De Nieuwe Gids. Jaargang 52

[p. 394]

Bibliographie

Victor E. van Vriesland. Herhalings-oefeningen. - Amsterdam 1935. N.V. Em. Querido's Uitg.-Mij.

Uit Vestdijk's bespreking van dezen dichtbundel (Nw. Rott. Crt. 1 Dec. '35) blijkt welk een groote genoegdoening hem Van Vriesland's gedeeltelijke verschuiving van het ‘abstracte’ naar het ‘terrestrische’ heeft bezorgd. De literator met zijn rhythmisch weergegeven gedachtenweefsels komt in ‘Herhalingsoefeningen’ veel minder voor dan in zijn vorigen bundel ‘Voorwaardelijk Uitzicht’.

Van Vriesland is van huis uit een zelfbespiegelaar. Zijn ‘Ik’ vormde aanvankelijk een kosmos afgescheiden van mensch en wereld. Het hart, de eenvoudigste kamer van het menschgebouw, heeft thans zijn venster geopend. Het intellect doet nog afbreuk. Wie in zijn gedicht nadenkt, schaadt in den regel het gevoel. Bij wijlen echter verschaft zijn intellect de mijmering, karakter en diepte, die de poëtische fraaiheid verhoogen in plaats van verminken. Zijn bewondering voor Paul Valéry laat zich nog steeds verklaren. In het geheimzinnig spel der ideëen, waar de wereld hem niet kan volgen, kenmerkt zich de auteur van ‘Rhumha’ als een eenzame. Van Vriesland doordringt op verschillende plaatsen die begrenzing. Zoowel door het aardsche als door het mystische is Van Vriesland aangeraakt. Ook in dezen Joodschen dichter kan men duidelijk de Spinozistische tweespalt ontdekken. God als begrip, als de som dus van zijn eigen kenmerken, voor de rede aanvaardbaar als elk ander begrip. God als personificatie, lichamelijk, voor de rede niet aanvaardbaar. God als onmiddellijke aanschouwing voor den mysticus voorstelbaar.

[p. 395]

Het verbreken van de grenzen en het doornen van het aardsche is duidelijk waarneembaar in het zeer gevoelige gedicht: ‘Avondlijk tweegesprek tusschen den dichter en de harmonica’ (Blz. 34). Het is saamgedrongen en toch volledig in zijn vertolking van noodzakelijke affecten. Gedichten waar ik persoonlijk veel van houd zijn: ‘De oude dichter’ (Blz. 18) en ‘Rive gauche’ (Blz. 38). Boeiend is de gestalte opgewekt door het zielszuivere en directe gedicht ‘Evolution’ (Blz. 19). Met heel veel genoegen schrijf ik het hier voor u over in de hoop dat gij het niet meer zult vergeten.

Une enfant qui bel et bien,
Quoi qu'à sa chair méconnue
Refusant toute venue
D'émoi, se pique de rien,

Parle de brusques accords,
D'angoisses, de nécrophiles
Dont l'extase atroce et vile
Lui prépare une âpre mort...

Mais à peine encor remis
De certaines réussites,
Son esprit transforme en mythes
Les visions d'un coeur proscrit.

Et loin d'avoir estropié
Cette candeur primitive,
Voici qu'enfin elle arrive
Au seuil d'un nouveau passé; -

S'excusant d'infimes tares,
Dont ni l'appel incessant
D'un peureux adolescent
Solitaire ne l'égare,

[p. 396]

 

Ni ce je ne sais trop quoi de

 

Risible en ces presqu'un peu

 

Mûres dames, qu'elle veut

 

Croire aimer chastes et froides,

 

 

 

Afin que, chute, abandon,

 

Élancement secondaire,

 

Aux questions judiciaires

 

D'un stupide et lourd démon,

 

 

 

Il soit riposté dès lors

 

Par d'habiles monologues,

 

Où mêmes ses pédagogues

 

Se taisent dans le décor.

Maurits Uyldert. De Gletscher. - Amsterdam, 1934. N.V. Em. Querido's Uitg.-Maatschappij.

De critiek heeft zich van den Bewegingsdichter Maurits Uyldert te gemakkelijk afgemaakt. Hij is een uiterst serieuze werker en een groot theoreticus. Hij is zijn beginsel in zake poëzie trouw gebleven. Zijn gedicht munt ook in dezen bundel uit door beteekenisvolle symbolen. De gletscher leeft eenzaam zonder bestemming en zonder vervulling, verbrijzelend en verscheurend wat in den weg treedt. In ijzige kilte, in mist en in sneeuwjacht weet de gletscher rotsen en bergen te verzetten. Zoo, zegt de dichter diepzinnig, leeft ook de liefde. Zonder weerklank, onvruchtbaar is het werk van de gletscher. Zoo leeft, afgewend van de wereld, de liefde in ons hart, eeuwig en onaantastbaar, ook al wordt zij niet verstaan. Dit is het voorname motief dat op verschillende plaatsen door zijn poëzie heengaat.

De gedichten ‘De Eenzame’ (blz. 35) en ‘De Gletscher’ (blz. 5) zijn voor deze levenshouding typeerend. Het motief van den ijsberg vat Uyldert ook op in het gedicht ‘S.O.S.’ (blz. 11). Zeer oorspronkelijk wordt hier een schip beschreven, dat door de stilte van den nacht tegen een ijsberg aanvaart. De ruime en de onvolkomen wereld, de ontoereikendheid van de liefde en de onbekendheid van

[p. 397]

den dood worden hier op vreemde wijze gesuggereerd. Wij ondergaan werkelijk iets van het kille en van de troostelooze, grijze nevels die zich over aarde en zeeën verspreiden. Als een verzoening wenkt de klaarte van den onbereikbaren droom. Deze poëzie verraadt bovendien een grooten ernst en een volleerd vakmanschap. Een mooi gedicht, nobel en licht van taal en fijn van rhythme is ‘Zeevlam’ (blz. 16). Episch en breed zijn de beide opmerkelijke gedichten ‘Capri’ (blz. 17 en 18).

Men kan hoogmoedig en achteloos dit werk voorbijgaan. Wanneer gedichten echter van thans, die vooral bekend worden door het geschetter dat er omheen wordt aangeheven, totaal vergeten zullen zijn, zal men verschillende fijne gedichten van de Bewegingsdichters Alex Gutteling, Geerten Gossaert en Maurits Uyldert nog met veel genoegen en geboeide aandachtigheid lezen.

Truus Gerhardt. De Engel met de Zonnewijzer. - Amsterdam, 1935. P.N. van Kampen & Zoon N.V.

Jonge dichteressen met opmerkelijk talent zijn op het oogenblik Wanda Koopman, Jo Landheer en deze Truus Gerhardt. ‘De Engel met de Zonnewijzer’ is een bundel nobele en gestyleerde verzen waarvan de oorspronkelijke en weelderige taalbehandeling onmiddellijk opvalt. Er leeft in dit gemoed een verlangen om mee te bloeien met de bloemen, om eigen driften uit te voeren hoog en schoon als kathedralen en reikend naar den hemel.

Het heel persoonlijk rhythme van deze verbeeldingspoëzie verraadt een sterk dichterschap. Ik verwacht dat op den duur het vers van Truus Gerhardt soepeler zal worden. Niet slechts een schoon en gevoelig taalexempel, maar dit natuurlijk stroomend geheel dat men gedicht noemt. Ik zou zoo zeggen, dat deze dichteres er de macht en de gave ruimschoots voor bezit.

Max Kijzer