De Nieuwe Gids. Jaargang 52

[p. 124]

‘De Havik’ door Johann Stellwag.
(Vervolg van pag. 238, Mrt.)

VIII.

Een en velen.

Met den havik in de armvouw verliet ik de school voor huis. In de fabrieksbuurt twee arbeiders roeiden door 't kadewater. Naar een zwaan, die zich ópkrachtte om naar de boot over te steken, hun vederlooze riemvleugels schopten. De zwaan kreeg een nijdschok in de vleugels, toen een der mannen hief uit den riem in een meterhoogen slag: ‘Ga weg, jij béést maar’. Zou het dier, dat begonnen was, winnen? De manslag ketste af op het water, maar die van den vogel trof de bootrand, zwenkende naar de kade. ‘Hè’, een, drie, negen, vijftig arbeiders, aangerend, wierpen een dakpan, steenen, kluiten, een fonkelnieuwe spade. De twee mannen joegen hun zitplaats naar den zwevenden steiger. De zwaan, linkste en rechtste zich, maar dook niet. Het gansche menschdeel der fabriek schreeuwde en wierp: ‘Verrek schooier’. Toen sloeg een bout een vleugel dicht. Een kamrad den andere. De honderden hadden gewonnen. De slachting werd voorkomen door de overzijpolitie. De mannen bewierpen een beetje nog elkaar. Ik ging naar den agent. ‘Natuur en arbeider, ach, de schoonheid verliest..’

‘Schoonheid? Zoo'n vogel staat voor niets.’

‘Dat is zijn schoonheid, zwaan of havik.’

De agent bekeek mijn schoenen, jas en schooltasch: ‘Je bent zeker op t' Oranjegym, hier-terug?’

‘Ja, en er zijn minder dan honderd jongens. Je bent alléén, in en uit het gym’. Ik verschoof den havik. ‘De vogel wint.’ Verwonderd hij salueerde als voor een meerdere. Naast zijn collega in rechten trots hij ontspoedde zich.

[p. 125]

IX.

Het kruispunt.

Moeder bleef de agent, die ‘den havik’ in bescherming nam. Tegen tienen des avonds in den roestigen wintertijd zette Zij bordje, brood en gekookt ei klaar en over het haastig slikken-mijn kuifde zij mijn haar op tot een hoogzedelijke overwinning. Haar hand was koelbegrijpelijk en schonk dus mij geen kamgenot. Maar 't bobbelend ei verwarmde mij en streek met warme hand over mijn droom kookblaasjes, waaruit óplichtten oogen, jongensknieën, scheiding en kuiven. Eens, tegen vijven afgewend van den zwaren nacht, kwam in halfdroom een jongen, wiens gezicht ik niet zag, door den tuin in de serre en op de glazen deur een plekje beademend, trok hij met de vinger een poppetje daarin. Ik werd gedwongen om na 't ontbijt naar de serre te gaan en op dezelfde plaats, in even groot, dat poppetje te omtrekken. Na schooltijd was dat mêeweggezeemd, maar moeder had den morgendroomjongen, scheen het, binnengewenkt: vreemde koffers, jasje, duitsche schoolpet lagen op de gankbank. Haar boezem was breeder: ‘Ons duitsch gastje’. Winter '21, bajonetdun, groezelig door water-en-melk-kindertrein. ‘Ons gastje: Edmund’ kleurde zij nader aan en ‘O, Albert, dezelfde beving en witte kijk als Hans heeft...’ Ik zag trillen den krommen rug, loopen den neus en de vingers zweeten. Overgeprikkeld woedde ik mij plotseling op Háár en den jongen wègduwend, trapten mijn woorden en voeten in 't rond: ‘Is dàt mijn voorbeeld? Jij en Frankrijk zijn viezerds’.

Vol haat op Hans en Edmund, medelijdde ik mij met den droomjongen. Zijn bedje versjouwde ik van de logeerkamer tot naast het mijne en legde hem glaslinnen armoedig, in de lakens, wit van traditie. Dien avond, hongerig naar tandpasta, Edmund drukte een tube uit en slingerde den sliert in de waschkom tot een poppetje. Toen werd hij verlegen naast zóó'n vrijpostigheid, maar ik zei: ‘Ik zal dat witte spook wel even weggooien’. Edmund zwak kroop in bed en blijdde zich zichtbaar bij 't verspoelen. Het wit vloekte zich weg door de spoelgaatjes. Geel zag ik mij worden vanuit de waschtafelspiegel als een durvend crocusje, o, in den winter.

Zij vond ons slapend. Daar zij anders dan gewoonlijk op de téénen wegsloop, werd ik zalmbleek wakker. De deurknop in haar hand draaide zich tot een vraagteeken omheen haar bedroefde stem: ‘Ben je nog boos op mij, Albert? Ach, jij - alleen kunt mij Hans teruggeven’.

[p. 126]

X.

Overdracht.

Edmund hoe vies, zat toch zijn parel voor. Hij omringde zich met de goudbanden uit de boekkamer, maar beet dan plotseling in 't dik nederlandsch papier: hij zocht den schrijver? De leesteekens telde hij uit een rijmvorm, en, na eenige aangesterkte maanden, ook hij wist reeds, dat de vrouw meer in kommapunten zich bezint dan de man, die al maar komma's en een vluchtige punt kent. ‘Lichamelijk?’ ‘Natuurlijk, ach, der Geist..’ Wij zaten lezende dicht naast elkaar en zijn leeszaam lijfje was een woudreus aan mij. Moeder kwam met thee binnen, maar zei niets, daar Hans steeds óvergestaard boeken had. Zij wilde bij de deur zwijgend iets op mij zeggen, maar Edmund, die achterover ging leunen, vergoedde 't gewilde woord. Ze bleef aan de deur bij zijn leunen en knikte van ‘ja’ mij toe. Ik ‘van neen’, want ik was nu slechts Edmund gaan zien. Daar hij, kleine duitscher, begreep, dat hij ervoor bestemd was, vernietigd te worden, had hij thuis al, een eigen boekje uitgelegd. Zijn ziel scheen niet geleden te hebben, want de zinnen schoten niet in klank- maar in geestrijm. Zoo rijmde bijvoorbeeld op slaap: God en ideëel. Het eerste gedicht heb ik voor hem in deze taal gedaan:

Ik durf niet meer aan een boek beginnen.
Het liegt bij den eersten oogopslag.
In schijn van goud passen mannenzinnen?
't Is als een boot onder valsche vlag.

In fraaien glans liggen kreten geketend:
De leesteekens, braille aan ziende blinden.
De mannenlusten geen antwoord vinden
Op vraagteekens wijd als hoofdjes onwetend.

't Avondei verdween en ook Edmund kreeg er geen, maar dat was natuurlijk, omdat hij anders te sterk voor Hans werd. Vaders glas nam toe maar zijn oog rustte op Haar méér.

Wij lazen en spraken, tot mijn nacht hem bedierf. Den havik op het notenhouten kastje bij 't venster had ik gezet. Zijn wijdonspreide vleugels droegen ons door het nachtdal. Soms vroeg ik: ‘Edmund, slaap je al?’ Zijn duimmuis beroerde mij dan. Mijn dunne zijden vulden zich en hun wordende molligheid verwende mij tot in glimlach. Oneven getallen balden zich weg in evene. ‘Edmund, je moet je diepteboekje Das Du vom Ich noemen’.

[p. 127]

XI.

kunstbloemen.

Vader, pinguin, met spiegel knipoogend, hij deed het als volgt:

‘De moeder van je aardige klasmeisje Amy is jarig. Ik ken haar vóór je moeder. En zeg, hij is een begaafd mensch! Geldelijk gesproken hoefde hij niet te werken, en.. hij is nimmer beneden. Jullie jongens zien in de meisjes nooit de ouders. Dus..’ Het meisje borstelde nog zijn hoed vet. ‘Albert, je wordt zoo'n nette jonge, breng jij nu wat mooie bloemen mee..’ Edmund liep mij te zoeken. Vader lei zijn handschoen op zijn schouder: ‘Je moet even zonder Alberts' hand zijn.’

Het was net alsof Vaders Grootvader uit zijn lijst zich wègschreeuwen wou om er nog wat aan toe te voegen. Uit de verre keuken haastte zich mijwaarts een diepe jusgeur. Het andere meisje deed mij, bloemenpeinzer, de deur open. Een fluitje besliste: ‘Some of these days..’

Ik moest langs den schouwburg gaan. Arbeiders op ladders zeemden de buitenzijde. Arbeiders droegen bloemenmanden aan. Arbeiders aan touw óptrokken doek met ‘Prima Donna, la belle E.’ Blond, gele huid, vinger: steel in mondkers.

Vader zag niet in de papiertuit. In de thuisomgeving Amy wèl paste: zwarttafteenvoudig. Lachte noch sprak bij mijn binnenkomen. Vader ging naar naar haar toe: ze bleef zwart in rose jurk.

Het meisje onder theekopjesblad fluisterde met ‘Mama’. ‘Wat kind?’ ‘Mama’ begreep niets. Ze fladderde schielijk ten gang.

Vader brugde zich met Amy en mij. Een dame sprak over mij, want zij keek naar Amy.

‘Mama’ was weer terug. Lachend, met opgetrokken voorhoofd, zei ze: ‘Wat origineel, Albert! Bloemen, die niet verwelken kunnen’ Ze had hen niet in de hand.

Vader trok zijn vest af, schokverbergend, en knoopte tevergeefs de pandjesjas dicht. Amy bleef zwart.

‘God, ze laat niets merken’ bekeek ik haar.

‘Dank je nog wel, Albert.’

Vader, op straat: ‘O.. jongen.’

Ik kon aan de toonhoogte nog niet merken, of hij het begréép.

Langs de Bodega gaand: ‘..Hans is aan tering gestorven. Je moeder is onverstandig. Je moet een nieuw leven beginnen. Of.. is dat er al?’

[p. 128]

XII.

De drie penhouders.

De musschen bloeien in het loof. Hun kwetterpluizen stuiven rond uit de tjilpbloem. 't Raam vlagt voor 't eerst aan den haak. De zure inkt moet zich oefenen in een vrij vóór-eindexamenopstel. Drie zelfstandigeren hebben een vulpen; de twee meisjes en de anderen gekleurd hout. Ik zit nog denkbellen te blazen, die vaak door een omkijker opgevangen worden met de penpunt. Dan roeit deze alweer een naaste paginabocht binnen. Ik denk aan Hans en ik zie Moeder; denk ik aan mijzelf, dan zie ik Hans en Moeder; schrijf ik, dan zie ik Edmund. Zou ik er wel komen van 't jaar? Zoo ver heeft moederhans 't niet gebracht. Lentescheut buiklacht in een inkspat. Ik trek er lijntjes uit, wegjes. De blauwe inkt krijgt een groene huid. Hè, de twee meisjes schrijven in groene schriften. Nee, een jongen loopt niet gebukt naar de aarde te kijken. Die rekt zich naar een blauw ideaal. Mijn penpunt vasthaakt en breekt een been. ‘O, gut..’ Dat ik nou toch van Amy een pen te leen krijg! Ze heeft houterig haar naam er in gestreept. Ik buig mij ver naar voren om eens te beginnen. Ik voel een langwerpige borstpijn. Wat is dat? O, Edmunds potlood van gisteravond. Ik lees over wat de pen van moeders bureautje gedaan heeft:

‘De boom staat diep gebogen
de zich bedrinkende
aan leed. Hij draagt geen vrucht
als 't graan.... De kerkhofbloemen
zijn vrucht van 't leed dat hij betreurt.’

Ik stak mijn vraag op. ‘Wat is er, Albert?’

‘Alcohol van vader, geeft hij tering aan kind?’

Een zee van pennen bevroos.

‘Maar jongen, wat heb jij daar nu toch mee te maken? Je hebt nu een andere pen gekregen, schrijf daar nu je opstel mee af.’

Ik kleurde, toen ik Amy's pen op het blad zette. Neen, de pen zei mij niets, dan eenige zinnetjes in proza, die het beeld verduisterden. Om den toch al treurenden boom dreven donkere wolken.

[p. 129]

Mijn andere hand speelde met Edmunds potlood. Het was geel. Het kraste wat op de bank. Ik voelde het potlood aan zóó rond, dat ik rijmen kon.

‘De boom zal zelfs nog meer dan vroeger treuren
Om de verloren vrucht die hij betreurt
Wijl deze bloesemt in het zachte kleuren
Dat in herkenning van elkaâr gebeurt.’

Ik meen dat ik in vaders ontbijtpost de leeraarhand herkende.

XIII.

De tandarts is vrouwlijk.

Vader, sigaarrookwieren afschuddende, dook eensklaps mij dichtbij op; de vlamschijn begoudvischte zijn gezicht, dat na den trek vervolgens zich kleimaskerde in visch-op-'t-droge. Ik zág Hem. Mijn broek trok zich hooger op en mijn jas werd korter. Verlegen en doorrookt wij stonden tegelijk op, woordgrijpend naar Edmund. De vaderneus stiet den woordrook door den neus kortaf uit, maar ik rook slechts aroma. Dikke bundels asch vielen op zijn schoenneus. De sigaar, wip tusschen wijs- en middelvinger, begeelde de nagels, waartegen de trouwring vlekkeloos goud omhoogbleefhouden. Toch twistte Hij ook met den kleineren moederring, omdat Zij op ons wijzend spottend van ‘de hooge heeren’ sprak. Edmund zat tusschen haar en ons in, ergens bij de roode vlek in het tapijtgrijs. Vader bebeet zijn stompje en schreeuwde au! met de oogen. Toen hij tegen mij het luidst over Edmund sprak, hoorde ik, dat hij kiespijn had. ‘Vader, ik zal u even brengen.’ ‘Gaat Hans mee?’ zei Zij en: ‘Ach, hé..’

‘Hans, Hans? Jij maakt ons gek met je Hans.’

In de gang trok ik eens flink aan mijn gezonde tanden. Met Vaders jas over den arm zei ik tot Edmund: ‘Loop mij zoo weer tegemoet.’

Ik ging toch maar even mee in de wachtkamer. Op de tafel lag ‘Dieu et Femme’ onopengereten; afgegeten bij stukjes tijdschrift ‘L'homme chez soi’.

[p. 130]

Platen over gebogen inboorlingen tegen gedooden ouden man: ‘Une messe’.

Een tijdje later keek ik langzaam op door de vitrages in de lange laan. Achter mij in het huis hoorde ik spoelwater door nauwe gaatjes zich wegvloeken; vòòr mij uit dreef de wind jongenscape en mantel voorwaarts. Zij was meegekomen. Onomarmend. Ik wenkte en wenkte, totdat ook Edmund terugzwaaide. Zij zag mij nog niet. Vader kwam mij halen. De tandarts was vrouwelijk.

Gevieren wandelden wij door den avondwind; Zij en Hij vooraf, Hij tot de boomen gewend sprekend met Haar; Edmund en ik iets achter,

XIV.

ik, strijkend over zijn schouder en bovenarm neêrwaarts, als bij een tamme vogel, die de vleugels verleerd heeft uit te slaan.