente? Niets!
Een sterrenhemel? Niets! Wat is hem kunst?
Wat zijn hem tonen, tinten, geuren? Niets!
Wat is hem poëzie? Wat liefde? Niets!
Dat alles mag hem niets zijn. Alle vlucht
Is hem verboden door de werkelijkheid,
Die met 'n ijzeren vuist hem perst in 't slijk.
En elke poging tot verzet, bestraft
Met.... honger!’

[p. 2]

De redactie van de Nieuwe Gids is zich dit maar al te zeer bewust. Ons land verkeert in een nood-toestand, waardoor ten slotte ook onze cultuur ernstig bedreigd wordt.

Een cynicus of ook iemand, die blind is voor de werkelijkheid, zou mogelijk kunnen opmerken, dat juist uit jammer en ellende, vaak groote kunst is geboren. Het kan zijn. Maar een dergelijk standpunt verschilt maar weinig van dat van den vioolspelenden Nero bij het brandende Rome.

Het is onze opvatting dat allen, wie ook en hoe dan ook, de handen moeten ineenslaan, om dezen vloed van ellende te keeren. Zooals bij dijk-breuk, dokter en landman, geleerde en winkelier met zandzakken komen aanslepen om het wassende water te keeren, zoo meende onze redactie ook het hare te moeten bijdragen om den vloedgolf der cultureele en maatschappelijke rampen, die ons bedreigen, het hoofd te bieden.

Helaas door te praten!

Het is ons niet mogelijk door daden mee te werken. Wij kunnen onze plannen en die van anderen naar voren brengen. Wij kunnen slechts wijzen op de urgentie van het gevaar. Maar wellicht kunnen wij degenen, die er wel toe in staat zijn, tot daden nopen.

Mr. J. Linthorst Homan, commissaris der Koningin in de provincie Groningen, zei in zijn redevoering, gehouden tegen het einde van December voor de Vereeniging voor Opbouwwerk in zijn provincie o.a.:

‘In de laatste dagen van September heeft een elftal vooraanstaande Nederlanders een oproep tot alle landgenooten doen uitgaan, waarin zij wezen op de groote moeilijkheden van dezen tijd, op de behoefte aan geestelijke verheffing van al het werk en op de plichten, welke ons land en ieder onzer persoonlijk daarin heeft. Aan het slot van hun oproep zeiden de elf mannen onder meer:

‘Als de oorlogsramp ook ons land zou treffen, zal de Nederlander, zonder onderscheid van kerkgenootschap, partij of klasse, geroepen worden alle zelfzucht en vooroordeel op zij te zetten en alles voor het vaderland te offeren. Bijna zonder uitzondering zullen alle Nederlanders dan bereid zijn, voor hun land den dood onder oogen te zien.’ Een tweede oproep is openlijk ondersteund door Hare Majesteit de Koningin. ‘Wie de teekenen des tijds

[p. 3]

begrijpt, aldus Hare Majesteit, weet dat thans van ons gevraagd wordt een daad van vertrouwen, van zelfopoffering en zedelijken moed en van geloof.’

Aanvankelijk verwachtte men dat de oproepen zouden worden gevolgd door nadere stappen ter preciseering. Dit bleef echter uit, ja reeds spoedig bleek, dat de elf mannen niet anders hadden willen doen dan de gedachte lanceeren en afwachten welke de reacties van het Nederlandsche volk zouden zijn. Die reacties nu zijn verschillend geweest. In ieder geval moeten wij zeggen, dat van de verwachte Nederlandsche vastberadenheid nog niets valt te bespeuren. Van de eveneens verwachte vasthoudendheid kan uiteraard geen sprake zijn, omdat men niet algemeen gevoelt, wàt men moet vasthouden....’

Inderdaad, tot nu toe is het niet tot daden gekomen.

Een van de verschrikkelijkste rampen, die ons bedreigen, is de werkloosheid, die niet slechts onrustbarende vormen heeft aangenomen, maar waarvan sommigen voorspellen, dat het een blijvend euvel zal zijn. Hiervoor moet een oplossing worden gevonden. Nu is het zoeken naar die oplossing reeds zoo oud als de werkloosheid zelve. Ook meenden velen reeds die oplossing gevonden te hebben. Maar meestal zijn politieke kibbelarijen de reden geweest, dat men de plannen niet tot daden kon omzetten maar zelfs dat men aan de oplossingen geen aandacht schonk, omdat ze niet van kaste of partijgenooten afkomstig waren.

In geen enkel opzicht willen wij ons inlaten met, wat ons een geheel op zichzelf staand gevaar voorkomt, de politiek.

Ons blad heeft zich altijd ver gehouden van alle staatkundig gekibbel en ten spijt van alle geruchten, die bij redactie veranderingen steeds weer de ronde hebben gedaan, wij zullen deze traditie getrouw blijven.

Het is onze bedoeling met dit speciale nummer, dat uitsluitend gewijd is aan de werkloosheid, het woord te verleenen aan medewerkers van zeer uiteenloopende geestesrichting en levensopvatting, ten einde hun zienswijze in deze kwestie, kenbaar te maken.

Het spreekt vanzelf, dat wij aan onze medewerkers volkomen de vrije hand hebben gelaten om hun plannen en opvattingen,

[p. 4]

uiteen te zetten, zonder daarmede een bewijs van onze instemming te geven. De lezers moeten zelf oordeelen.

Het is mogelijk, dat onze goede bedoeling, zooals dat meestal gaat, verkeerd zal worden uitgelegd, het zij zoo. Maar wij zijn er van overtuigd, dat zeer velen in den lande ons voorbeeld zullen volgen, ieder op zijn eigen terrein.

Wanneer het geheele Nederlandsche volk met ons eischen zou van degenen, die wel tot daden in staat zijn: Staakt U politieke spel, het is nu bittere ernst geworden, want het gaat om een behoorlijke hap eten, kleeding, onderdak, levensgeluk van vele honderd duizenden landgenooten, het gaat hier om het staan of vallen van onze cultuur.... dan weten wij, dat binnen een jaar reeds een zeer belangrijke verbetering zou zijn ingetreden.

Hiervoor zullen inderdaad van ons allen groote offers worden geeischt. Maar wanneer wij in blinde zelfzucht blijven afwachten, zonder iets te doen, dan zullen deze offers láter door ons moeten worden gebracht. Mogelijk in twee- of drie dubbele mate. Dan zullen de omstandigheden ze van ons afdwingen.

En dit zijn nog slechts praktische overwegingen. Er zijn nog andere, waarover altijd veel wordt gesproken en geschreven, wanneer dit te pas komt, maar die in onze tegenwoordige, uiterst gecompliceerde maatschappij, niet zoo bijzonder hoog meer staan aangeschreven, zooals burgerzin en naastenliefde.

En toch, zonder deze twee is ieder plan overbodig en iedere oplosing onmogelijk. Met saamhoorigheidsgevoel kan zelfs een middelmatig plan succes hebben, maar politieke tweespalt zal het allerbeste doen mislukken.

Oude en jonge getrouwen van de Nieuwe Gids, leest hetgeen wij U met dit Januari-nummer bieden.

Wij hopen en verwachten, dat het U zal brengen tot nadenken en nog meer tot daden. Gij zijt een deel van de publieke opinie en wees U er van bewust, dat juist degenen, die remmend werken voor het vinden van een goede oplossing kruipen voor het oordeel van deze publieke opinie.

Dringt aan op spoed!

Eischt daden!

H.C. Schmitz.